ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2ο ΕΠΑΛ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΤΕΧΝΩΝ Σχολικό έτος 2012-2013 ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ Ροδάκης Κωνσταντίνος Μανιατάκη Αικατερίνη ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ Βασιλείου Αρίστη - Ελπίδα Ιωαννίδης Χαράλαμπος Καζάλα Θεώνη Λυκούδης Παύλος Πετροπούλου Βαλεντίνα Σαργκσιάν Σόνα Σαφιανίδης Κωνσταντίνος Τσβετκόβ Αντόνιο Χατζησπύρου Έλενα - Άννα

Η Τέχνη με την ευρύτερη έννοια, είναι η έκφραση της ανθρώπινης δημιουργικότητας και φαντασίας που βασίζεται στην εμπειρία και το ταλέντο. Η τέχνη της αρχαίας Ελλάδας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα φαινόμενα του παγκόσμιου πολιτισμού και συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της αισθητικής του σύγχρονου δυτικού κόσμου.

Η κεραμική αποτελούσε αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινής ζωής στην Αρχαία Ελλάδα. Από την προϊστορική ακόμη εποχή ήταν πολύ διαδεδομένη και συχνά καλλιτέχνες διακοσμούσαν τα αγγεία με διάφορες παραστάσεις. Η κατάρρευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού στα τέλη του 12ου αιώνα π.X. οδήγησε σε παρακμή τόσο τις κοινωνίες όσο και τις τέχνες.

Μόνο η κεραμική δεν επηρεάζεται από την γενικότερη ύφεση Μόνο η κεραμική δεν επηρεάζεται από την γενικότερη ύφεση. Αγγεία εξακολουθούν να παράγονται για να καλύψουν τις ανάγκες της καθημερινότητας, αλλά πλέον διακοσμούνται με γεωμετρικά κατά βάση μοτίβα, γεγονός που έχει σαν αποτέλεσμα η περίοδος από το 1050 έως το 700 π.X. περίπου να ονομαστεί Γεωμετρική. Κατά την περίοδο αυτή δημιουργήθηκαν οι αρχές και τέθηκαν οι κανόνες που καθόρισαν την αρχαία Ελληνική τέχνη σε όλη της την πορεία.

Η γεωμετρική περίοδος χαρακτηρίζεται από τις αρχές της αναλογίας, της συμμετρίας, της λιτότητας και της ακρίβειας. Οι διάφορες λοιπόν καθημερινές ανάγκες ώθησαν τους αρχαίους Έλληνες στην κατασκευή διάφορων ειδών αγγείων για διαφορετική χρήση το καθένα. Έτσι κατασκευάστηκαν αγγεία μεταφοράς και αποθήκευσης υγρών και καρπών, μίξης, ψύξης, πόσης, φύλαξης αντικειμένων, προσωπικής χρήσης, τελετουργικά, αναθηματικά αγγεία κ.α.

Τα διακοσμημένα αγγεία ήταν πραγματικά έργα τέχνης , στολισμένα αρχικά με γεωμετρικές και αργότερα και με εικονιστικές παραστάσεις ανθρώπων, ζώων, πτηνών, πολεμικές συγκρούσεις αλλά και αναπαραστάσεις από την καθημερινή ζωή. Η κεραμική και η αγγειογραφία κατά τη διάρκεια της γεωμετρικής περιόδου εξελίσσονται και μεταβάλλονται συνεχώς.

Το ίδιο συμβαίνει και με τα διακοσμητικά γεωμετρικά μοτίβα, τα συνηθέστερα των οποίων, ευθύγραμμα και καμπυλόγραμμα είναι τα εξής:

Πολλαπλές τεθλασμένες Η ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΑ ΜΟΤΙΒΑ Ενάλληλες γωνίες Μαίανδρος (τρέχων) Τρισκελές σίγμα Σύνθετος μαίανδρος (διπλός) Τετρασκελές σίγμα Απλός μαίανδρος (έπαλξη) Τετρασκελές μι Ψευδομαίανδρος Τεθλασμένη γραμμή Μαιανδρικά άγκιστρα Τεθλασμένη ταινία Πολλαπλές τεθλασμένες Βαθμιδωτός Ψαροκόκαλο

Ομάδες αντιθετικών διαγωνίων Πολλαπλοί ρόμβοι Ζατρίκιο(σκακιέρα) Αλυσίδα ρόμβων Ομάδες αντιθετικών διαγωνίων Πολλαπλοί ρόμβοι Όρθιος κυνόδοντας Κλεψύδρα Κρεμαστός κυνόδοντας Διπλός πέλεκυς ( πεταλούδα) Αλυσίδα τριγώνων (κάθετη) Μύλος (στρόβιλος) Διπλό πριονωτό Αγκυλωτός σταυρός (σβάστικα)

Ομόκεντρα ημικύκλια(όρθια και κρεμαστά) ΚΑΜΠΥΛΟΓΡΑΜΜΑ ΜΟΤΙΒΑ Σειρά στιγμών Οφιοειδής μαίανδρος Ομόκεντροι κύκλοι «Σταυρός της Μάλτας» Ομόκεντρα ημικύκλια(όρθια και κρεμαστά) Τετράφυλλος ρόδακας Κυματιστή γραμμή Φυλλόσχημοι ρόμβοι Οκτάφυλλος ρόδακας

Διακεκομμένος πλοχμός ψευδόσπειρα σπειρόκυκλος Οκτώσχημη σπείρα κυματισμός Διακεκομμένος πλοχμός Απλός πλοχμός ΓΕΜΙΣΜΑ ΜΟΤΙΒΩΝ Ένστιγμο Διαγράμμιση Δικτυωτό

Πρωτογεωμετρική Περίοδος (1050-900 π.X .) Κατά την πρωτογεωμετρική περίοδο τα αγγεία είναι κατασκευασμένα σε ταχύστροφο τροχό όπως φαίνεται από τις σωστότερες αναλογίες τους. Η διακόσμηση τους περιορίζεται σε συγκεκριμένες περιοχές του αγγείου. Συνήθως η κύρια διακοσμητική ζώνη βρίσκεται στο λαιμό και αποτελείται από ομάδες ομόκεντρων κύκλων και αργότερα ημικυκλίων και από κρόσσια που κρέμονται από την ταινία που βρίσκεται στη βάση του λαιμού.

Στα μεγαλύτερα αγγεία μια δεύτερη ζώνη δημιουργείται στο σώμα του αγγείου. Τα μοτίβα που χρησιμοποιούνται είναι ομόκεντροι κύκλοι, ομόκεντρα ημικύκλια, κρόσσια, κυματοειδείς γραμμές, οφιοειδείς γραμμές, συστήματα κατακόρυφων γραμμών, δικτυωτά τρίγωνα και συμπλέγματα τριγώνων, δικτυωτοί ρόμβοι, τεθλασμένες γραμμές, ζατρίκια (σκακιέρες), και ομάδες ομόκεντρων κρεμάμενων ημικυκλίων ,συχνά αλληλοτεμνόμενων. Κατά την περίοδο αυτή εμφανίζονται εξαιρετικά σπάνια έμβιες μορφές και απουσιάζουν εντελώς οι μορφές ανθρώπων.

Πρώιμη Γεωμετρική Περίοδος (900-850 π.Χ.) Κατά την πρώιμη γεωμετρική περίοδο, τα καμπυλόγραμμα μοτίβα εγκαταλείπονται και τα ευθύγραμμα κυριαρχούν τοποθετημένα σε στενές ταινίες ή μετόπες στο λαιμό και στο σώμα του αγγείου. Τα μοτίβα που χρησιμοποιούνται είναι ομάδες κατακόρυφων ή οριζόντιων γραμμών, κυνόδοντες όρθιοι ή κρεμάμενοι, τεθλασμένες και πολλαπλές τεθλασμένες γραμμές, ομάδες αντίρροπων λοξών γραμμών,

πριονωτά, ζατρίκια (σκακιέρες), τρίγωνα, κλεψύδρες, ψαροκόκαλα, απλοί μαίανδροι (επάλξεις), μαίανδροι και κάποια μοτίβα που αποτελούνται από συνδυασμό ομόκεντρων κύκλων με ένα πλατύ κυκλικό δίσκο στο κέντρο τους που κοσμείται με ισοσκελή σταυρό και συμβατικά ονομάζονται «σταυροί της Μάλτας».

Μέση Γεωμετρική Περίοδος (850-760 π.Χ.) Κατά την μέση γεωμετρική περίοδο το αγγείο αντιμετωπίζεται πλέον σαν μία επιφάνεια που πρέπει να καλυφθεί και οι ζώνες με τα γραπτά μοτίβα καταλαμβάνουν μεγαλύτερο χώρο. Το θεματολόγιο είναι πλουσιότερο καθώς περιλαμβάνει περισσότερα και πιο εκλεπτυσμένα μοτίβα. Την περίοδο αυτή κάνει την εμφάνιση της η εικονιστική αγγειογραφία καθώς μεμονωμένα ζώα ή πτηνά τοποθετούνται σε μικρές μετόπες σε διάφορα σημεία του αγγείου.

Επίσης η εμφάνιση της ανθρώπινης μορφής αποτελεί ορόσημο για την αρχαία Ελληνική αγγειογραφία. Τα μοτίβα που χρησιμοποιούνται είναι ζώνες κατακόρυφων παράλληλων γραμμών, σειρές στιγμών, κυνόδοντες, απλές τεθλασμένες και πολλαπλές τεθλασμένες γραμμές, σειρές κατακόρυφων γωνιών, αλυσίδες ρόμβων, σειρές σιγμοειδών, σειρές από λοξές κοντές γραμμές, μαίανδροι, μαιανδρικά άγκιστρα , αγκυλωτοί σταυροί (σβάστικες), διπλοί πελέκεις (πεταλούδες), σταυροί από στιγμές, τετράφυλλοι και οκτάφυλλοι ρόδακες,σταυροί της Μάλτας, ψευδόσπειρες και μύλοι (στρόβιλοι).

