Δρ. Κερασένια Παπαλεξίου Αρχαίος ελληνικός και καρτεσιανός σκεπτικισμός: δυο διαφορετικές επιδιώξεις Δρ. Κερασένια Παπαλεξίου Π.Π.Σ.Π.Θ.

Τι είναι Γνώση και πως την αποκτούμε 1η ενότητα: 3ο κεφάλαιο: Τι είναι Γνώση και πως την αποκτούμε 1η ενότητα: Το ερώτημα για τη δυνατότητα της Γνώσης 1. α. Η σκεπτικιστική πρόκληση- αρχαίος σκεπτικισμός β. Νεότερες μορφές σκεπτικισμού (Descartes) ( 2 διδακτικές ώρες)

Δομή 1. Οριοθέτηση στόχων 2. Υλικό δραστηριότητας (αντίστοιχο προς τον κάθε στόχο: ερωτήσεις- πηγές-προβολές διαλέξεων,forum, blogs) 3. Αξιολόγηση των στόχων 4. Εκπαιδευτική μεθοδολογία: εμπλουτισμένη διαφοροποιημένη διδασκαλία: πρόσθετο υλικό, δημιουργική προσέγγιση των πηγών, ανάπτυξη συνεργασίας μαθητών, συνδυασμός διάλεξης και διαλόγου, κατανόηση της αξίας του τρίπτυχου στη φιλοσοφία: σπουδή, διάλογος, επιχείρημα

γνωστικοί Στόχοι παιδαγωγικοί φιλοσοφικοί (ανάπτυξη μιας ιδιαίτερης κριτικής ικανότητας, της φιλοσοφικής αντίληψης)

Αρχαίος Σκεπτικισμός - Descartes Γνωστικοί στόχοι της 1ης ενότητας 1. Να εντάξουν το σκεπτικισμό στη θεματολογία της γνωσιολογίας 2. Να συνδέσουν την αμφιβολία (ως μεθοδολογικό εργαλείο της σκέψης) με το σκεπτικισμό 3. Να κατανόησουν το φιλοσοφικό εννοιολόγημα στο πλαίσιο της φιλοσοφικής περιόδου και του φιλοσοφικού συστήματος (φιλοσοφική γλώσσα)/ Tι σημαίνει σκεπτικισμός στη φιλοσοφία 4. Να διακρίνουν συνάφειες: αιτιακές, χρονικές, λογικές 5. Να εντοπίσουν τις διαφορές ανάμεσα στον αρχαίο ελληνικό σκεπτικισμό και στον καρτεσιανό Αρχαίος Σκεπτικισμός - Descartes

Φιλοσοφικοί και παιδαγωγικοί στόχοι Να κατανοήσουν ότι ο σκεπτικισμός δεν είναι μια αντιδραστική δυστροπία του πνεύματος, αλλά ένας γόνιμος τρόπος σκέψης, καθώς προϋποθέτει όχι μόνο την αμφισβήτηση, αλλά και την ανάπτυξη της ισοσθενούς επιχειρηματολογίας 7. Να αναπτύξουν, μέσω της έμφασης στην αξία των ισοσθενών λόγων, την αντίληψη της διαφορετικότητας, της ετερότητας, της αξίας «να μπαίνω στη θέση του άλλου», που είναι και ένα από τα διαφωτιστικά αξιώματα του Kant (παράγραφος 40 της Κριτικής της Κριτικής Ικανότητας)

Να κατανοήσουν το φιλοσοφικό εννοιολόγημα- Προσέγγιση 3ου στόχου: (αφορά στην ενότητα 1.α.) Να κατανοήσουν το φιλοσοφικό εννοιολόγημα- Τι σημαίνει η λέξη σκεπτικισμός στη φιλοσοφία

Βήματα προσέγγισης της δυνατότητας της γνώσης Αρχαίος Σκεπτικισμός: Πύρρωνας ο Ηλείος, Αινησίδημος, Αγρίππας, Σέξτος ο Εμπειρικός, Καρνεάδης Βήματα προσέγγισης της δυνατότητας της γνώσης αμφιβολία (απάτη των αισθήσεων / λανθασμένοι συλλογισμοί) ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας των ισοσθενών λόγων. (Για κάθε άποψη υπάρχουν δυο αντίθετες αλλά ισοδύναμες απόψεις). Εξαιτίας της ισοδυναμίας τους, δεν μπορούμε να αποφασίσουμε ποια θα επιλέξουμε. Άρα επέχουμε, η γνώση (ως αδιαπραγμάτευτος προορισμός αλήθειας) είναι ανέφικτη. Η άποψη αυτή, όμως, προϋποθέτει την ανάπτυξη ισχυρής επιχειρηματολογίας. O σκεπτικισμός, συνεπώς, δεν είναι απλά προβληματισμός, αλλά εμπεριέχει μια εργώδη προσπάθεια εκπόνησης μιας επιχειρηματολογίας που αφορά σε δυο αντίθετες απόψεις. Συμπέρασμα: ο σκεπτικισμός δεν είναι ένας μετεωρισμός της σκέψης, είναι επιχειρηματολογική προσπάθεια ορισμένου τύπου.

