Entre sciences et arts: les objets contemporains Μεταξύ επιστημών και τεχνών: τα σύχρονα αντικείμενα Anne-Françoise Schmid Athènes, le 13 juin 2016

Le terme d’objet est-il toujours requis? Il garantit une forme d’unité, il est un symbole ❖ Peut-on parler d’objets en sciences? Objets mono- disciplinaires, objets complexes, Objets « X » dits intégratifs ❖ Peut-on parler d’objets en arts? Objets fermés, « ouverts », (voir Umberto Eco, The open Work), « intégratifs »? ❖ L’articulation des objets de sciences et d’objets d’art est sans synthèse. Elle est possible lorsque l’on tient compte d’un certain maniérisme, celui qui suppose que l’objet n’est visible que depuis un rapport à l’objet. Ce dernier ne se donne pas de lui-même: il y a l’objet et le rapport à l’objet ❖ Thèse: il n’y a pas de relation entre science et art sans supposer une forme de maniérisme contemporain ❖ Μπορούμε να μιλήσουμε για αντικείμενα στις επιστήμες; Αντικείμενα “μονο-πειθαρχικά”, πολύπλοκα αντικείμενα, αντικείμενα Χ που αποκαλώ intégratifs (“ενοποιητικα”, “ενσωματωτικά”) ❖ Μπορούμε να μιλήσουμε για αντικείμενα στις τέχνες; Αντικείμενα κλειστά, αντικείμενα (βλ. Ουμπέρτο Έκο, Η ανοιχτή Εργασία), “intégratifs”. ❖ Η άρθρωση μεταξύ επιστημονικών αντικειμένων και αντικειμένων της τέχνης στερείτεαι σύνθεσης. Ειναι εφικτή όταν αναλογιζόμαστε μια κάποια ιδιοτροπία, η οποία υποθέτει ότι το αντικείμενο ειίναι μονάχα προσβάσιμο μέσα από μια συγκεκριμένη σχέση μ'αυτό. Αυτή η σχέση δεν είναι δεδομένη: υπάρχει το αντικείμενο και η σχέση με το αντικείμενο. ❖ ΘΕΣΗ: δεν υπάρχει σχέση μεταξύ επιστήμη και τέχνη χωρίς να υποθέσουμε μια μορφή σύγχρονης ιδιοτροπίας. Είναι ο όρος “αντικείμενο” πάντα δεδομένος; Εγγυείται μια μορφή ενότητας, είναι ένα σύμβολο.

Comment traiter l’incompatibilité des disciplines Si l’on veut à propos des objets articuler directement les disciplines entre elles, il y a des incompatibilités. Il faut construire une espace générique qui ne dépende pas des disciplines, et fait pour recueillir les éléments disciplinaires et pouvoir les articuler. On peut alors environner les objets et les traiter, et, par exemple, chercher des liens entre sciences et art Postulons donc un maniérisme entre disciplines, une discipline se connaît elle-même par son rapport à d’autres Σε σχέση με τα αντικείμενα, αν θέλουμε να αρθρώσουμε απ'ευθείας τις επιστημονικές πειθαρχίες, υπάρχουν ασυμβατότητες. Χρειάζεται η οικοδόμηση ενός γενικού χώρου που δεν εξαρτάται από τις πειθαρχίες, και ο οποίος είναι φτιαγμένος για να λαμβάνει στοιχεία των πειθαρχιών και να κατορθώνει να τα αρθρώνει. Μπορούμε λοιπον να δώσουμε ένα περιβάλλον στα αντικείμενα και να τα διαχειριστούμε, για παράδειγμα, για να διερευνήσουμε τις σχέσεις μεταξύ τέχνης και επιστήμης. Να αξιώσουμε λοιπόν μια ιδιοτροπία μεταξύ των πειθαρχιών, μια πειθαρχία που πραγματώνεται μέσα από τη σχέση της με άλλες. Πως να διαχειριστούμε την ασυμβατότητα των πειθαρχιών.

« Programme » de la démocratie des disciplines Pour comprendre un objet, il n’y a pas de « discipline- mère ». Par exemple, on ne comprend pas un OGM en supposant qu’il est le produit de la biologie moléculaire. On fait des hypothèses sur l’impact de l’objet pour rassembler toutes les disciplines concernées Chacune explicite son savoir et son non-savoir autour de l’objet, on passe d’une discipline à l’autre par itération Cela change profondément le travail interdisciplinaire, qui devient générique Για την κατανόηση ενός αντικειμένου, δεν υπάρχει “επιστήμη – μητέρα”. Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να αντιληφθούμε ένα Γεννετικά Τροποποιημένο Οργανισμό, υποθέτοντας ότι είναι προϊόν της μοριακής βιολογίας. Κάνουμε υποθέσεις για τον αντίκτυπο του αντικειμένου για να ενώσουμε όλες τις πειθαρχίες που αυτά αφορούν. Καθεμιά συγκεκριιμενοποιεί το γνώση και τη μη γνώση της γύρω από το αντικείμενο και περνάμε διαδοχικά από την μια πειθαρχία στην άλλη. Αυτή η διαδικασία αλλάζει βαθιά τη διεπιστημονική δουλειά που γίνεται γενική (γενικής χρήσης). «Πρόγραμμα» για τη δημοκρατία των πειθαρχιών

Multiplicité et généricité En sciences, l’objet est un symbole permettant de l’ordre (mises en séries) et de la classification (mises en classes d’équivalences): L’objet « X » s’avère toujours multiple, comment faire? Alzheimer, obésité, dépression, cancer du sein sont des « X » Il n’y a que des mises en ordre partielles et en équivalences partielles Peut-on imaginer une écriture générique entre les disciplines qui interviennent? Peut-on inventer des relations entre savoirs spécialisés et savoirs communs? Στις επιστήμες, το αντικείμενο είναι διαρκές σύμβολο τάξης (σειριοποίηση) και ταξινόμησης ( ταξινόEn sciences, l’objet est un symbole permettant l’ordre (mises en séries) et la classification (τοποθέτηση σε ισοδύναμες τάξεις): Το αντικείμενο « X » αποδεικνύεται πάντα πολλαπλό, πώς να το αντιμετωπίσουμε; Alzheimer, παχυσαρκεία, κατάθλιψη, καρκίνος του στήθους είναι « X » Δεν υπάρχουν παρά μερικές ταξινομήσεις τέτοιων αντικειμένων. Μπορούμε να φανταστούμε μια γενική γραφή μεταξύ των πειθαρχειών που παρεμβαίνουν; Μπορούμε να εφεύρουμε σχέσεις μεταξύ εξειδικευμένων γνώσεων και κοινών γνώσεων; Πολλαπλότητα και γενικότητα

Résistance et multidimensionalité En arts, l’objet est résistance à l’ordre et à la classification : Maurice Matieu, Autobiographie par la forme (Arles: Actes Sud, 2009), 34. Les « objets ouverts » et intégratifs sont à plusieurs dimensions. Difficile d’imaginer une œuvre d’art en simple ligne, dans R ordonné Ouvert, il dépasse le cadre d’un tableau :passage du cadre au volcan chez James Turrell) Intégratif, il est non-synthétisable et se modifie avec le regard :Pierre Huygues Intégratif, il fait usage de multiples techniques et intentions: chorégraphie, video, stratégie militaire, jeux, informatique, virtuel… John Gerrard Στις τέχνες, το αντικείμενο είναι αντίσταση στην τάξη και την ταξινόμηση: Maurice Matieu, Autobiographie par la forme (Arles: Actes Sud, 2009), 34. Τα « ανοικτά αντικείμενα » και τα intégratifs έχουν πολλές διαστάσεις. Είναι δύσκολο να φανταστούμε ένα έργο τέχνης σε απλή γραμμή, σε διάταξη όπως αυτή των πραγματικών αριθμών. Ανοικτό, ξεπερνά το πλαίσιο ενός πίνακα: πέρασμα από το πλαίσιο στο ηφέστιο του James Turrell Intégratif, είναι αδύνατο να περιοριστεί σε μια σύνθεση και αλλάζει με το βλέμμα :Pierre Huygues Intégratif, κάνει χρήση πολλαπλών τεχνικών και προθέσεων: χορογραφία, βίντεο, στρατιωτική στρατηγική, παιχνίδια, πληροφορική, εικονικότητα - John Gerrard Αντίσταση και πολλαπλότητα διαστάσεων