Ύστερη Γεωμετρική Περίοδος (760-700 π.Χ.) Κατά την Ύστερη γεωμετρική περίοδο, η διακόσμηση απλώνεται πλέον σε ολόκληρη την επιφάνεια του αγγείου και τα γεωμετρικά μοτίβα συνεχίζουν να καλύπτουν μεγάλο μέρος της επιφάνειας του αγγείου, όμως τώρα πρωτεύοντα ρόλο παίζουν οι παραστατικές σκηνές που απεικονίζουν ταφικές τελετές, μάχες σε στεριά και θάλασσα, πομπές αρμάτων, σκηνές κυνηγιού, και άλλες σκηνές από την καθημερινή ζωή.

Ο νέος τρόπος διακόσμησης αποτελεί Αθηναϊκή επινόηση και αποδίδεται στο περίφημο εργαστήριο του Ζωγράφου του Διπύλου. Το εργαστήριο αυτό ήταν το πρώτο που δημιούργησε πολυπρόσωπες συνθέσεις οργανωμένες σε διαδοχικές ζώνες πάνω σε μνημειώδη αγγεία που χρησίμευαν ως σήματα σε τάφους αριστοκρατών.

Τα γραμμικά μοτίβα κατά την ύστερη γεωμετρική περίοδο σχεδιάζονται με καθαρότητα και σαφήνεια με κυρίαρχα τον μαίανδρο, το ζατρίκιο (σκακιέρα) και τον ρόδακα με ρομβοειδή φύλλα. Χρησιμοποιούνται ακόμα τεθλασμένες γραμμές με οξείες γωνίες, κυνόδοντα, απλοί μαίανδροι (επάλξεις), σύνθετοι μαίανδροι (διπλοί ή τριπλοί), βαθμιδωτοί, σειρές από φυλλόσχημους ρόμβους, διπλοί πελέκεις, αλυσίδες ρόμβων, διχτυωτά (πολλαπλοί ρόμβοι), διακεκομμένοι πλοχμοί, πλοχμοί, σπείρες, ψευδόσπειρες, σπειρόκυκλοι, μύλοι (στρόβιλοι), εξάκτινα αστέρια κ.α.

Το εργαστήριο του Διπύλου έφερε την ανθρώπινη μορφή στο προσκήνιο του καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος και εισήγαγε την έννοια της αφηγηματικής τέχνης, που θα κυριαρχούσε τους επόμενους αιώνες. Πολλοί καλλιτέχνες στην Αθήνα και άλλα μέρη της Ελλάδας ήταν έτοιμοι να υπηρετήσουν τη νέα τεχνοτροπία.

Όμως στα τέλη του 8ου αιώνα π. Χ Όμως στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. η γεωμετρική τέχνη είχε ήδη φτάσει στα όρια της και σύντομα μια νέα τεχνική, ο μελανόμορφος ρυθμός, θα άνοιγε νέους δρόμους και θα έδινε στους αγγειογράφους τη δυνατότητα να λειτουργήσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια και ελευθερία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Εισαγωγή στην Κλασσική Αρχαιολογία-Κεραμική /Αγγειογραφία Μανόλης Στεφανάκης Εκδ. ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ ΑΘΗΝΑ 2012 Ελληνική Ιστορία και κεραμική Τέχνη Γιάννης Παπανικολάου Εκδ. GUTENBERG Αθήνα 2012 Ελληνική Τέχνη –Αρχαία Αγγεία Μιχάλης Τιβέριος Εκδ. ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1996 Γεωμετρική Ελλάδα J.N. Coldstream Εκδ. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ ΑΘΗΝΑ 1997 Η Τέχνη της αρχαίας Ελλάδας Γ.Κοκκορού-Αλευρά Εκδ. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ ΑΘΗΝΑ 1990 Πρώιμη Ελληνική Αγγειογραφία John Boardman Εκδ. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ ΑΘΗΝΑ 2001 Η ιστορία των αρχαίων Ελληνικών αγγείων John Boardman Εκδ. ΠΑΤΑΚΗ ΑΘΗΝΑ 2006

www.users.sch.gr www.asathens.wordpress.com www.ethnologic.blogspot.gr www.texnografia.blogspot.gr www.culture.gr www.cycladic.gr www.hellinon.net www.kairatos.com.gr www.sikyon.com www.namuseum.gr www.piramatikoneiroland.blogspot.gr www.commons.wikimedia.org www.hellenicpantheon.gr www.metmuseum.org