6ο Πανελλήνιο Συνέδριο OMEP Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η Πανεπιστημίου Πατρών 1-06-07 Ο Κριτικός Εγγραμματισμός στο Σχολείο: Για Όλες τις Τάξεις και σε Όλα τα Μαθήματα Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας Καθηγητής Διδακτικής 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο OMEP Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η Πανεπιστημίου Πατρών 1-06-07

Σκοπός Εισήγησης να Αναδείξει: Γιατί ο Σχολικός Εγγραμματισμός πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα της εκπαιδευτικής πολιτικής και της διδακτικής πρακτικής. Γιατί ο Κριτικός Εγγραμματισμός αποτελεί αναγκαία διάσταση του Σχολικού Εγγραμματισμού. Πώς και σε ποιο πλαίσιο μπορεί ο Κριτικός Εγγραμματισμός να γίνει «Για Όλες τις Τάξεις και για Όλα τα Μαθήματα».

Δομή Εισήγησης Ι. Πλαίσιο Διαμόρφωσης της Προβληματικής και Θεματικής της Εισήγησης. ΙΙ. Έννοια &Σπουδαιότητα 1.Εγγραμματισμού και 2. Σχολικού Εγγραμματισμού. ΙΙΙ. Ο Κριτικός Εγγραμματισμός ως αναγκαία ολοκλήρωση Σχολικού Εγγραμματισμού. ΙV. Ερμηνευτική και Κριτική Διάστασή του. V. Διδακτικές Προσεγγίσεις Ερμηνευτικής και Κριτικής Διάστασης Κριτ. Εγγραμματισμού.

Ι. Διαπιστώσεις Προβλήματος: Η Ελλάδα Ουραγός (! ή ;) Ι. Διαπιστώσεις Προβλήματος: Η Ελλάδα Ουραγός (! ή ;)

Α. Σχόλια ΟΟΣΑ για Ελλάδα «Υστερούν στην κριτική σκέψη οι Έλληνες μαθητές. Αρκετοί… μπορούν να σχολιάσουν ένα κείμενο, λίγοι όμως μπορούν να κατανοήσουν πραγματικά και ακόμα λιγότερο να αντλήσουν πληροφορίες από αυτό ή να τις συνδυάσουν.»

Β. Σχόλια Βιβλιογραφίας για Ελλάδα «Τα παιδιά στην Κορέα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να τύχουν υψηλότερου επιπέδου εκπαίδευσης απ’ ό,τι τα παιδιά στην Ελλάδα και στην Πορτογαλία, δύο χώρες που ξοδεύουν για την εκπαίδευση τα ίδια περίπου ποσοστά του ΑΕΠ με την Κορέα» (βλ. National Literacy Trust 2005).

Γ.Τρισυπόστατη Ελληνική Αντίδραση: Άγνοια, Αγνόηση, Αγωνιστική Αγωνία Άγνοια: Πλειονότητα εκπαιδευτικής κοινότητας, κοινωνίας αγνοούν έρευνες. Αγνόηση: Μετρούν «λάθος» πράγματα με «λάθος» τρόπο· έλληνες φοιτητές διαπρέπουν στο εξωτερικό. Αποδοχή και πρόταση: Πρόβλημα όντως υπάρχει, όμως τι ακριβώς αφορά, ποιες αιτίες του, ποιες οι προτάσεις; Στραβά αρμενίζουμε!

ΙΙα. Εγγραμματισμός/Γραμματισμός Εννοιολογικός Προσδιορισμός ΙΙα. Εγγραμματισμός/Γραμματισμός Εννοιολογικός Προσδιορισμός Εγγραμματισμός πολύπλοκη έννοια, που χρησιμοποιείται με διαφορετικό εύρος σε διαφορετικούς χώρους. Ορίζεται ως: Ικανότητα Homo Symbolicus να αξιοποιεί αποτελεσματικώς, για διαφορετικούς σκοπούς & σε διαφορετικά πλαίσια, τους σημασιοδοτημένους σημειωτικούς και λοιπούς πόρους συγκεκριμένου χώρου: Επιστημονικός/ Ψηφιακός Εγγραμματισμός

ΙΙβ. Κοινά Στοιχεία Εγγραμματισμών ΙΙβ. Κοινά Στοιχεία Εγγραμματισμών Ποικιλία ορισμών από διαφορετικές επιστημονικές / επιστημολογικές σχολές. Κοινά στοιχεία ορισμών ικανότητα ατόμου α. Αποκωδικοποίηση β. Ερμηνεία γ. Κριτική ανάλυση και αξιολόγηση σημειωτικών συστημάτων Γλώσσας, Επιστήμης, Τεχνολογίας ΜΜΕ, Ψηφιακής.

