ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΑΘΗΜΑ: Πολυγραμματισμός/Συμβολικές Αναπαραστάσεις, Υπερμεσικά Εργαλεία και Διδακτικά Σενάρια (Γ03Π05) Εαρινό Εξάμηνο Ακ. Έτος: 2008-09

Σχεδιασμός Υπερμεσικής-Πολυμεσικής Εφαρμογής

Τεχνολογικός σχεδιασμός εικονογραφημένο σενάριο, πλοήγηση, γραφιστικό περιβάλλον, πολυμεσικοί πόροι (video, animation, audio).

Εικονογραφημένο/Πολυμεσικό σενάριο - Θεωρίες Πολυμέσων Στόχος Επικοινωνία με το ακροατήριο: Ορισμός περιεχομένου-συνδιασμός εικόνων και ήχων Εργαλεία δημιουργίας του περιεχομένου Στόχος το πολυμεσικό περιβάλλον: αναπαράσταση της πληροφορίας, πολυτροπικότητα, πολυγραμματισμός

Η Γνωστική Θεωρία της επεξεργασίας της πληροφορίας με Πολυμέσα Διαδικασία επεξεργασίας του πολυμεσικού μυνήματος - Μνήμες Πολυ-μεσικό Μύνημα Μνήμη των αισθητηρίων Μακρο-πρόθεσμη μνήμη Λειτουργική μνήμη

Μνήμες και οι τρείς υποθέσεις Η Γνωστική Θεωρία της επεξεργασίας της πληροφορίας με Πολυμέσα (συνέχεια) Μνήμες και οι τρείς υποθέσεις Α. Η υπόθεση των δύο καναλιών - Μνήμη των αισθητηρίων Γραφική αναπαράσταση πολυμεσικού μυνήματος Πολυμεσικό Μύνημα Μνήμη Αισθητηρίων Ήχος-λέξεις Εικόνες Αυτιά Μάτια Η υπόθεση των δύο καναλιών οι άνθρωποι έχουν δύο διαφορετικά κανάλια επεξεργασίας της πληροφορίας – το ακουστικό (αυτιά) και το οπτικό (μάτια).

Παράδειγμα αναπαράστασης της επεξεργασίας της πληροφορίας Ανάλυση της Επεξεργασίας Εικόνικών αναπαραστάσεων π.χ. Είδα μία γάτα Αισθητήρια Όργανα/Μνήμη Μύνημα Εικόνα Β γάτα Ήχος-λέξεις Εικόνες Αυτιά Μάτια Εικόνα Α

Β. Η υπόθεση της περιορισμένης ικανότητας- Λειτουργική μνήμη Οι άνθρωποι μπορούν σε μία φάση να επεξεργαστούν ένα περιορισμένο αριθμό πληροφοριών ανά κανάλι Πολυμεσικό Μύνημα Μνήμη Αισθητηρίων Λειτουργική Μνήμη Ήχος-λέξεις Εικόνες Αυτιά Μάτια Ήχος Λεκτική μορφή Ενσωμάτωση Εικόνα Εικονική μορφή

Γ. Η υπόθεση της ενεργητικής επεξεργασίας - Μακροπρόθεσμη μνήμη Γ. Η υπόθεση της ενεργητικής επεξεργασίας - Μακροπρόθεσμη μνήμη Η μάθηση είναι μία ενεργητική διαδικασία. Δηλαδή, οι άνθρωποι εμπλέκονται σε μία ενεργητική μαθησιακή διαδικασία κατά την οποία: Παρατηρούν επιλεκτικά τις πληροφορίες 2. Οργανώνουν τις επιλεγμένες πληροφορίες σε συνειρμικές νοητικές αναπαραστάσεις οι οποίες ενσωματώνονται με τις ήδη υπάρχουσες για να δημιουργήσουν καινούργιες αναπαραστάσεις Λειτουργική Μνήμη Μακροπρόθεσμη μνήμη Ήχος Λεκτική μορφή Προϋπά-ρχουσα γνώση Καινούργια γνώση Ενσωμάτωση Εικόνα Εικονική μορφή Οι ηχητικές αναπαραστάσεις αναδιοργανόνωνται σε λέξεις (λεκτική μορφή) Ενσωμάτωση: ταύτιση λεκτικής και εικονικής μορφής

