Εισαγωγή

Ορισμός της Εργονομίας Ο στόχος της Εργονομίας είναι ο σχεδιασμός ή επανασχεδιασμός των στοιχείων που διαμορφώνουν ένα εργασιακό/παραγωγικό σύστημα και με τα οποία οι εργαζόμενοι αλληλεπιδρούν ή έρχονται σε επαφή, ώστε οι συνθήκες εργασίας να βελτιστοποιούνται με την προσαρμογή τους στα βιολογικά, φυσιολογικά, ψυχολογικά και κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου. Το αντικείμενο μελέτης της Εργονομίας είναι οι δραστηριότητες (σωματικές και νοητικές) που αναπτύσσει ο άνθρωπος κατά την διάρκεια της εργασίας του, καθώς και οι ρυθμιστικές του ανταλλαγές με το σύστημα εργασίας.

Κριτήρια εργονομικού σχεδιασμού ή αξιολόγησης μείωση του φόρτου από την εργασία (σωματικού, νοητικού, ψυχικού) εξασφάλιση της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων μείωση ή εξάλειψη των εξαναγκασμών - περιορισμών που επιβάλλει η εργασία βελτίωση επιδόσεων, αποτελεσματικότητας, απόδοσης της εργασίας αύξηση του ενδιαφέροντος και της ευχαρίστησης από την εργασία. Πολλές φορές, η ταυτόχρονη και σε ίδιο βαθμό ικανοποίηση των πιο πάνω κριτηρίων είναι αδύνατη. Η ιεράρχησή τους γίνεται από τους αναθέτοντες την εργονομική μελέτη και από τους άμεσα ενδιαφερομένους εργαζομένους ή χρήστες. Σε καμία όμως περίπτωση τα κριτήρια που σχετίζονται με την ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων δεν θα πρέπει να παραβλέπονται.

Στοιχεία παραγωγικών συστημάτων στα οποία παρεμβαίνει η Εργονομία μέσα εργασίας (εργαλεία, μηχανές, λογισμικό Η/Υ...) διαμεσολαβητές ανθρώπου - μηχανής (ενδεικτικά όργανα, διατάξεις χειρισμού, μέσα επικοινωνίας με τους Η/Υ...) μορφολογικά στοιχεία των θέσεων εργασίας (καθίσματα, γραφεία...) διαμόρφωση του ευρύτερου χώρου εργασίας (χωροταξία, δομικά στοιχεία...) περιβάλλον εργασίας (ηχητικό, φωτιστικό, θερμοκρασιακό, ατμοσφαιρικό...) περιεχόμενο και οργάνωση εργασίας (καθήκοντα, μέθοδοι εργασίας, ωράρια, ρυθμοί, οργανογράμματα...) βοηθήματα για την εκτέλεση της εργασίας (οδηγίες, συστήματα υποστήριξης αποφάσεων...) εκπαίδευση εργαζομένων.

Ιστορικοί σταθμοί της Εργονομίας HOMO SAPIENS: επιλογή και διαμόρφωση λίθινων εργαλείων, τα οποία εξασφαλίζουν αποτελεσματικότητα, άνεση και ασφάλεια κατά τη χρήση τους, με την προσαρμογή τους στα σωματικά xαρακτηριστικά του ανθρώπου. ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ: σχεδιασμός εργαλείων και διατάξεων με στόχο τη μείωση του σωματικού φόρτου και τη διευκόλυνση της εργασίας. 1857: Ο Wojciech JASTRAZEBOWSKI δημοσιεύει μελέτη με τίτλο "Στοιxεία εργονομίας ή η επιστήμη της εργασίας που βασίζεται σε αλήθειες των φυσικών επιστημών". Ο όρος "εργονομία" χρησιμοποιείται για πρώτη φορά. 1949: Στη Μ. Βρετανία ιδρύεται η Ergonomics Research Society. 1959: Ιδρύεται η International Ergonomics Society. 1963: Στη Γαλλία ιδρύεται η Societé d'Ergonomie de Langue Française. 1989: Ιδρύεται η Ελληνική Εταιρεία Εργονομίας.

Λίθινα εργαλεία προϊστορικής εποχής Τα εργαλεία κοπής που χρησιμοποιούσε ο Homo Sapiens (2,5 εκατ. έτη π.Χ.) ήταν προσαρμοσμένα τόσο στις εργασίες για τις οποίες προοριζόντουσαν, όσο και στα χαρακτηριστικά της παλάμης (μέγεθος και μορφολογία)

Καθίσματα αρχαίου θεάτρου. Το σχήμα δείχνει την καμπύλη του κατώτερου τμήματος της αναβαθμίδας που είναι προσαρμοσμένο στην καμπύλη της κνήμης. (πηγή: Παπαθανασόπουλος 1993)

Ορειχάλκινη υδρία με δυο λαβές Η απαιτούμενη για την ανύψωση της υδρίας δύναμη ασκείται στην κατώτερη λαβή, ενώ η ανώτερη χρησιμοποιείται για τον έλεγχο της ροής του υγρού. (πηγή: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

