ΜΑΘΗΜΑ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ (Bασισμένη στο άρθρο του Andrew McDonald “The Human Factors in Digital Library Development”) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΜΑΡΙΑ ΔΗΜΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΚΑΠΙΔΑΚΗΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2008 ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ: ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ ΜΕ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΙΣ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ

2 ΜΕ ΤΙ ΘΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ Οι ανθρώπινοι παράγοντες στο σχεδιασμό και στη λειτουργία μίας πετυχημένης Ψηφιακής Βιβλιοθήκης (άνθρωποι- επιχειρησιακή φιλοσοφία). Ο νέος ρόλος των βιβλιοθηκονόμων («ψηφιακός» βιβλιοθηκονόμος). Προσπάθεια ανάπτυξης Ψηφιακών Βιβλιοθηκών από τις ελληνικές ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες Συμπεράσματα- προβληματισμοί- προτάσεις.

3 ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΛΕΤΗΘΟΥΝ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ; Η πετυχημένη Ψηφιακή Βιβλιοθήκη πρέπει να είναι ανθρωποκεντρική. Η τεχνολογία αποτελεί τη βάση αλλά δεν είναι αυτοσκοπός. Υπάρχει ανάγκη για μελέτη και κατανόηση των ανθρώπινων παραγόντων. Στη Ψηφιακή Βιβλιοθήκη αλλάζει ο τρόπος οργάνωσης και διοίκησης, η κουλτούρα στην παροχή υπηρεσιών, οι συνθήκες εργασίας και οι δεξιότητες του προσωπικού.

4 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Προσωπική εμπειρία του συγγραφέα πάνω στις ηλεκτρονικές υπηρεσίες πληροφόρησης του Παν/μίου του Sunderland. Αποτελέσματα του British Library Research and Innovation Centre Project πάνω στους ανθρώπινους παράγοντες (εξάμηνα workshops με συμμετοχή διευθυντών βιβλιοθηκών που αναπτύσσουν dlib) (1998). Παρατήρηση πρακτικών που εφαρμόζονται στις βιβλιοθήκες της Αγγλίας. Βιβλιοθηκονομική βιβλιογραφία. Αποτελέσματα της έρευνας για την ανάπτυξη dlib από τις ελληνικές ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες (ερωτηματολόγια, εξέταση των dlib στο διαδίκτυο, συμμετοχή 25 κεντρικών ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών) (2003).

5 ΟΙ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ «ΨΗΦΙΑΚΟΥΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΟΥΣ»! ΝΕΕΣ ΕΥΘΥΝΕΣ: Διαχείριση, οργάνωση και διάχυση ψηφιακής γνώσης. Παροχή ψηφιακών υπηρεσιών πληροφόρησης. Μαζική ψηφιοποίηση. Ψηφιακή αποθήκευση και συντήρηση. Καταλογογράφηση, ταξινόμηση και ευρετηρίαση ψηφιακών τεκμηρίων. ΝΕΟΙ ΡΟΛΟΙ: Ενδιάμεσος (intermediary) στην αναζήτηση της πληροφορίας. Ειδικός στην διευκόλυνση της πρόσβασης. Εκπαιδευτής του τελικού χρήστη. Σχεδιαστής ιστοσελίδων. Ερευνητής. Σχεδιαστής διεπαφών. Διαχειριστής της γνώσης. Ειδικός στην εξόρυξη δεδομένων.

6 ΝΕΕΣ ΕΥΘΥΝΕΣ ΠΙΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ & WWW Ψηφιακή αρχειοθέτηση, εντοπισμός ψηφιακών πηγών. Ψηφιακή συντήρηση και αποθήκευση. Αναζήτηση σε Β.Δ. και ιστοσελίδες. Αποστολή e- αρχείων. e- δημοσίευση. Σχεδιασμός ιστοσελίδων. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Ψηφιοποίηση έντυπων συλλογών. Σχεδιασμός και ανάπτυξη Β.Δ. Ανάπτυξη ψηφιακών πηγών πληροφόρησης. Ανάπτυξη εγγραφών καταλόγων σε μορφή αναγνώσιμη από μηχανή. Δομές και σύνθεση της ψηφιακής γνώσης. ΠΟΛΥΜΕΣΑ Ευρετηρίαση πολυμέσων. Αναζήτηση, ανάκτηση κειμένου, εικόνας, πολυμέσων. Αποθήκευση, συντήρηση κειμένου, εικόνας, πολυμέσων. επεξεργασία κειμένου, εικόνας, πολυμέσων. Τεχνικές συνδιάσκεψης.