Διαδικασία Επεξεργασίας Πολυμεσικού μυνήματος Πολυμεσικό Μύνημα Μνήμη Αισθητηρίων Λειτουργική Μνήμη Μακροπρόθεσμη Μνήμη Ήχος-λέξεις Εικόνες Αυτιά Μάτια Ήχος Λεκτική μορφή Προϋπά-ρχουσα γνώση Καινού-ργια γνώση Ενσωμάτωση Εικονική μορφή Εικόνα

Μύνημα με εικονική αναπαράσταση Επεξεργασία Εικόνα Α Μύνημα με εικονική αναπαράσταση Επεξεργασία Πολυμεσικό Μύνημα Μνήμη Αισθητηρίων Λειτουργική Μνήμη Μακροπρόθεσμη Μνήμη Ήχος-λέξεις Αυτιά Ήχος Λεκτική μορφή Προϋπά-ρχουσα γνώση Καινού-ργια γνώση Ενσωμάτωση Μάτια Εικόνα Εικονική μορφή Εικόνες

Μύνημα με ηχητική αναπαράσταση Επεξεργασία Πολυμεσικό Μύνημα Μνήμη Αισθητηρίων Λειτουργική Μνήμη Μακροπρόθεσμη Μνήμη Ήχος-λέξεις Αυτιά Ήχος Λεκτική μορφή Προϋπά-ρχουσα γνώση Καινού-ργια γνώση Ενσωμάτωση Μάτια Εικόνα Εικονική μορφή Εικόνες

Μύνημα με λεκτική-γραφική αναπαράσταση Επεξεργασία γάτα Πολυμεσικό Μύνημα Μνήμη Αισθητηρίων Λειτουργική Μνήμη Μακροπρόθεσμη Μνήμη Ήχος-λέξεις Αυτιά Λεκτική μορφή Ήχος Προϋπά-ρχουσα γνώση Καινού-ργια γνώση Ενσωμάτωση Μάτια Εικόνες Εικόνα Εικονική μορφή

Γενική αρχή των Πολυμέσων Αρχή: Μαθαίνουμε καλύτερα όταν συνδιάζονται οι λέξεις με τις εικόνες και όχι όταν έχουμε μόνο λέξεις 1η Θεωρητική θεμελίωση – Το πολυμεσικό αποτέλεσμα της επίσχεσης (multimedia effect of retention): όταν υπάρχει συνδιασμός λέξεων και εικόνων, οι μαθητές/ακροατές έχουν την ευκαιρία να δομήσουν λεκτικά και εικονικά νοσιακά/γνωσιακά σχήματα, τα οποία και συσχετίζουν. Όταν παρέχουμε μόνο λέξεις (π.χ. Γάτα), οι μαθητές δομούν μόνο το λεκτικό νοσιακό σχήμα. Έτσι μειώνουμε την πιθανότητα δόμησης του εικονικού νοσιακού σχήματος ώστε στη συνέχεια να κάνουν το συσχετισμό μεταξύ λεκτικού και εικονικού νοσιακού σχήματος. Σκεφτείτε πότε αυξάνονται πιθανότητες για καλύτερα μάθησιακά αποτελέσματα: Α. Γραπτός λόγος συνοδευόμενος από εικόνες Αφήγηση συνοδευόμενη από animation (κινούμενη εικόνα) Β. Μόνο κείμενο Μόνο αφήγηση Μόνο εικόνες (κινούμενες ή στατικές)