Υδρία με τρεις λαβές Οι δύο αντικριστές οριζόντιες λαβές χρησιμεύουν για τη μεταφορά της υδρίας όταν είναι γεμάτη. Η τρίτη λαβή, προσαρμοσμένη στο λαιμό της υδρίας, διευκολύνει τη μεταφορά της όταν είναι άδεια ή όταν μεταφέρεται στον ώμο (πηγή: Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου)

Ιστορική αναγκαιότητα Απόσταση μεταξύ χρήστη και σχεδιαστή/κατασκευαστή Πολυπλοκότητα των τεχνολογικών διατάξεων Μείωση του κύκλου ζωής των προϊόντων και ανάγκη για γρήγορη διάδοσή του Αυξημένος ανταγωνισμός των εταιριών παραγωγής Το μεγάλο κόστος της αστοχίας ορισμένων κοινωνικο-τεχνικών συστημάτων Η απαίτηση για προαγωγή της ασφάλειας και υγείας των εργαζομένων

Πεδία εργονομικών ερευνών και γνώσεων Το πρώτο πεδίο μελετά αφενός μεν τα χαρακτηριστικά και τη συμπεριφορά των εργαζόμενων ανθρώπων, αφετέρου δε τις επιπτώσεις στην απόδοση, την ασφάλεια και την υγεία που μπορεί να έχει η διαμόρφωση στοιχείων που συνθέτουν ένα σύστημα εργασίας. Χρησιμοποιεί ως βάση γνώσεις από τις επιστήμες του ανθρώπου (ψυχολογία, φυσιολογία, κοινωνιολογία, ιατρική). Οι γνώσεις που προκύπτουν διαμορφώνουν: κανόνες (π.χ. κανόνες φωτισμού), πίνακες δεδομένων (π.χ. ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου πληθυσμού), προδιαγραφές (π.χ. προδιαγραφές χειριστηρίων και ενδεικτικών οργάνων). Χρησιμοποιούνται κατά την αξιολόγηση, το σχεδιασμό ή τη βελτίωση συγκεκριμένων στοιχείων που αποτελούν ή πρόκειται να αποτελέσουν μέρη ενός συστήματος εργασίας (π.χ. πίνακες χειρισμού και ελέγχου τεχνολογικών διατάξεων, διαμόρφωση θέσεων εργασίας, κ.λπ.)

Πεδία εργονομικών ερευνών και γνώσεων Το δεύτερο πεδίο ασχολείται με τη μελέτη συγκεκριμένων εργασιακών καταστάσεων (π.χ. οδήγηση αυτοκινήτου ή αεροπλάνου, έλεγχος συνεχών παραγωγικών διαδικασιών), καθώς και τη βελτίωση των μεθόδων και μοντέλων που είναι απαραίτητα για τη μελέτη τους και τη διατύπωση προτάσεων βελτίωσής τους. Τα αναγκαία στοιχεία συλλέγονται στους χώρους εργασίας μέσω της Εργονομικής Ανάλυσης Εργασίας. Οι γνώσεις που προκύπτουν από τις έρευνες αυτές δεν έχουν τη γενικότητα των γνώσεων του πρώτου πεδίου ερευνών. Τα συμπεράσματα, όμως, των ερευνών του πεδίου αυτού είναι περισσότερο άμεσης εφαρμογής και συμβάλλουν στην εργονομική διαμόρφωση ή αξιολόγηση του συνόλου των στοιχείων που διαμορφώνουν ένα σύστημα εργασίας.

Γενικό Εργονομικό Μοντέλο- Εργονομική Ανάλυση Εργασίας

Το Γενικό Εργονομικό Μοντέλο

Το Γενικό Εργονομικό Μοντέλο

Το Γενικό Εργονομικό Μοντέλο

Το Γενικό Εργονομικό Μοντέλο

Μη προσαρμοσμένο σύστημα εργασίας Όταν σε ένα σύστημα εργασίας υπάρχουν ή εν δυνάμει είναι δυνατό να υπάρξουν συνιστώσες ή στοιχεία τα οποία: προϋποθέτουν την ύπαρξη δυνατοτήτων τις οποίες ο εργαζόμενος δεν διαθέτει, αποτελούν προσκόμματα για την ενεργοποίηση των δυνατοτήτων του εργαζομένου, αποτελούν προσκόμματα για την ικανοποίηση των βασικών αναγκών του, αυξάνουν αναίτια την κόπωση, δημιουργούν ή αυξάνουν την επικινδυνότητα, ή προσβάλουν άμεσα την υγεία και τη σωματική ακεραιότητα του εργαζομένου, τότε θεωρούμε ότι το σύστημα εργασίας ή οι συγκεκριμένες συνιστώσες ή στοιχεία είναι μη προσαρμοσμένα στον άνθρωπο.

Εργονομική Ανάλυση Εργασίας (ΕΑΕ) Η Εργονομική Ανάλυση Εργασίας (ΕΑΕ)* είναι η βασική μεθοδολογία που χρησιμοποιεί η Εργονομία προκειμένου: - αφενός μεν να εντοπίσει τις συνιστώσες και τα στοιχεία που καθιστούν ένα σύστημα μη προσαρμοσμένο, - και αφετέρου να σχεδιάσει συνιστώσες και στοιχεία συστημάτων εργασίας τα οποία αυξάνουν τα θετικά αποτελέσματα της εργασίας και μειώνουν ή εξαλείφουν τα αρνητικά. *Στην αγγλική βιβλιογραφία η ΕΑΕ αναφέρεται ως task analysis ή work analysis.