ΙΙγ. Σχολικός Εγγραμματισμός: Ορισμός Είναι η ικανότητα των μαθητών να διαβάζουν και να γράφουν και μέσα από τη διαδικασία (α) αποκωδικοποίησης, ερμηνείας και κριτικής ανάλυσης των σχολικών κειμένων και (β) της παραγωγής μαθητικών κειμένων ποικίλων ειδών και τύπων να οικοδομούν τη σχολική γνώση τους.

ΙΙΙα. Κοινωνική Σπουδαιότητα Εγγραμματισμού Εγγραμματισμός αποτελεί τη Μεγάλη Διαχωριστική Γραμμή (Grand Divide) μεταξύ Κοινωνιών και Πολιτισμών. Εγγραμματισμός ανέπτυξε αφηρημένη σκέψη και ορθό λόγο, δημιούργησε προϋποθέσεις ανάπτυξης της Επιστήμης. Όσοι αμφισβητούν συσχέτιση(Gee 2006) περιορίζουν Εγγρ σε αποκωδικοποίηση. Η αιτιώδης σχέση είναι το ζητούμενο.

ΙΙΙβ. Εκπαιδευτική Σπουδαιότητα Εγγρ/σμού: Βάση Σχολικής Μάθησης ΙΙΙβ. Εκπαιδευτική Σπουδαιότητα Εγγρ/σμού: Βάση Σχολικής Μάθησης Halliday (1993,93): Μαθαίνοντας Γλώσσα το παιδί δεν μαθαίνει ένα από τα πολλά μαθήματα, αλλά μαθαίνει τα θεμέλια της ίδιας της μάθησης. Χαρακτηριστικό της ανθρώπινης μάθησης η σημασιοδότηση που είναι σημειωτική διαδικασία· πρωτοτυπική μορφή της οποίας είναι η Γλώσσα. Δηλαδή, η οντογένεση της Γλώσσας είναι ταυτόχρονα και οντογένεση της μάθησης.

V. Πρόταση Επιμόρφωσης Εκδοχές Σχολικού Εγγραμματισμού: Λειτουργικός, Κριτικός και Επιστημονικός Κειμενογλωσσολογική Διάσταση: Αποκωδικοποίηση, Ερμηνεία και Κριτική Ανάλυση Κειμένων Σχολικών Βιβλίων Γνωσιακή Διάσταση: Επιλογή, Οργάνωση και Μετασχηματισμός Σχολικής Γνώσης σε ΑΠΣ, Σχολικά Βιβλία και Διδασκαλία ΕΠΙΣΤΗΜΟΛOΓΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ & ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΑΠΣ Εννοιολογική Γνώση α. Ερωτήματα Επιστήμης β. Έννοιες Επιστήμης γ. Αρχές & Γενικεύσεις Πραγματολογική Γνώση Διαδικαστική Γνώση Μετασχηματισμός επιστημονι- κών Αρχών και Περιεχομέ- νoυ ΑΠΣ σε Σχολικό Εγχειρίδιο Εναλλακτικές Διδακτικές Προσεγγίσεις σύμφωνα με Επιστημο- λογικές και Επιστημονι-κές Αρχές ΑΠΣ και Εγχειριδίου Μάθημα Γλώσσας Λειτουργικός Εγγραμματισμός Λογοτεχνία Κριτικός Εγγραμ- ματισμός Μελέτη Περιβάλλοντος Ιστορία, Φυσικές Επιστήμες, Μαθηματικά Επιστημονικός Εγγραμματι σμός

VΙα. Αναγκαιότητα Κριτικού Εγγραμματισμού A. Luke (1994,9): «Ο Εγγραμματισμός έχει τόση σχέση με ιδεολογίες, ταυτότητες και αξίες … όση έχει με κώδικες και δεξιότητες (επικοινωνίας).» Γλώσσα δεν είναι ουδέτερος κώδικας, επιλογές της διαμορφώνουν διαφορετικές εκδοχές πραγματικότητας και επιβάλλουν διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που, ανάλογα, ευνοούν και αδικούν ομάδες

VIβ. Εκδοχές Κριτικού Εγγραμματισμού Ερμηνεία και Κριτική Ανάλυση Ατομοκεντρική προσέγγιση: ερμηνευτική κατανόηση κειμένου Κοινωνιοκεντρική προσέγγιση: κριτική αποδόμηση κειμένου 1. Με ποια γλωσσικά μέσα, παραδοχές, συνεπαγωγές, αποσιωπήσεις, αντιφάσεις κατασκευάζει πραγματικότητα και προβάλλει κοιν. πρακτικές; 2. Ποιανού πραγματικότητα και πρακτικές αναπαριστά; 3. Με ποιο τρόπο επιχειρεί το κείμενο να τοποθετήσει τον αναγνώστη θετικά έναντι «πραγματικότητάς» και κοινωνικών πρακτικών; . Πλαίσιο κειμένου . Υπόρρητες παραδοχές 3. Θέσεις, προθέσεις, ισχυρισμοί και προκαλταλήψεις συγγραφέα 4. Στερεότυπα