Ταξονομία γραφικών κατά τους Levin & Mayer (1993) 2η Θεωρητική θεμελίωση-Το πολυμεσικό αποτέλεσμα της μετάδοσης (multimedia effect for transfer): η πρόσθεση εικόνων στις λέξεις έχει ως αποτέλεσμα την βελτίωση της μαθησιακής διαδικασίας, στην περίπτωση που επιχειρούμε επεξήγηση ενός φαινομένου. Ταξονομία γραφικών κατά τους Levin & Mayer (1993) Διακοσμητικά: εικόνες που έχουν ως στόχο το να διασκεδάσουν ή να προκαλέσουν το ενδιαφέρον του ακροατηρίου. Δεν ενισχύουν, όμως, το μύνημα (πληροφορία) που θέλουμε να δώσουμε. Αντιπροσωπευτικά: εικόνες που συσχετίζονται απόλυτα με το θέμα του μυνήματος (πληροφορίας) συσχετισμός εικόνας και λέξης). Οργανωτικά: εικόνες που αντικατοπτρίζουν τη σχέση μεταξύ των στοιχείων του μυνήματος (της πληροφορίας), π.χ. σχεδιαγράματα, γνωσιακοί χάρτες. Επεξηγηματικά: εικόνες που δείχνουν βήμα προς βήμα, το πως λειτουργεί ένα σύστημα, π.χ. το κυκλοφοριακό στον ανθρώπινο οργανισμό.

Επί μέρους αρχές των πολυμέσων Η αρχή της γειτνίασης του χώρου (spatial contiguity principle) Αρχή: οι μαθητές/ακροατές αντιλαμβάνονται καλύτερα το μύνημα όταν οι λέξεις που αντιστοιχούν με τις συγκεκριμένες εικόνες παρουσιάζονται κοντά (λέξη-εικόνα) η μία με την άλλη στην οθόνη ή τη σελίδα, παρά μακριά. Θεωρητική θεμελίωση: όταν οι λέξεις που αντιστοιχούν με συγκεκριμένες εικόνες είναι κοντά η μία με την άλλη (λέξη-εικόνα) οι μαθητές/ακροατές δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσουν επί πλέον γνωσιακούς διεξόδους οπτικής ανίχνευσης στην οθόνη ή στη σελίδα. Με αυτό τον τρόπο αυξάνονται οι πιθανότητες συγκράτησης των δύο μορφών αναπαράστασης στην λειτουργική μνήμη. Στην αντίθετη περίπτωση, αυτή της απομάκρυνσης της λέξης με την αντίστηχή της εικόνα στην οθόνη παρουσίασης, οι μαθητές/ακροατές θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν επί πλέον γνωστικές διεξόδους για την ανίχνευση των δύο επί της οθόνης. Έτσι μειώνεται η πιθανότητα συγκράτησης και των δύο στην λειτουργική μνήμη.

Ποια μορφή παρουσίασης θα συμβάλλει στην αποτελεσματική μάθηση Παράδειγμα Ποια μορφή παρουσίασης θα συμβάλλει στην αποτελεσματική μάθηση Β. Ελέφαντας Α. Ελέφαντας

Η αρχή της γειτνίασης του χρόνου (temporal contiguity principle) Αρχή: οι μαθητές/ακροατές μαθαίνουν καλύτερα όταν οι λέξεις που αντιστοιχούν με συγκεκριμένες εικόνες παρουσιάζονται ταυτόχρονα και όχι διαδοχικά. Θεωρητική θεμελίωση: όταν οι λέξεις που αντιστοιχούν με συγκεκριμένες εικόνες παρουσιάζονται ταυτόχρονα, αυξάνεται η πιθανότητα συγκράτησης των δύο μορφών αναπαράστασης στην λειτουργική μνήμη και κατά συνέπεια η δυνατότητα δόμησης νοσιακών συνδέσεων μεταξύ της εικονικής και της λεκτικής αναπαράστασης. Στην αντίθετη περίπτωση, μειόνωνται οι δύο πιθανότητες. Εάν ο χρόνος που μεσολαβεί ανάμεσα στην παρουσίαση εικόνας και λεκτικής αναπαράστασης (π.χ. Αφήγηση και animation) είναι μικρός, πάλι αυξάνεται η πιθανότητα συγκράτησης των δύο μορφών αναπαράστασης στην λειτουργική μνήμη και κατά συνέπεια η δυνατότητα δόμησης νοσιακών συνδέσεων μεταξύ της εικονικής και της λεκτικής αναπαράστασης. Εντούτοις, εάν ο ακροατής ακούει μία μεγάλη πρόταση και δεί την κινούμενη εικόνα μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, τότε μειώνεται η πιθανότητα δόμησης της νοσιακής συσχέτισης μεταξύ των δύο.