7 Για τους ψηφιακούς βιβλιοθηκονόμους πέρα από την τεχνική κατάρτιση το πιο σημαντικό είναι να κατέχουν έμφυτες προσωπικές δεξιότητες. (Hastings, Tennont, 1996) Πρέπει: Να αναπτυχθούν και να εκπαιδευτούν πάνω στην αλλαγή. Να διαβάζουν συνεχώς αλλά επιλεκτικά. Να πειραματίζονται συνεχώς. Να αγαπούν τη μάθηση, να αυτοδιδάσκονται και να παίρνουν ρίσκα. Να έχουν αντίληψη των δυνατοτήτων και των κινδύνων που εγκυμωνούν οι Νέες Τεχνολογίες. Να είναι οπλισμένοι με πολλή φαντασία. Να έχουν όραμα και την ικανότητα να το κάνουν πραγματικότητα.

8 ΤΟ ΟΡΓΑΝΟ- ΓΟΝΕΑΣ Πλήρη υποστήριξη και δέσμευση. Κύριος υπεύθυνος: παίρνει την απόφαση. Ανάπτυξη Στρατηγικής Πληροφορίας που να μην εστιάζει μόνο στην τεχνολογία αλλά και στο ρόλο του ανθρώπινου παράγοντα. Διευθυντικό όραμα. Τρόπος διοίκησης. Τρόπος που παίρνονται και κοινοποιούνται οι αποφάσεις. Δομή οργανισμού. Συνεργασία μεταξύ των διαφορετικών τμημάτων. Διαχείριση και συνεργασία προσωπικού. Στρατηγικός προγραμματισμός. Γενικό επίπεδο οργανισμού.

9 ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ & ΑΞΙΕΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Διαφορετική φιλοσοφία στην παροχή υπηρεσιών. Προηγείται η αλλαγή κουλτούρας ή η εισαγωγή ψηφιακών υπηρεσιών; Δε θα εξελιχθούν αν δεν αλλάξουν νοοτροπία, και δε θα αλλάξουν νοοτροπία αν δεν αρχίσουν να εξελίσσονται. Τα workshops έδειξαν ότι η νοοτροπία αλλάζει παράλληλα με την εισαγωγή ψηφιακών υπηρεσιών. ΝΕΕΣ ΑΞΙΕΣ ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΣΤΙΣ ΗΔΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΕΣ Ανεξαρτήτου τόπου και χρόνου πρόσβαση. Ίση πρόσβαση. Ελεύθερη πρόσβαση. Κατανόηση των αναγκών των χρηστών. Διαλειτουργικότητα. Πρόσβαση σε όλες τις υπηρεσίες μέσω διαδικτύου. Η προσοχή επικεντρώνεται στη διάχυση των πληροφοριών και στην εκμετάλλευση των Τεχνολογιών της Επικοινωνίας και της Πληροφορίας.

10 ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ 1/2 Ανάγκη για δια βίου μάθηση και επιμόρφωση. Διαρκής επαφή με τις Νέες Τεχνολογίες. Συμμετοχή σε σεμινάρια, συνέδρια, ομάδες εργασίας και έρευνας. Προσωπική μελέτη και έρευνα. Αναθεώρηση του τρόπου επιλογής προσωπικού (διαφορετικά προσόντα και εμπειρία). Συνδυασμός βιβλιοθηκονόμων και πληροφορικών.