James Turrell souvenir d’une installation à Poitiers James Turrell ανάμνηση μιας εγκατάστασης στο Poitiers

Pierre Huygue Beaubourg

John Gerrard Exercice Djibouti

Une lettre de Paul Cézanne à Félix Klein « Connaissez-vous Chardin, Monsieur Klein ? C’est un peintre français qui a fait un autoportrait où il se montre porteur d’une visière. La visière, ce serait un remède pour toutes ces peintures, où les plans se chevauchant et tombant les uns sur les autres, il faut au peintre sertir les contours d’un trait noir pour les fixer. Un plan aux bords nets utilisé comme visière permettrait de voir dans le motif observé que les lignes droites horizontales sont courbes. Quel roublard que ce Chardin avec sa visière ! » (Lettre de Paul Cézanne à Félix Klein, 17 avril 1906, rééditée par Jean Borreil et Maurice Matieu dans les Cahiers du Collège International de Philosophie, 8 (octobre 1989), p. 319). « Γνωρίζεται το Chardin, Κύριε Klein ? Είναι ένας Γάλλος ζωγράφος που κάνει μια αυτοπροσωπογραφία όπου φαίνεται να φορά μια προσωπίδα. Η προσωπίδα, θα ήταν ένα αντίδοτο για όλες τις ζωγραφίες εκείνες, όπου τα σχέδια επικαλύπτονται και πέφτουν το ένα πάνο στο άλλο, και χρειάζεται ο ζωγράφος να πτυχώσει το περίγραμμα με μια μαύρη γραμμή για να το οριοθετήσει. Ενα σχέδιο με καθαρό περίγραμμα ως προσωπίδα θα αναδείκνυε την καμπυλότητα των ευθείων οριζόντιων γραμμών του μοτίβου που παρατηρούμε. Τι πανούργος αυτός ο Chardin με την προσωπίδα ! » (Lettre de Paul Cézanne à Félix Klein, 17 avril 1906, rééditée par Jean Borreil et Maurice Matieu dans les Cahiers du Collège International de Philosophie, 8 (octobre 1989), p. 319).

Paul Siméon Chardin

En sciences interdisciplinaires, il faut un équivalent de « visière » La science vient toujours deux fois: 1) comme discipline qui garantit la cohérence 2) comme ensemble de fragments pour traiter un objet intégratif Pour garantir cette superposition de discipline, il y faut une discipline sous-déterminante, qui organise sans apporter d’éléments positifs On peut utiliser l’esthétique pour organiser les data, par exemple Η επιστήμη “χτυπάει” πάντα δυο φορές: 1) ως πειθαρχία που εγγυάται τη συνοχή 2) ως σύνολο κομματιών (γνώσης) για να διαχειριστούμε το objet intégratif Για να εγγυηθεί αυτή την υπέρθεση των πειθαρχιών, χρειάζεται μια πειθαρχία sous-déterminante (υποκρίσιμη), που οργανώνει χωρίς να φέρει θετικά στοιχεία. Για παράδειγμα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την αισθητική για να οργανώσουμε δεδομένα Στη διεπιστημονικότητα, χρειάζεται το αντίστοιχο της « προσωπίδας »

Les 3 inconnues de la recherche contemporaine Objet « X » Écriture générique Articulation des savoirs spécialisés et communs Y a-t-il un équivalent de ces inconnues en art? Objet intégratif, œuvre comme intégrant des techniques différentes, modifications des rapports œuvre/spectateur? Αντικείμενο « X » Γενική γραφή Αρθρωση μεταξύ ειδικών και κοινών γνώσεων. Υπάρχει ένα αντίστοιχο αυτών των άγνωστων στην τέχνη; Objet intégratif, έργο που ενσωματώνει διφορετικές τεχνικές, τροποποιήσεις των σχέσεων μεταξύ έργου και θεατή; Οι 3 άγνωστοι της σύγχρονης έρευνας