(coherence principle) Η αρχή της συνοχής (coherence principle) Αρχή: μαθαίνουμε καλύτερα όταν δεν συμπεριλαμβάνουμε υλικό που δεν έχει σχέση με με το θέμα μας. 1. Η μαθησιακή διαδικασία παρεμποδίζεται όταν προσθέτουμε στο πολυμεσικό υλικό ενδιαφέρουσες αλλά άσχετες με το θέμα μας λέξεις ή εικόνες. 2. Η μαθησιακή διαδικασία παρεμποδίζεται όταν προσθέτουμε στο πολυμεσικό υλικό ενδιαφέροντες αλλά άσχετους με το θέμα μας ήχους ή/και μουσική. 3. Η μαθησιακή διαδικασία βελτιώνεται όταν παραλείπουμε από το πολυμεσικό υλικό τις λέξεις που δεν είναι απαραίτητες. Θεωρητική θεμελίωση: Το υλικό που δεν σχετίζεται με το θέμα της πολυμεσικής παρουσίασης απαιτεί επί πλέον γνωσιακή δραστηριότητα στην λειτουργική μνήμη, με αποτέλεσμα να αποσπάται η προσοχή από το υλικό που πραγματικά είναι σημαντικό. Επίσης, παρεμποδίζονται οι διαδικασίες οργάνωσης και συσχέτισης του υλικού με το εν λόγω θέμα, κατά συνέπεια ο μαθητευόμενος μπορεί να οδηγηθεί στην συσχέτιση του υλικού με ένα θέμα άνευ ενδιαφέροντος.

Η περίπτωση των επί πρόσθετων ήχων και μουσικής ώς κίνητρα για να αυξηθεί το ενδιαφέρον Θεωρητική θεμελίωση: Θεωρία της διέγερσης (arousal theory)– Συμπεριφορισμός Η μουσική και οι ήχοι σε μία πολυμεσική παρουσίαση αυξάνουν την πιθανότητα της συναισθηματικής διέγερσης με αποτέλεσμα η παρουσίαση να είναι πιο ενδιαφέρουσα. Κατά συνέπεια η συναισθηματική διέγερση θα προκαλέσει την αύξηση του ενδιαφέροντος. Μάθηση είναι η μεταφορά από το δάσκαλο στο μαθητή όσο το δυνατόν περισσοτέρων πληροφοριών, τις οποίες και πρέπει να αποστηθίσει. Δημιουργώντας ένα ευχάριστο περιβάλλον μάθησης θα είναι το κίνητρο για την επίσπευση της μεταφοράς της πληροφορίας. Η μάθηση είναι μία ενεργητική διαδικασία κατά την οποία ο μαθητής δομεί με ενεργό τρόπο τις γνωσιακές αναπαραστάσεις, μέσω των αισθητηρίων βοηθημάτων.

Λέξεις (προφορικός λόγος) Παραδείγματα περιπτώσεων επί πρόσθετων ήχων, μουσικής, εικόνων στην ενεργή δόμηση των νοσιακών αναπαραστάσεων Πολυμεσικό Μύνημα Μνήμη Αισθητηρίων Ήχος Λέξεις Επιλογή λέξεων για το ακουστικό κανάλι Αυτιά Ήχος και λέξεις Εικόνα Επιλογή εικόνας για το οπτικό κανάλι Εικόνα Μάτια Πολυμεσικό Μύνημα Μνήμη Αισθητηρίων Λέξεις (προφορικός λόγος) Εικόνα Λέξεις Επιλογή λέξεων για το ακουστικό κανάλι Αυτιά Εικόνα Επιλογή εικόνας για το οπτικό κανάλι Μάτια

Η αρχή των βοηθημάτων (modality principle) Αρχή: οι μαθητές/ακροατές μαθαίνουν καλύτερα όταν συνδιάζουμε στην οθόνη κινούμενες εικόνες και αφήγηση, σε αντιδιαστολή με το συνδιασμό κινούμενων εικόνων και κειμένου (γραπτός λόγος). Υπερίσχυση προφορικού λόγου παρά γραπτού. Θεωρητική θεμελίωση: Όταν έχουμε παρουσία γραπτού λόγου σε συνδιασμό με ταυτόχρονη παρουσίαση εικόνων (π.χ. Κινούμενη εικόνα και γραπτό κείμενο), το οπτικό κανάλι υπερφορτώνεται ενώ το ακουστικό κανάλι παραμένει σε αχρηστία. Όταν έχουμε παρουσία προφορικού λόγου, τότε γίνεται η χρήση του ακουστικού καναλιού, ενώ από το οπτικό κανάλι μεταφέρονται οι εικόνες.

Λέξεις (προφορικός λόγος) Λέξεις (γραπτός λόγος) Παραδείγματα περιπτώσεων επί πρόσθετων εικόνικών αναπαραστάσεων στην ενεργή δόμηση των αναπαραστάσεων Πολυμεσικό Μύνημα Μνήμη Αισθητηρίων Λέξεις Επιλογή λέξεων για το ακουστικό κανάλι Λέξεις (προφορικός λόγος) Εικόνα Αυτιά Εικόνα Επιλογή εικόνας για το οπτικό κανάλι Μάτια Πολυμεσικό Μύνημα Μνήμη Αισθητηρίων Λέξεις Επιλογή λέξεων για το ακουστικό κανάλι Λέξεις (γραπτός λόγος) Εικόνα Αυτιά Επιλογή εικόνας για το οπτικό κανάλι Εικόνα Μάτια

(redundancy principle) Η αρχή της μείωσης (redundancy principle) Αρχή: Οι μαθητές μαθαίνουν καλύτερα όταν συνδιάζονται κινούμενη εικόνα και αφήγηση, παρά κινούμενη εικόνα, αφήγηση και γραπτός λόγος ή κινούμενη εικόνα συνοδευόμενη από γραπτό λόγο. Θεωρητική θεμελίωση: Όταν εικόνες και λέξεις (προφορικός και γραπτός λόγος) συνδιάζονται ταυτόχρονα σε ένα πολυμεσικό μύνημα το οπτικό κανάλι υπερφορτώνεται.

Η ανάπτυξη των φυτών Πρώτα αναπτύσεται ο κορμός, μετά τα φύλα, μετά τα άνθη και μετά οι καρποί.

Δόμηση των νοσιακών αναπαραστάσεων Η περίπτωση της επί πρόσθετης χρήσης γραπτού λόγου σε μία αφήγηση που συνοδεύει κινούμενες εικόνες Σύνδεση με τις μαθησιακές προτιμήσεις – Συμπεριφοριστική προσέγγιση Χρησιμοποιώντας πολλαπλές μορφές παρουσίασης (εικόνα, ήχο, γραπτό και προφορικό λόγο) αυξάνουμε την πιθανότητα να ανταποκριθούμε στους διαφορετικούς τρόπους μάθησης του ατόμου. Στόχος: η μεταφορά και απομνημόνευση όσο το δυνατόν περισσότέρων πληροφοριών. Δόμηση των νοσιακών αναπαραστάσεων Η υπόθεση της περιορισμένης ικανότητας- Λειτουργική μνήμη Οι άνθρωποι μπορούν σε μία φάση να επεξεργαστούν ένα περιορισμένο αριθμό πληροφοριών ανά κανάλι Η υπόθεση της ενεργητικής επεξεργασίας - Μακροπρόθεσμη μνήμη Η μάθηση είναι μία ενεργητική διαδικασία. Δηλαδή, οι άνθρωποι εμπλέκονται σε μία ενεργητική μαθησιακή διαδικασία κατά την οποία: 1. Παρατηρούν επιλεκτικά τις πληροφορίες 2. Οργανώνουν τις επιλεγμένες πληροφορίες σε συνειρμικές νοητικές αναπαραστάσεις οι οποίες ενσωματώνονται με τις ήδη υπάρχουσες για να δημιουργήσουν καινούργιες αναπαραστάσεις

(individual differences principle) Η αρχή των ιδιαίτερων διαφορών (individual differences principle) Υπάρχουν κάποιες σημαντικές διαφορές ανά άτομο, ώστε εάν εφαρμόσουμε τις αρχές των πολυμέσων κάποιοι θα ωφεληθούν περισσότερο από τους υπόλοιπους; Αρχή: Η εφαρμογή των σχεδιαστιστικών αρχών των πολυμέσων οφελεί τους μαθητές που έχουν περιορισμένο γνωστικό υπόβαθρο ως προς το αντικείμενο της παρουσίασης. Θεωρητική θεμελίωση: στην περίπτωση που δεν γίνεται χρήση των σχεδιαστικών αρχών, οι μαθητές με επαρκείς γνώσεις δεν βλάπτονται διότι χρησιμοποιούν την προυπάρχουσα γνώση τους για να προσπεράσουν το εμπόδιο της ελλειπούς διδακτικής καθοδήγησης. Ταυτόχρονα, χρησιμοποιούν την υπάρχουσα γνωστική τους ικανότητα για να ενσωματώσουν τις οπτικές και τις ακουστικές αναπαραστάσεις σε καινούργια νοσιακά σχήματα. Αντίθετα, οι μαθητές με περιορισμένο γνωστικό υπόβαθρο, δεν θα μπορέσουν να εμπλακούν σε μία ωφέλημη γνωσιακή διαδικασία, έαν η παρουσίαση έχει ελλειπή διδακτική καθοδήγηση. Αυτό συμβαίνει διότι θα πρέπει να καταναλώσουν το μεγαλύτερο μέρος της γνωστικής τους ικανότητας στο να κατανοήσουν και να συγκρατήσουν τις αναπαραστάσεις στην μνήμη τους. Επομένως, θα τους απομείνει περιορισμένη ικανότητα, ώστε στη συνέχεια να ενσωματώσουν τις αναπαραστάσεις με την υπάρχουσα γνώση και να δημιουργήσουν καινούργια νοσιακά σχήματα.

Πλοήγηση: διάταξη της πληροφορίας

Οργάνωση της πληροφορίας χωρίς κάποια ιεραρχική ή λογική σειρά Οργάνωση της πληροφορίας χωρίς κάποια ιεραρχική ή λογική σειρά. Ο μαθητευόμενος πλοηγεί με στόχο την διερεύνηση και την ανακάλυψη της ζητούμενης νέας πληροφορίας.

Γραφιστικό Περιβάλλον Γραμματοσειρές Συνδιασμός χρωμάτων και συναισθηματικός συσχετισμός Πολιτισμική συσχέτιση, προσεκτική ανάλυση του ακροατηρίου Χρώμα Αντίληψη Παράδειγμα Κόκκινο Κίνδυνος, σεξουαλικότητα, ζέστη, καυτό, εγρήγορση Το σήμα του ‘Stop’, αίμα, τρυαντάφυλλα, σατανικό Πορτοκαλί Προσοχή Ήλιος Μπλέ Αυτοπεποίθηση, πίστη/αφοσίωση, άνεση Ουρανός, νερό, κορδέλα Κίτρινο Αφοσίωση, αστείος Κίτρινα τριαντάφυλλα Πράσινο Φύση, καθαριότητα, εργασία Δάσος, χρήμα, κίνηση Καφέ Γη Βρωμιά, Εθνικό πάρκο Άσπρο Αγνός, καθαριότητα Σύνεφα, παράδεισος Μαύρο Κομψός, μυστήριος Νύχτα, θάνατος Saturated Χτυπητός, φανταχτερός, ικανός, Έντονος Logos, σημαίες που κυματίζουν

Βιβλιογραφία Gillani, B. B. (2003) Learning Theories and the Design of E-Learning Environments. New York: University Press of America, Inc. Levin, J. R. & Mayer, R. E. (1993) Understanding illustrations in text. In B. K. Britton, A. Woodward & M. Binkley (Eds), Learning from textbooks: Theory and Practice, pp. 95-113. New Jersey: Erlbaun. Μακράκης, Β. (2000) Υπερμέσα στην Εκπαίδευση: Μία κοινωνικο-εποικοδομιστική προσέγγιση. Αθήνα: Μεταίχμιο. Mayer, R. E. (2001) Multimedia Learning. Cambridge: Cambridge University Press.