VIγ. Ορισμός Κριτικού Εγγραμματισμού Ικανότητα ερμηνείας και κριτικής αποδόμησης του κειμένου, για να αναδειχθούν (α) η άποψη του κόσμου την οποία κατασκευάζει και οι κοινωνικές πρακτικές που προβάλλει το κείμενο και (β) οι γλωσσικοί τρόποι που χρησιμοποιεί για να τοποθετήσει θετικά τον αναγνώστη έναντι κοινωνικών πρακτικών και των κοσμοθεωρήσεων που προβάλλει κείμενο.

VΙΙ. Ερμηνευτική Διάσταση και Διδακτική της : Γλώσσα: ερμηνεύει δεν αναπαριστά πραγματικότητα. Ζητούμενο ορθή ερμηνεία Σκοπός:Ανάδειξη προθέσεων, ερμηνεία αιτίων. Διδακτικές Δραστηριότητες: 1. Πώς πλαίσιο αναφοράς του κειμένου και οι αποδέκτες διαμορφώνουν περιεχόμενο, δομή, ύφος κειμένου; 2. Ποιες οι θέσεις, προθέσεις, ισχυρισμοί και προκαταλήψεις του συγγραφέα;

VΙΙα. Κριτική Διάσταση: 1. Αναπαραστατική Λειτουργία και 2 Γλώσσα: Ιδεολογικό εργαλείο κατασκευής και όχι περιγραφής της πραγματικότητας. Σκοπός: Ζητούμενο η ανάδειξη γλωσσικών μηχανισμών α. Αναπαραστατικής και β. Διαπροσωπικής Λειτουργίας

VΙΙβ. Αναπαραστατική Λειτουργία: Γλωσσικά Μέσα Κατασκευής Πραγματ/τας Διδακτικές Δραστηριότητες: Λεξικο-γραμματικές επιλογές κειμένου. Παραδοχές, συνεπαγωγές, αντιφάσεις κειμένου; Ποιες πλευρές αναδεικνύονται, ποιες αποσιωπώνται. Ποια πρόσωπα μιλούν, ποια δεν έχουν λόγο και τι θα έλεγαν; Ποιες ομάδες ωφελούνται/ πλήττονται;

Εξασφαλίζοντας τη Σχολική Επιτυχία στα Παιδιά μας Η Ελληνική Εκδοτική, πρώτη σε κύρος και δυναμική εταιρεία στη χώρα μας, συνεργάστηκε με τρεις εκδοτικούς κολοσσούς της Ευρώπης και δημιούργησε ένα μοναδικό στο είδος του εκπαιδευτικό πακέτο, το οποίο και παραδίδει με αίσθημα ευθύνης στον Έλληνα δάσκαλο, μαθητή και γονέα. Το πρωτοποριακό αυτό εκπαιδευτικό πολυ-βοήθημα γνωρίζει καλά τις ξεχωριστές ανάγκες και τους διαφορετικούς ρόλους όλων όσων εμπλέκονται στην υπεύθυνη υπόθεση της εκπαίδευσης και, ανάλογα, προτείνει σε καθένα από αυτούς εναλλακτικές, αλλά πάντα δοκιμασμένες και εναρμονισμένες με το πνεύμα της πρόσφατης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, προσεγγίσεις. Μοναδικός στόχος μας, ο στόχος κάθε παιδιού να κατακτήσει τη μάθηση και την επιτυχία. Οι υπεύθυνοι της Ευρώπης έκαναν το χρέος τους. Τώρα πρέπει και εσείς να κάνετε το δικό σας!

(α) Ποια είναι τα άλλα μέρη που μαζί με την «Ελληνική Εκδοτική» απαρτίζουν την πραγματικότητα του κειμένου; (β) Ποια ονόματα κύρους αναφέρονται και αν αφορούν την «Ελληνική Εκδοτική» ή τα υπόλοιπα τμήματα της «πραγματικότητας; (γ) Ποια αξιολογικά επίθετα και ποια επιρρήματα χρησιμοποιεί το κείμενο και σε ποια τμήματα της πραγματικότητας αναφέρονται; (δ) Ποια ρήματα δράσης, σκέψης και σχέσης χρησιμοποιεί το κείμενο; (ε) Ποια τμήματα της πραγματικότητας εμφανίζονται να δρουν, να σκέπτονται και να συνάπτουν σχέσεις; (στ) Ποια από τα αναφερόμενα πρόσωπα είναι οι φορείς της δράσης (=υποκείμενα) και ποια οι αποδέκτες της δράσης(=αντικείμενα);

VΙΙγ. Διαπροσωπική Λειτουργία: Γλωσσικά Μέσα Τοποθέτησης Αναγνώστη Διδακτικές Δραστηριότητες: 1. Ποιος καθορίζει τι είναι πραγματικό, αξιόλογο και πρέπον; 2. Μέσα επιστημικής τροπικότητας (=βαθμός βεβαιότητας) και δεοντικής τροπικότητας(= διαθέσεις)[εγκλίσεις, τροπικά ρήματα: πρέπει και μπορεί, δείκτες: να, θα, ας]. 3. Ταυτίσεις, εγκλεισμοί, διαχωρισμοί ατόμων και ομάδων.

VΙΙΙ. Από τη Θεωρία στην Πράξη: Αντικείμενα Μελέτης Μικρών Τάξεων Δημόσια εικόνα δύο φύλων, ρόλοι και σχέσεις, άλλοτε και τώρα, εδώ και αλλού Στερεότυπα ηλικιακών, εθνοτικών, θρησκευτικών και πολιτιστικών ομάδων. Διαφημίσεις. Σεξισμός στην καθημερινή γλώσσα.

ΙΧα. Μέθοδοι Κριτικής Ανάλυσης Κειμένων: Μικρών και Μεγάλων Τάξεων ΙΧα. Μέθοδοι Κριτικής Ανάλυσης Κειμένων: Μικρών και Μεγάλων Τάξεων Σύγκριση αναλυόμενου κειμένου με άλλο ανάλογο κείμενο καθημερινότητας ή άλλης εποχής. Χρήση πλαισίων ανάλυσης και μοντέλων διδασκαλίας, όπως τα προτεινόμενα, που αφορούν «όλες τις τάξεις και όλα τα μαθήματα».

ΙΧβ. Κριτήρια Ανάλυσης Διαφήμισης Σε ποια ανάγκη/ενδιαφέρον απευθύνεται; (κύρος, γεύση, υγεία, ψυχολογική ευχαρίστηση, άνεση, πρακτικότητα, γνώση κλπ). Σε ποιο πλαίσιο αναφέρεται; (χώρος, πρόσωπα, ένδυση, αντικείμενα, σχέσεις). Ποια πρόσωπα συμμετέχουν; (άντρες, γυναίκες, παιδιά, νέοι, γέροι, πλούσιοι, φτωχοί, επιτυχημένοι). Ποια πρόσωπα απουσιάζουν; Πώς προβάλλεται το διαφημιζόμενο προϊόν λεκτικά; (νέο, αποτελεσματικό, οικονομικό, εύκολο…). Πώς προβάλλεται το διαφημιζόμενο προϊόν εικονικά; (χρώμα, σχέδιο, μέγεθος). Τι αποσιωπά η διαφήμιση; Τι μεγεθύνει; Τι ελαχιστοποιεί;

ΙΧβ. Κριτήρια Ανάλυσης Ειδήσεων Ποιος ωφελείται από τον τρόπο παρουσίασης της είδησης; Ποιος παρουσιάζει είδηση και ποια η σχέση του με γεγονός; Ποιανού άποψη παρουσιάζεται και ποιανού αποσιωπάται και πώς η επιλογή αυτή επηρεάζει την είδηση; Ποια θεωρείται ως η πρωτογενής αιτία του γεγονότος και ποιος ωφελείται από αυτή την εκδοχή; Ποιες παράμετροι απουσιάζουν και πώς επηρεάζεται είδηση; Τι είδους αποδείξεις προσκομίζονται και τι απουσιάζουν; Τι παρουσιάζεται υποβαθμισμένο και πώς η επιλογή αυτή επηρεάζει την είδηση; Ποιος θα ήταν ένας διαφορετικός ή καλλίτερος τρόπος παρουσίασης της είδησης και σε τι θα άλλαζε με την εναλλακτική παρουσίαση;

Χ. Γλωσσική Κριτική και Κοινωνική Παρέμβαση Χ. Γλωσσική Κριτική και Κοινωνική Παρέμβαση Σχέδια Εργασίας προσφέρονται για ομαλή μετάβαση από Γλωσσική Κριτική σε Κοινωνική Δράση Παρέμβασης. Όρια κοινωνικής παρέμβασης σχολείου αντικείμενο αντιπαράθεσης μεταξύ εκπροσώπων διαφορετικών τάσεων της Κριτικής Παιδαγωγικής.