Peut-on raisonner autrement que par contrastes? Oui, en analysant les disciplines en leurs composantes: Singularité théorique, intentions conceptives, styles d’organisation, formes de visibilité sociale Concepts élaborés par Muriel Mambrini-Doudet Ces composantes peuvent avoir du sens tant pour les objets scientifiques que pour ceux d’art: Singularité artistique, projections d’apparentes unités et leurs extensions, rythmes et harmonies, fonctions de celui qui regarde ou écoute ou touche Ναι, αναλύοντας τις πειθαρχίες στα συστατικά τους: Θεωρητική μοναδικότητα, σχεδιαστικές προθέσεις, οργανωτικά στύλ, μορφές κοινωνικής ορατότητας. Έννοιες (Concepts) που έχει επεξραστεί η Muriel Mambrini-Doudet Αυτά τα συστατικά μπορούν να αποκτήσουν νόημα τόσο ως επιστημονικά αντικείμενα όσο και ως αντικείμενα τέχνης. Καλλιτεχνική μοναδικότητα, προβολή εμφανών ενοτήτων και των επεκτάσεών τους, ρυθμοί και αρμονίες, λειτουργίες αυτού που κοιτάζει, ακούει ή ακουμπά. Μπορούμε να συλλογιστούμε με άλλο τρόπο από τις αντιθέσεις;

Il y faut des intimes et des intimités en sciences et en arts Fermé: intimité muséale ou de laboratoire Ouvert: intimité publique, superpositions des savoirs et non- savoirs Intégratif: intimité collective comme fabrique de « communs » objetsciencesarts FerméObjectivé Répétable tel quel ouvert Implique le social Montre autre chose que sa forme apparente intégratif Non- synthétisable Mélange d’intentions et de techniques artistiques Κλειστό: μουσειακή ή εργαστηριακή οικειότητα Ανοικτό: δημόσια οικειότητα, υπέρθεση γνωστών και αγνώστων. Intégratif: συλλογικ ή οικειότητα ως υλικό των “κοινων” ΑντικείμενοΕπιστήμεςΤέχνες ΚλειστόΑντικειμενικό Μπορεί να επαναληφθεί ως έχει Ανοικτό Εμπλέκει το κοινωνικό Δείχνει κάτι άλλο από την εμφανή μορφή του intégratif Δεν μπορεί να συντεθεί Μείγμα προθέσεων και καλλιτεχνικών τεχνικών Χρειάζεται οικεία και οικειότητες στις επιστήμες κ τις τέχνες

Quels sont les enjeux de ces mises en rapports? Penser les objets scientifiques avec une « visière »: L’objet doit trouver son « rythme » d’organisation et de traitement L’artiste devient aussi « interdisciplinaire » Créer des formes artistiques avec des éléments autres que l’art Να σκεφτούμε τα επιστημονικά αντικείμενα ως « προσωπίδα »: Το αντικείμενο πρέπει να βρει τον « ρυθμό » οργάνωσης και διαχείρισής του. Να δημιουργήσουμε καλλιτεχνικές μορφές με στοιχεία άλλα από την τέχνη. Ο καλλιτέχνης γίνεται έτσι “διεπιστημονικός” επίσης Ποιες είναι οι προκλήσεις αυτών των συσχετισμών;

L’humain comme identité de la science et de l’art: l’humain “sans” qualités Généralisation des combinaisons arts/sciences, avec la position d’un réel humain. Non pas un relativisme, une position des identités infra-empiriques Το ανθρώπινο ως ταυτότητα της επιστήμης και της τέχνης: το ανθρώπινο “χωρίς” ποιότητες Γενίκευση των συνδιασμών τεχνες/επιστήμες, με την θέση ενός πραγματικού ανθρώπινου. Όχι σχετικισμός, μια θέση των υπο-εμπειρικών ταυτοτήτων.

Questions essentielles pour l’invention: on ne peut les traiter sans tenir compte du rapport de l’humain à l’objet (maniérisme) Technique du “without” Τι είναι επιστήμη “χωρίς” τέχνη; Να αποδομήσουμε τις ενότητες και να τις επανεγκαθιδρύσουμε αλλιώς Τι είναι η τέχνη “χωρίς” την επιστήμη; Défaire les unites et les reconstituer autrement Qu’est-ce que l’art “sans” la science? Τεχνική του “without” Qu’est-ce qu’une science “sans” art?

Text on (translation: Robin Mackay) Texte sur les relations entre sciences et art, à partir d’une fresque du Cigoli (Ludovic Cardi di, ), ami de Galilée, à Sainte Marie Majeure à Romewww.urbanomic.com

THANK YOU