11 ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ 2/2 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟ Αυξάνει ο φόρτος εργασίας. Ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας. Αισθήματα άγχους και αστάθειας. Αντιλαμβάνεται τη δουλειά του ως πιο δημιουργική. Ανησυχεί για την αποτελεσματικότητά της. Έλλειψη ικανοποίησης και ασφάλειας. Ανάγκη για αυτοπεποίθηση στη χρήση των Νέων Τεχνολογιών της Πληροφορίας. Συναισθήματα απομόνωσης. Συναισθηματικόι δεσμοί με τις παραδοσιακές μορφές.

12 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ 1/3 των κεντρικών βιβλιοθηκών διαθέτουν dlib προσβάσιμη από το διαδίκτυο. Έντονη δραστηριότητα μετά το 1997 (ΕΠΕΑΕΚ & International Digital Library Initiative). Όλες οι κεντρικές δηλώνουν πρόθυμες να αναπτύξουν dlib. Πρώιμη φάση ανάπτυξης (ψηφιοποιούν κυρίως κείμενο, δεν παράγουν νέα γνώση πάνω στον DL Sector). Ύπαρξη άτυπου ελληνικού μοντέλου dlib.

13 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ: ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Πληροφορικοί και βιβλιοθηκονόμοι: το ιδανικό μοντέλο ανθρώπινης υποδομής. Τεχνολογικό υπόβαθρο vs επιλογή, συλλογή, οργάνωση και διάθεση των πληροφοριών. Σε 2 περιπτώσεις υπήρξε παντελής έλλειψη βιβλιοθηκονόμων. Αχίλλειος πτέρνα των ελλήνων βιβλιοθηκονόμων είναι η σχέση τους με την σύγχρονη τεχνολογία.

14 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ: ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ Συνεργασία: ανάπτυξη dlib οι οποίες διοικητικά αλλά και σε επίπεδο ανάπτυξης συλλογών εναπόκεινται σε κοινές αποφάσεις και διαδικασίες δύο ή περισσότερων κεντρικών ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών. ανάπτυξη dlib από αποκλειστική πρωτοβουλία του κάθε επιμέρους ιδρύματος. ΑΡΤΕΜΙΣ: σημαντικότερη συλλογική προσπάθεια, δίκτυο Ψηφιακών Βιβλιοθηκών γκρίζας βιβλιογραφίας. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ Οι dlib αποτελούν αυτόνομα προγράμματα. + εύκολες, ευέλικτες αποφάσεις. - έλλειψη αντιστάσεων απέναντι στα διάφορα οικονομικά, τεχνολογικά και διοικητικά προβλήματα.

15 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ- ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΜΑΣ ΜΕΛΛΟΝ 1/2 Αλλάζει η ευρύτερη φιλοσοφία στη διάθεση πληροφοριών, αλλάζει και η διοικητική φιλοσοφία της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης. Αλλάζει ο ρόλος του βιβλιοθηκονόμου. «αναλογικές» δεξιότητες vs «ψηφιακές». Λύση: ο συνδυασμός. Πως; Εκσυγχρονισμός των προγραμμάτων σπουδών, συνεχής επιμόρφωση και επαφή με τις Νέες Τεχνολογίες. Δυναμική θέση στις βιβλιοθήκες καταλαμβάνουν και οι πληροφορικοί: όχι ανταγωνισμός αλλά συνεργασία και αλληλεπίδραση.

16 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ- ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΜΑΣ ΜΕΛΛΟΝ 2/2 Οι βιβλιοθήκες μπορεί να χάσουν το μονοπώλιό τους στην παροχή πληροφοριών. Λύση: η υιοθέτηση Νεών Τεχνολογιών, η κατανόηση των ανθρώπινων παραγόντων και η χρηματοδότηση. Στόχος: ο συνδυασμός των πλεονεκτημάτων του συμβατικού και ψηφιακού κόσμου και η παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών που οι χρήστες θα εμπιστεύονται και θα προτιμούν. Πως; Ενσωμάτωση του υλικού του WEB και δημιουργία εργαλείων που θα διευκολύνουν τον χρήστη. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΧΩΡΙΣΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥΣ. ΤΟΛΜΗ ΚΑΙ ΘΑΡΡΟΣ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΝ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ.