Νίκος Φωτόπουλος Eπικ.Καθηγητης Κοινωνιολογίας Πολιτισμικών και Εκπαιδευτικών Πρακτικών Παιδαγωγική Σχολή / Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

το υπόβαθρο της προβληματικής (1) Η εποχή μας αναμφίβολα αναδεικνύεται σε εποχή των μεγάλων διαψεύσεων, των συλλογικών ματαιώσεων, των ανολοκλήρωτων προταγμάτων με φόντο την κατάρρευση αρκετών από τις βεβαιότητες που σταδιακά θεμελιώθηκαν στο πλαίσιο της νεωτερικότητας. Μέσα σ΄αυτόν τον κυκεώνα των μεταβολών, η αίσθηση της αποξένωσης αποικιοποιεί κάθε πεδίο των κοινωνικών σχέσεων με συνέπεια η απαίτηση διαμόρφωσης ενός κριτικού πλαισίου ερμηνείας της πραγματικότητας, να είναι επίκαιρη περισσότερο από ποτέ (Petras and Veltmeyer, 2001) .

η ανάδειξη σύγχρονων στοιχείων, στατιστικών ευρημάτων και αναφορών, θεμελιώνει τη διαπίστωση ότι στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης σύγχρονης πραγματικότητας, η ετερότητα ως βασική αρχή της διαλεκτικής στη φύση, όχι μόνο δεν καλλιεργείται από το ελληνικό σχολείο, αντίθετα αποσιωπάται, ισοπεδώνεται, συνθλίβεται εν ονόματι ενός κυρίαρχου σύγχρονου πολιτισμικού ιδεώδους το οποίο περιθωριοποιεί τη διαφορά, ενοχοποιεί την «απόκλιση», εξοστρακίζει το διαφορετικό, ενώ ταυτόχρονα επιβάλλει το κυρίαρχα μονοδιάστατο (Sandershon, 2004, Φραγκουδάκη-Δραγώνα κ.α. 2001). υπό τις συνθήκες αυτές, το ιδεώδες αυτό όπως αναπαράγεται μέσα στο κυρίαρχο ιδεολογικό σύμπαν του σχολείου, μετουσιώνεται σε μια σύγχρονη μορφή αλλοτρίωσης που υποδηλώνει την επιστροφή σε μια νέου τύπου βαρβαρότητα αφού στοιχεία όπως η φτώχεια, ταξική ανισότητα, οι εκπαιδευτικές ανισότητες, οι πολιτισμικές διαφορές , ο ρατσισμός, η βία και η επιθετικότητα, συνθέτουν το πλαίσιο μιας νέας πραγματικότητας που γεννά συγκρούσεις, ανυπέρβλητες αντιφάσεις και νέα αδιέξοδα (Lakomski, 1997, Rothkop, 1997).

την ίδια στιγμή στη σύγχρονη ρητορική εμφανίζεται η «εισβολή» του προβληματισμού γύρω από το «δικαίωμα στη διαφορά», η εμμονή στην «πολιτιστική αυτοδιάθεση» και η πιεστική ανάδυση των αιτημάτων για αναγνώριση, με συνέπεια τα πράγματα να αλλάζουν δραματικά. στο εξής ο άνθρωπος δεν αναγνωρίζεται απλώς ως «εκ φύσεως» διακριτός από τους συνανθρώπους του. Προικίζεται επιπλέον με το πρωτόγνωρο ατομικό «δικαίωμα» στην αυτοδιαφοροποίηση. το γεγονός ότι το «δικαίωμα στη διαφορά» φαίνεται να αποσυνδέεται από την κοινωνική δικαιοσύνη και το δικαίωμα στην άμεση επιβίωση δεν είναι λοιπόν τυχαίο. Για όσο καιρό η καταξίωση της ελεύθερης επιλογής αποδεσμεύεται από την υλικότητα των επιβιωτικών αναγκών όλων δίχως εξαίρεση των αδικημένων, το όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο παραμένει ανοιχτό και ανολοκλήρωτο» (Τσουκαλάς, 2010)

αυτό μεταφράζεται τρόπο σε φαινόμενα όπως: η ανεργία και η υποαπασχόληση η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός η έξαρση της παιδικής και εφηβικής βίας ο ρατσισμός και η ξενοφοβία το αίσθημα της επιθετικότητας (ο καθένας μόνος του και όλοι εναντίον όλων) η νεανική παραβατικότητα η διαμόρφωση του κουλτούρας του ατομικισμού η πρόωρη εγκατάλειψη και απαξίωσης της εκπαίδευσης η υπανάπτυξη και η πολιτισμική καθίζηση ολόκληρων περιοχών

η ποικιλομορφία στη φύση βασική αρχή της βιολογίας (επιστήμη της ζωής) από το διαφορετικότητα στην «ενότητα» η «διαλεκτική των αντιθέτων» αναγκαίο στοιχείο της φυσικής ισορροπίας

βιοποικιλότητα Ειδικότερα, ως «βιολογική ποικιλότητα» ορίζεται η ποικιλομορφία που εμφανίζεται σε όλα τα είδη των ζωντανών οργανισμών που εντοπίζονται μεταξύ των άλλων στα χερσαία, θαλάσσια και διάφορα άλλα υδάτινα οικοσυστήματα, καθώς και στα οικολογικά συμπλέγματα που στελεχώνονται από τους οργανισμούς αυτούς. Ο ορισμός αυτός περιλαμβάνει την ποικιλότητα μέσα σε ένα είδος, μεταξύ διαφορετικών ειδών και μεταξύ των οικοσυστημάτων. (Gaston & Spicer ,2008)

από τη φύση στην κοινωνία η διαφορετικότητα βασικό στοιχείο των κοινωνιών 2 βασικά σημεία: «Εγώ» και ο «άλλος» «Εμείς» και «οι άλλοι»

«τα Εμείς» που μας ακολουθούν από τη γέννηση ως τον θάνατο δεν λειτουργούν ως σταθερές μήτρες αυτογνωσίας» «υπό τους όρους αυτούς το ζήτημα της σχέσης του εαυτού και του άλλου, του ατόμου και της κοινωνίας, του μέρους και του Ολου θα τεθεί σε νέες βάσεις.» «δεν είναι τυχαίο ότι τα αιτήματα για κοινωνική δικαιοσύνη, αλληλεγγύη και ανακατανομή πόρων και εισοδημάτων υποχωρούν, το «κοινωνικό ζήτημα» εξαφανίζεται από το πολιτικό λεξιλόγιο ενώ οι άτυπες μορφές κοινωνικής αμοιβαιότητας αποδυναμώνονται και η σημασία των συμβολικών ανταλλαγών υποχωρεί» «όποιος δεν τα καταφέρει θα θεωρηθεί άξιος της μοίρας του. Οι αποκλεισμένοι, οι μη απασχολήσιμοι, οι αποτυχημένοι και οι άτυχοι δεν έχουν να μέμφονται παρά μόνο την ανικανότητα και την απρονοησία τους. Οι κοινωνίες δεν χρειάζεται πια να εμφανίζονται συνεκτικές ή αλληλέγγυες». (Κ.Τσουκαλάς, 2010)

η ετερότητα: ένα πρώτο πλαίσιο προβληματικής η ετερότητα: ένα πρώτο πλαίσιο προβληματικής φυσικό φαινόμενο; κοινωνική και πολιτική κατασκευή; έννοια με πολλές «αναγνώσεις»; ιδεολογικό και πολιτικό ζήτημα

το σχολείο Ο πρώτος φορέας κοινωνικοποίησης μέσω του οποίου ερχόμαστε επαφή με τη διαφορετικότητα σε καθημερινή θεσμικά τυπική βάση παιδιά με άλλη εθνική καταγωγή παιδιά με άλλη κοινωνικό οικονομική προέλευση παιδιά με άλλη προφορά της ομιλίας παιδιά με άλλα φυσικά χαρακτηριστικά παιδιά με άλλο πολιτισμικό υπόβαθρο (θρησκεία, ήθη, έθιμα, συνήθειες κλπ)

ερωτήματα το εκπαιδευτικό σύστημα είναι έτοιμο για τη συνύπαρξη του διαφορετικού; διαθέτουν τα εργαλεία οι εκπαιδευτικοί για τη διαχείριση της διαφοράς; η οικογένεια είναι προετοιμασμένη για τη «συνάντηση με το διαφορετικό»; η συλλογική συνείδηση είναι εξοικειωμένη με το «μωσαϊκό» αυτό; με ποιο τρόπο επικοινωνούνται αυτές οι μεταλλάξεις και οι μετασχηματισμοί εντός του σχολείου;

ανισότητες στην εκπαίδευση Έντονες διαφοροποιήσεις σε μεταξύ των μαθητών: ταξική προέλευση (επάγγελμα γονιών, οικονομικό status οικογένειας) κοινωνικό status (γόητρο επαγγέλματος, κύρος οικογένειας) πολιτισμικό κεφάλαιο (εμπειρίες, βιώματα, αναπαραστάσεις, κουλτούρα οικογένειας και οικογενειακού περίγυρου)

το αντικειμενικό υπόβαθρο της ελληνικής πραγματικότητας ανεργία μαθητική πολύ-πολιτισμικότητα η σχολική διαρροή και εγκατάλειψη το φοβικό σύνδρομο του ρατσισμού η ο εκφοβισμός και η ενδο-σχολική βία (λεκτική και μη) οι εκπαιδευτικές ανισότητες και η αύξηση των ιδιωτικών δαπανών για την παιδεία οι «γκρίζες ζώνες» της εκπαίδευσης 14

Επεξεργασία: ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ 2010

ασ Επεξεργασία: ΚΑΝΕΠ ΓΣΕΕ 2010

Πηγή: ΕΚΚΕ 2008

Πηγή: ΕΚΚΕ 2008

Επεξεργασία: ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ 2010

ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΖΩΝΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ με βάση τη ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ εκπαίδευσης και ευημερίας (πηγή: ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ - 2008) Επείγουσας προτεραιότητας Άμεσης προτεραιότητας Επείγουσας προτεραιότητας Άμεσης προτεραιότητας Α. Περιοχές με χαμηλό Συνθετικό Δείκτη Ευημερίας Ανάπτυξης (ΣΔΕΑ) Στη Ζώνη ΕΠΕΙΓΟΥΣΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ περιλαμβάνονται περιοχές (νομοί) με ιδιαίτερα χαμηλή κατάταξη στο Δείκτη Ευημερίας και ιδιαίτερα χαμηλό Δείκτη Πρόσβασης. Συγκεκριμένα περιλαμβάνονται οι ακόλουθοι 7 Νομοί: Ροδόπης, Ξάνθης, Ευρυτανίας, Κιλκίς, Γρεβενών, Καστοριάς, Χαλκιδικής. Στη Ζώνη ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ περιλαμβάνονται περιοχές (νομοί) με ιδιαίτερα χαμηλή κατάταξη στο Δείκτη Ευημερίας και χαμηλό Δείκτη Πρόσβασης. Συγκεκριμένα περιλαμβάνονται οι ακόλουθοι Νομοί: Ηλείας, Φλώρινας, Φωκίδας, Φθιώτιδας, Κοζάνης, Πιερίας, Ημαθίας, Βοιωτίας, Ρεθύμνης. Β. Περιοχές με υψηλό Συνθετικό Δείκτη Ευημερίας Ανάπτυξης (ΣΔΕΑ) Στη Ζώνη ΕΠΕΙΓΟΥΣΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ περιλαμβάνονται περιοχές (νομοί) με υψηλή κατάταξη στο Δείκτη Ευημερίας και ιδιαίτερα χαμηλό Δείκτη Πρόσβασης. Συγκεκριμένα περιλαμβάνονται οι ακόλουθοι 3 Νομοί: Σάμος, Κέρκυρα, Ζάκυνθος. Στη Ζώνη ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ περιλαμβάνονται περιοχές (νομοί) με υψηλή κατάταξη στο Δείκτη Ευημερίας και χαμηλό Δείκτη Πρόσβασης. Συγκεκριμένα περιλαμβάνονται οι ακόλουθοι Νομοί: Κυκλάδων, Ηρακλείου, Δωδεκανήσου, Κεφαλληνίας.

Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ Κατάταξη των Διευθύνσεων Δ.Ε. των νομών της χώρας με βάση τη Μέση Τιμή των μορίων που συγκέντρωσαν οι υποψήφιοι σε όλες τις κατευθύνσεις και τα επιστημονικά πεδία Πηγή δεδομένων: ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΥΠΕΠΘ 2005 30η από 26η 4η από 9η 54η από 54η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗ Μέσος Όρος Μορίων ΔΥΤΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗ 1η από 1η Β Β΄ Αθήνας 11.971 Αν. Αττικής 11.244 Δ΄ Αθήνας 11.069 Α΄ Αθήνας 10.981 Γ΄ Αθήνας 10.394 Πειραιά 9.941 Δυτ. Αττικής 9.458 Γ Α 14η από 16η ΠΕΙΡΑΙΑΣ Δ 49η από 50η Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ ΑΙΓΙΝΑ 12η από 14η ΜΕΘΑΝΑ Αριθμός Υποψηφίων ΠΟΡΟΣ Β΄ Αθήνας 6.164 Αν. Αττικής 3.707 Δ΄ Αθήνας 4.691 Α΄ Αθήνας 7.712 Γ΄ Αθήνας 4.556 Πειραιά 4.439 Δυτ. Αττικής 1.093 ΚΥΘΗΡΑ ΥΔΡΑ ΣΠΕΤΣΕΣ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΑ πάνω από 11.707 μόρια από 11.075 έως 11.707 μόρια από 10.443 έως 11.075 μόρια Πλήθος: 89.217 υποψήφιοι ΑΥΞΗΣΗ σε σχέση με το 2004 Πλήθος ΑΤΤΙΚΗΣ: 33.172 υπ. από 9.811 έως 10.443 μόρια ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΘΕΣΗΣ & ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ Μέση Τιμή: 10.443 Τυπική Απόκλιση: 632 ΜΕΙΩΣΗ σε σχέση με το 2004 από 9.179 έως 9.811 μόρια 37,18% κάτω από 9.179 μόρια ΑΜΕΤΑΒΛΗΤΗ σε σχέση με το 2004

πολιτισμικές διαφορές εθνική καταγωγή γλώσσα θρήσκευμα ήθη έθιμα συνήθειες

ανάμεσα σε όλα αυτά εμφιλοχωρούν κοινωνικά, εθνικά και πολιτισμικά στερεότυπα απλοποιήσεις και γενικευτικά δίπολα όπως: φτωχός - πλούσιος καλός μαθητής - κακός μαθητής έξυπνος - χαζός ωραίος - άσχημος αδύνατος - χοντρός έλληνας - ξένος ……………. αφοριστικά σχήματα που οδηγούν σε διαχωριστικές γραμμές, στον οξύ ρατσισμό, στην περιθωριοποίηση, στην αποβολή από την ομάδα…

οι κοινωνικές και πολιτισμικές ταυτότητες μια διαδικασία «κοινωνικοποιητική», ένα προϊόν κατασκευής αφού οι ταυτότητες είναι προϊόν «κατασκευής» αρά: μεταβάλλονται, αναθεωρούνται, διαφοροποιούνται, δεν αποτελούν βιολογική κατηγορία, επιδέχονται παρεμβάσεις, είναι προϊόν συσχετισμών δύναμης, έχουν κοινωνικό και ιστορικό περιεχόμενο

η πρόκληση Θέλουμε ; ένα εκπαιδευτικό σύστημα που να ισοπεδώνει τη “διαφορά”; μια τάξη που να στιγματίζει την ετερότητα; (η οποία μπορεί να προέρχεται ακόμα και από ένα φυσικό χαρακτηριστικό) ένα σχολείο που να αποβάλει το διαφορετικό ως επικίνδυνο και καταστροφικό;

Επειδή η ίδια η ισορροπία στη φύση προϋποθέτει την «ενότητα των αντιθέτων»… το σχολείο οφείλει να αναγνωρίσει την ετερότητα όχι ως μια αφηρημένη (και εγωιστική) υποκειμενικότητα αλλά ως βασική αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης και πάνω στην κατεύθυνση αυτή να εργαστεί δίνοντας ένα ολιστικό κοινωνικό και παιδαγωγικό όραμα

Πως; σε επίπεδο ολιστικής εκπαιδευτικής πολιτικής νομικό και κανονιστικό πλαίσιο θεσμική κουλτούρα εθνική στρατηγική σε επίπεδο εσωτερικής εκπαιδευτικής πολιτικής σχολική μονάδα : διευθυντής, σύλλογοι διδασκόντων, αναλυτικά προγράμματα, καινοτόμες δράσεις, παιδαγωγική νοοτροπία σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας γειτονιά, τοπική κοινότητα, δημοτικό διαμέρισμα

προς μια στρατηγική για μία νέα ηθική των αξιών μέσα στο σχολείο προς μια στρατηγική για μία νέα ηθική των αξιών μέσα στο σχολείο κρίσιμες κατευθύνσεις στο πεδίο της εκπαιδευτικής πολιτικής: η κατανόηση της πολυμορφίας στη φύση και στη ζωή η δημιουργική διαχείριση της κοινωνικής ποικιλομορφίας η ανάλυση και η σύνθεση των αντιθέσεων η διαμόρφωση της ανεκτικής κουλτούρας (νεωτερική παράδοση) η «δημοκρατία στην πράξη» μέσα από μια νέα ηθική για τα ανθρώπινα δικαιώματα (από την παιδική κιόλας ηλικία)

κοιτάζοντας μπροστά…. επαναπροσδιορισμός της στρατηγικής μας στο πεδίο της εκπαιδευτικής πολιτικής δια βίου επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών επιστημονική υποστήριξη της εκπαιδευτικής κοινότητας ενθάρρυνση της παιδαγωγικής καινοτομίας εκπαιδευτικές δράσεις πάνω στην ανατροπή των στερεοτύπων κοινωνική δράση για την «αξιοποίηση της διαφοράς» ενεργητικές πολιτικές για την αντιμετώπιση των μορφών βίας και επιθετικότητας αντίσταση στις πρακτικές που αναπαράγουν το μίσος, τις διακρίσεις, τις «διαιρέσεις»

Το δίπολο πολιτισμός ή βαρβαρότητα, ως υπαρξιακό πλέον δίλημμα αρχίζει να υφίσταται ήδη από την παιδική ηλικία και για αυτό η κοινωνιολογική σκέψη και ανάλυση δεν μπορεί να κλείνει τα μάτια. Αντίθετα έχει χρέος να εμβαθύνει τη κριτική ματιά της κοινωνικής σκέψης και να επαναπροσδιορίζει δημιουργικά την κοινωνική δράση.

Ευχαριστώ θερμά για την προσοχή σας