(για την απάτη των αισθήσεων) Υλικό δραστηριότητας (για την απάτη των αισθήσεων) Θεωρία των αισθητηριακών δεδομένων (sense data theory) Πλάτων, Θεαίτητος Πρωταγόρας: ο άνθρωπος είναι μέτρο όλων των πραγμάτων (homo measura) «Τι θα πούμε, λοιπόν, για τον ίδιο τον αέρα, ότι είναι ψυχρός ή όχι ψυχρός; Ή θα συμφωνήσουμε ότι για εκείνον που αισθάνεται ρίγος (επειδή είναι άρρωστος) είναι ψυχρός, ενώ για τον άλλο όχι;….Μόνο του και καθαυτό κανένα δεν είναι κι ούτε μπορείς να δώσεις σε κανένα κάποιο προσδιορισμό που να είναι σωστός» Πλάτωνος, Θεαίτητος,152b-e Αλλάζει τόσο το υποκείμενο της αίσθησης σε διαφορετικές στιγμές/φάσεις του όσο και το ίδιο το αισθητηριακό αντικείμενο

Yλικό δραστηριότητας για την ανάπτυξη ισοσθενών λόγων Είναι προτιμότερο να δώσουμε αντιθετικά ζεύγη εννοιών (που θα επιλέξουν οι μαθητές) από το να επιλέξουμε μελέτη των γνωστών τρόπων (οι 10 τρόποι του Αινησίδημου, οι 5 τρόποι του Αγρίππα) από τις Πυρρώνειες Υποτυπώσεις. Έτσι, θα αυξήσουμε τη δημιουργική συμμετοχή των μαθητών σε θέματα του ενδιαφέροντός τους και θα αποφύγουμε τις αναφορές σε μορφές συλλογισμών ή προτάσεων, στις οποίες εστίασε ο Αγρίππας.

Συμπέρασμα Συνεπώς, το γεγονός ότι: α. οι αισθήσεις μας εξαπατούν, και β. μπορούμε να υποστηρίξουμε επιχειρηματολογικά εξίσου δυο αντίθετες απόψεις, οδηγεί στα εξής: Στην κατανόηση του ανέφικτου χαρακτήρα της Γνώσης στον αρχαίο ελληνικό σκεπτικισμό Στην κατανόηση της αξίας της παραγωγής επιχειρηματολογίας Στην αντίληψη της έννοιας της ετερότητας, της σχετικής αντίληψης («Το σχετικό και το απόλυτο», κείμενο του Ε. Παπανούτσου στο βιβλίο της Λογοτεχνίας της Β΄ Λυκείου, σ. 478)

(αφορά στην υποενότητα 1.β.) Προσέγγιση 5ου στόχου: (αφορά στην υποενότητα 1.β.) Να διακρίνουν τον αρχαίο ελληνικό σκεπτικισμό από το νεότερο σκεπτικισμό

Η γνώση στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία (ειδικότερα στο σκεπτικισμό) και στη νεότερη (ειδικότερα στον Descartes) Αρχαία ελληνική γνωσιολογία: Η ΓΝΩΣΗ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ ( εξ αποκαλύψεως γνώση, η γνώση είναι στο τέλος ενός δρόμου, δεν παράγεται από τη νόηση). Το γεγονός ότι στο σκεπτικισμό η γνώση είναι ανέφικτη, δεν αναιρεί τον εξ αποκαλύψεως χαρακτήρα της, ο οποίος απλά προβληματικοποιείται από τις εγγενείς αδυναμίες των αισθήσεων και του λόγου. DESCARTES: Η ΓΝΩΣΗ ΠΑΡΑΓΕΤΑΙ από ένα σκεπτόμενο υποκείμενο, το φιλοσοφούν υποκείμενο, το οποίο υπάρχει, επειδή ακριβώς σκέπτεται (cogito ergo sum), η σκέψη και η αμφιβολία γίνονται κατηγορήματα της ύπαρξής του, «γέννησαν» την ύπαρξή του. Το ίδιο το σκεπτόμενο υποκείμενο γίνεται φορέας, εστία παραγωγής νοήματος

αποκαλυπτικός ο χαρακτήρας της νοητικής δραστηριότητας Υλικό δραστηριότητας Πλάτων, Ζ’ Επιστολή  341c: «ῥητὸν γὰρ οὐδαμῶς ἐστιν ὡς ἄλλα μαθήματα, ἀλλ᾽ ἐκ πολλῆς συνουσίας γιγνομένης περὶ τὸ πρᾶγμα αὐτὸ καὶ τοῦ συζῆν ἐξαίφνης, οἷον ἀπὸ πυρὸς πηδήσαντος ἐξαφθὲν φῶς, ἐν τῇ ψυχῇ γενόμενον αὐτὸ ἑαυτὸ ἤδη τρέφει» Μετφρ.: «γιατί δεν εκφράζεται το περιεχόμενό της (ουσίας) με λόγια σαν τα άλλα μαθήματα, αλλά σαν αποτέλεσμα της αδιάκοπης επεξεργασίας του θέματος και επικοινωνίας με αυτό, όπως το πυρ ξεπηδά και άξαφνα ανάβει φως μέσα στην ψυχή και τρέφει το ίδιο τον εαυτό του»  αποκαλυπτικός ο χαρακτήρας της νοητικής δραστηριότητας

Dubito ergo cogito, cogito ergo sum Descartes, Στοχασμοί Περί της πρώτης φιλοσοφίας «Καμιά άλλη δραστηριότητά μας, εκτός από τη συνειδησιακή, δεν περιέχει τη βεβαιότητα του είναι. Το ότι λ.χ. περπατώ μπορεί να είναι κάτι που το φαντάζομαι στο όνειρό μου, το ότι όμως είμαι ένα ον που έχει συνείδηση δεν είναι δυνατό να αποτελεί απλώς και μόνο αποκύημα της φαντασίας μου, γιατί και η φαντασία είναι ένα είδος συνείδησης….Αλλά τι είμαι λοιπόν; Σκεπτόμενο πράγμα. Τι είναι αυτό; Είναι ένα πράγμα που αμφιβάλλει, νοεί, βεβαιώνει, αρνείται, θέλει, δε θέλει, φαντάζεται επίσης και αισθάνεται…» Dubito ergo cogito, cogito ergo sum Παραγωγικός ο χαρακτήρας της νοητικής δραστηριότητας Η πνευματική διεργασία επιβεβαιώνει την αισθητή ύπαρξη (Three Minute Philosophy: Rene Descartes, Youtube)

Επίτευξη στόχων Γνωστικούς κατανόηση της διαφοράς στην προσέγγιση της γνώσης, Αρχαίος ελληνικός σκεπτικισμός: Κατάργηση της Γνώσης Καρτεσιανός σκεπτικισμός: θεμελίωση της Γνώσης και του φιλοσοφικού υποκειμένου Κοινό μεθοδολογικό εργαλείο : Η ΑΜΦΙΒΟΛΙΑ

Παιδαγωγικούς συνεργασία των παιδιών σε ομάδες (αρχαίοι σκεπτικοί – νεότεροι φιλόσοφοι), ποιοι είναι αυτοί που θα πείσουν ότι κατέχουν τη γνώση, δηλαδή την επιχειρηματολογία σύνδεση γνώσης και επιχειρηματολογίας

Φιλοσοφικούς Αντίληψη της καρτεσιανής σκέψης, εμβάθυνση στην αξία της αμβισβήτησης ως φιλοσοφικό εργαλείο που ανοίγει νέους δρόμους σκέψης Σύνδεση της νέας αυτής φιλοσοφικής αντίληψης με τα δεδομένα του σύγχρονου βίου (κατά πόσο η αμφισβήτηση σε συνδυασμό με την παραγωγή ικανού επιχειρηματολογικού λόγου είναι ένας δημιουργικός τρόπος επιβίωσης στο σύγχρονο κοινωνικο-πολιτικό βίο)

Φύλλο Αξιολόγησης επίτευξης των στόχων Ποιος είναι ο ρόλος των αισθήσεων στον αρχαίο ελληνικό σκεπτικισμό και στον Descartes; Η αμφιβολία αποτελεί αυτοσκοπό του στοχαζόμενου πνεύματος ή εργαλείο σκέψης; Ποια η αξία του ερωτήματος για τη δυνατότητα της Γνώσης; Γιατί αποτελεί κομβικό στοιχείο του κλάδου της Γνωσιολογίας;

Ενδιαφέρουσες διευθύνσεις και ιστοσελίδες: Ενδιαφέρουσες διευθύνσεις και ιστοσελίδες: www. philosopher.org www.philosophypages.com https://myfilosofer.wordpress.com/ http://www.philo.de www.e-f-e.gr Animeted….Φιλόσοφοι (Youtube), παραγωγή ΕΤ3

Βιβλιογραφία F. Chatelet, Η Φιλοσοφία, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1991, τ. α΄. W. Windelband – H. Heimsoeth, Εγχειρίδιο Ιστορίας της Φιλοσοφίας, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., 1991. Zeller-Nestle, Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας, εκδ. Εστια, Αθήνα 1980. W. H. Walsh, Εισαγωγή στην Ιστορία της Φιλοσοφίας, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1985 Α.Ε. Taylor, Πλάτων, Ο άνθρωπος και το έργο του, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1992.