Βυζαντινά Μονοπάτια

Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ή Ορθόδοξο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ή απλά Οικουμενικ ὸ ν Πατριαρχείον είναι η ονομασία της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως - Νέας Ρώμης. Υφίσταται ως η πρώτη στην τάξη μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών και φέρει το ιστορικό προνόμιο της απόδοσης αυτοκεφαλιών στις τοπικές εκκλησιαστικές διοικήσεις.

 Το οικουμενικό Πατριαρχείο ή μεγάλη του Χριστού εκκλησία είναι ένα από τα αρχαιότερα κέντρα της χριστιανικής πατροπαράδοτης εκκλησίας. Ιδρύθηκε ως «επισκοπή Βυζαντίου» από τον Απόστολο Ανδρέα. Πρώτος επίσκοπος τοποθετήθηκε από τον Απόστολο Ανδρέα ο Στάχυς, ακολουθούμενος από 24 άλλους επισκόπους, με τελευταίο τον άγιο Μητροφάνη.

 Ο πατριάρχης του 4 ου αιώνα, Γρηγόριος ο Θεολόγος, παρείχε ανεκτίμητη υπηρεσία στην χριστιανική εκκλησία ενάντια στην πρώτη μεγάλη αίρεση, τον Αρειανισμό. Διαδραμάτισε επίσης βασικό ρόλο στην υιοθέτηση από την εκκλησία του δόγματος της πλήρους θεότητας του Αγίου Πνεύματος και της ομοουσιότητας του με τον Πατέρα και τον Υιό.

 Σημαντική υπήρξε και η πατριαρχεία του Ιωάννη του Χρυσόστομου με το ασκητικό ήθος που απέκτησε ως μοναχός στην Αντιόχεια άσκησε δριμύ έλεγχο ενάντια στους αιρετικούς και στηλίτευσε τον προκλητικό βίο των ευγενών στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Δεν δίστασε ακόμα να συγκρουστεί και με την βασιλική εξουσία όταν αυτό χρειάστηκε.

 Η δεύτερη οικουμενική σύνοδος το 381 μ.Χ. αναγνώρισε την έδρα της Κωνσταντινουπόλεως ως πατριαρχείο και της έδωσε την δεύτερη θέση στη πρεσβεία, ενώ η 4 η οικουμενική σύνοδος της Χαλκηδόνας το 451 μ.Χ. την κατέστησε ως πρωτόθρονη εκκλησία της Ανατολής και της έδωσε τα πρωτεία μετά την Ρώμη.

 Ο Φώτιος ο Α’ ο Μέγας που θεωρείται ο μέγιστος όλων των Βυζαντινών πατριαρχών κατέλαβε τον πατριαρχικό θρόνο της Κων/πολης το 858. Ήταν εξαίρετος γνώστης και διδάσκαλος της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας και της φιλοσοφίας καθώς επίσης και της χριστιανικής θεολογίας.

 Κατά τους πρώτους δυο ή τρεις αιώνες της Τουρκοκρατίας το οικουμενικό πατριαρχείο και γενικότερα η εκκλησία ήταν ο κύριος πνευματικός χειραγωγός και το μόνο νομικά συντεταγμένο σώμα του ελληνορθόδοξου κόσμου. Από την πλευρά αυτήν η ιστορία του Πατριαρχείου Κων/πόλεως και της ορθόδοξης εκκλησίας γενικότερα, αποτελεί εξαιρετικής σπουδαιότητας τμήμα της ελληνικής ιστορίας και της ιστορίας των λαών που βρέθηκαν κάτω από την πνευματική του καθοδήγηση και επιρροή.

 Η ηγετική αυτή θέση του Πατριαρχείου και το εκκλησιαστικό γενικά καθεστώς που επικράτησε σε όλη την διάρκεια της Τουρκοκρατίας θεμελιώθηκε σχεδόν αμέσως μετά την Άλωση, όταν ο σουλτάνος Μεχμέτ Β’ ο πορθητής αποφάσισε να ανασυστήσει το οικουμενικό πατριαρχείο, να αναγνωρίσει σ’ αυτό τα λεγόμενα προνόμια και να επιλέξει ως πατριάρχη τον Γεννάδιο Σχολάριο.

 Πρέπει να επομνησθεί εδώ ότι μετά την φυγή του ενωτικού Πατριάρχη Γρηγορίου Γ’ στη Ρώμη, το 1450, δεν εκλέχθηκε διάδοχος του, ενώ ο πατριαρχικός ναός της Αγίας Σοφίας, η «Μεγάλη Εκκλησία», θεωρείται βεβηλωμένη μετά την ενωτική λειτουργία του που εκτέλεσε εκεί στις 12 Δεκεμβρίου το 1452 ο Έλληνας Καρδινάλιος Ισίδωρος.

 Κάποιος Αθανάσιος που αναφερόταν ως ο τελευταίος πριν από την Άλωση πατριάρχης Κων/πόλεως αποδείχθηκε πρόσωπο ανύπαρκτο. Ώστε κατά την πολιορκία και την Άλωση της Πόλης και ως το τέλος του 1453 δεν υπήρξε ούτε πατριάρχης, ούτε πατριαρχική αυλή, ούτε πατριαρχικός ναός.

 Σήμερα πάντως μετά την πρόσφατη έκδοση των λόγων του Θεόδωρου Αγαλλιανού ξέρουμε ότι εκείνοι που εισηγήθηκαν στον σουλτάνο την ανασύσταση του Πατριαρχείου ήταν οι Έλληνες άρχοντες και συνεργάτες του σουλτάνου Θωμάς Καταβοληνός και Δημήτριος Απόκαυκος ο Κυρίτζης.

Το 1556 όταν ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο ο Ιωάκαβ, πήρε μαζί του στην Πόλη τον Ζυγομαλί. Και οι δυο τους είναι ιδρυτές του πρώτου Πατριαρχικού σχολείου

 Δύο κυρίως ήταν τα γεγονότα που επέδρασαν στην εσωτερική ζωή του Πατριαρχείου και της ανατολικής εκκλησίας γενικότερα κατά τη δεύτερη αυτή περίοδο της Τουρκοκρατίας Α) Η διαρκώς αυξανόμενη ανάμιξη και επιρροή του λαϊκού στοιχείου, ιδίως των Φαναριωτών, στα εκκλησιαστικά πράγματα και Β) η μείωση του ηγετικού ρόλου της εκκλησίας εξαιτίας των «κοσμικών» ιδεών του Διαφώτισμου εισρέουν ραγδαία στον ελληνικό χώρο κατά τις τελευταίες ιδίως δεκαετίες του 18 ου και τις πρώτες του 19 ου αι.

 Σταθμό στη διοικητική ιστορία του Πατριαρχείου αποτελει η έκδοση του φαρμανίου το 1741, με το οποίο η πατριαρχική εκλογή εξαρτήθηκε από την «καλή μαρτυρία» των 5 αυτών γερόντων για τον υποψήφιο πατριάρχη. Τότε άρχισε η περίοδος του λεγόμενου Γεροντισμού, που λειτούργησε ως το 1860.

 Εν τω μεταξύ στους 5 γέροντες προστέθηκαν άλλοι 3 (Λέρκων, Καισαρείας και Εφέσου). Νεότερο σουλτανικό διάταγμα, που εκδόθηκε το 1763 μετά από εισήγηση του πατριάρχη Σαμουήλ Χαντζερή, προέβλεπε τη διαίρεση της πατριαρχικής σφραγίδας σε 4 μέρη, από τα οποία τα 3 θα δίδονταν σε ισόρυθμους συνοδικούς γέροντες.

 Η δύναμη των γερόντων ενισχύθηκε τότε τόσο, ώστε όχι σπάνια ανέβαιναν αληθινοί τυραννίσκοι όχι μόνο έναντι του πατριάρχη αλλά και έναντι των άλλων αρχιερέων οι οποίοι, για τον λόγο αυτό, αποκίνησαν αλλεπάλληλες διαμαρτυρίες κατά του Γεροντισμού. Αλλά και πατριάρχες με ισχυρή προσωπικότητα έρχονταν συχνά σε ρήξη με την σύνοδο ή φρόντιζαν να εξουδετερώνουν ή να κρατούν υπό έλεγχο τη δύναμή τους.

Ο Γρηγόριος Ε΄ ( Απριλίου 1821) διετέλεσε τρεις φορές Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ( , και ). Αναγνωρίστηκε εθνομάρτυρας, ενώ η Ορθόδοξη Εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο τιμώντας την μνήμη του στις 10 Απριλίου, ημέρα του απαγχονισμού του.

-Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (1 ος, 2 ος και 3 ος τόμος, εκδοτική Αθηνών)