Δεδομένα στα οποία βασίζεται η ΕΑΕ δεδομένα σχετικά με το σύστημα εργασίας και τις συνιστώσες του (ανάλυση του συστήματος εργασίας), δεδομένα σχετικά με τα γενικά και τα ειδικά χαρακτηριστικά των εργαζομένων (ανάλυση χαρακτηριστικών των εργαζομένων και των επιτηδειοτήτων τους), δεδομένα σχετικά με τις δραστηριότητες εργασίας (ανάλυση δραστηριοτήτων) δεδομένα που αφορούν τα αποτελέσματα της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-συστήματος εργασίας (ανάλυση αποτελεσμάτων).

Η ανάλυση των δραστηριοτήτων Αποτελεί το κεντρικό σημείο της ΕΑΕ, διότι μέσω αυτής και των γνώσεων για τις δυνατότητες και ανάγκες του εργαζόμενου ανθρώπου, είναι δυνατό: να εντοπισθούν και να αιτιολογηθούν οι συνιστώσες και τα στοιχεία που καθιστούν ένα σύστημα εργασίας μη προσαρμοσμένο, να προσδιορισθούν τα βοηθήματα/υποστηρίγματα που θα πρέπει να δοθούν στους εργαζομένους προκειμένου να μειωθούν ή να εξαλειφθούν τα αρνητικά και να αυξηθούν τα θετικά αποτελέσματα της εργασίας, να αξιολογηθεί η συμβατότητα υπό σχεδίαση συνιστωσών ή στοιχείων ενός συστήματος εργασίας τόσο με τα χαρακτηριστικά (γενικά και ειδικά) των εργαζομένων, όσο και με τις υπόλοιπες συνιστώσες και στοιχεία του συστήματος εργασίας στο οποίο θα ενταχθούν.

Παράδειγμα αλληλεπίδρασης Συστήματος Εργασίας και Συστήματος Άνθρωπος όπως εκδηλώνεται μέσω των δραστηριοτήτων

Σχέση δραστηριοτήτων, ενεργειών και διαδικασιών

Η διαδικασία της ΕΑΕ

Μοντέλο της περίπτωσης που μελετάται Ποιός είναι ο στόχος της κάθε ενέργειας του/ων εργαζομένου/ων; Ποιά στοιχεία του συστήματος εργασίας εμπλέκονται (είτε υποβοηθητικά είτε ως περιορισμοί) σε κάθε ενέργειά του; Ποιές πληροφορίες χρησιμοποιεί για την εκτέλεση της κάθε ενέργειας (τόσο αυτές που αποτελούν σήματα για την έναρξη της ενέργειας, όσο και αυτές που αποτελούν ανάδραση για τον έλεγχο της καλής εκτέλεσης της ενέργειας); Πότε και σε ποιές περιπτώσεις πραγματοποιεί την κάθε ενέργεια; Πόσο συχνά πραγματοποιείται η κάθε ενέργεια και πόσο διαρκεί; Ποιές αποκλίσεις από τις παρατηρούμενες διαδικασίες μπορούν να συμβούν, και σε ποιές περιπτώσεις; Τι προβλήματα / δυσκολίες μπορούν να προκύψουν κατά την εκτέλεση των ενεργειών;

Παραδείγματα αναπαραστάσεων μοντέλων εργασίας

Παράδειγμα Ιεραρχικής Ανάλυσης Εργασίας κατά την ανάληψη χρημάτων από ΑΤΜ

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ΕΑΕ η ολιστικότητα της προσέγγισης, δεδομένου ότι καταβάλλεται προσπάθεια να ληφθεί υπόψη αφενός μεν το σύνολο των παραμέτρων που διαμορφώνουν την αλληλεπίδραση ανθρώπου – συστήματος εργασίας, αφετέρου δε όλες οι διαφορετικές καταστάσεις στις οποίες μπορούν να βρεθούν τόσο οι εργαζόμενοι όσο και οι συνιστώσες του συστήματος εργασίας, ο οικολογικός χαρακτήρας, αφού μελετάται η συμπεριφορά των εργαζομένων σε πραγματικά, πολυπαραμετρικά, ανοικτά συστήματα και όχι στον κλειστό, καλά καθορισμένο χώρο του εργαστηρίου του ψυχολόγου ή του γραφείου εργασίας του μηχανικού, η ευελιξία, που της επιτρέπει να χρησιμοποιείται σε ένα μεγάλο φάσμα περιπτώσεων (π.χ. αξιολόγηση, ανασχεδιασμός, νέος σχεδιασμός) και εργασιών (π.χ. εργασίες όπου η κυρίως συνιστώσα είναι σωματική ή νοητική, ατομικές ή ομαδικές εργασίες, εργασίες σε πολύπλοκα ή απλούστερα συστήματα εργασίας).