Το Πρόγραμμα Εκμάθησης της Αγγλικής σε Πρώιμη Παιδική Ηλικία (ΠΕΑΠ) Υποέργο 03: Επιμόρφωση Επιμορφωτών και Εκπαιδευτικών για την Εφαρμογή του Προγράμματος Εκμάθησης της Αγγλικής Το Πρόγραμμα Εκμάθησης της Αγγλικής σε Πρώιμη Παιδική Ηλικία (ΠΕΑΠ) ΝΕΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: Η ΕΚΜΑΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΣΕ ΠΡΩΙΜΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Έργο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Η φύση του ΠΕΑΠ Tο ΠΕΑΠ πρόκειται για ένα Πλαίσιο «προγράμματος σπουδών» (curriculum) για την εκμάθηση της αγγλικής που επικεντρώνει στη μάθηση μέσα από κατάλληλες για την ηλικία δραστηριότητες και υλικό. Η διαφοροποιημένη και εξατομικευμένη παιδαγωγική και η βιωματική μάθηση αποτελούν διδακτικές πρακτικές απαραίτητες για την εφαρμογή των νέων προγραμμάτων σπουδών στο πλαίσιο του «Νέου Σχολείου».

Πώς αναπτύσσεται το ΠΕΑΠ Αναπτύσσεται σταδιακά στα πρώτα δύο χρόνια της εφαρμογής του με βάση τη συστηματική επιστημονική παρακολούθηση των πρακτικών μέσα στην τάξη, με σκοπό τη συνεχή ανατροφοδότηση του Έργου και την αξιολόγηση του, πριν τη γενική εφαρμογή του το 2012-13. Δηλαδή, σύμφωνα με τις αρχές του Νέου Σχολείου: «Οι εκπαιδευτικοί έχουν την δυνατότητα παρέμβασης και αυτενέργειας στο περιεχόμενο και στη μέθοδο διδασκαλίας σύμφωνα με τις ανάγκες και συνθήκες της τάξης. Μέλημα τους είναι να εφαρμόζουν το Πρόγραμμα Σπουδών ώστε να οδηγήσουν τους μαθητές στην απόκτηση των κάθε φορά προδιαγεγραμμένων δεξιοτήτων/ικανοτήτων και όχι η κάλυψη της συγκεκριμένης ύλης.»

Ανάπτυξη των αναλυτικών προγραμμάτων Τα αναλυτικά προγράμματα (syllabuses) που σχεδιάζονται για την Α’ και τη Β’ δημοτικού αναπτύσσονται a- posteriori, δηλ. προσδιορίζοντας - βάσει της εμπειρίας στην τάξη - τις θεματικές, τις επικοινωνιακές πρακτικές και τις δεξιότητες που μπορούν να αναπτύξουν οι μαθητές. Τα τελικά προϊόντα των προγραμμάτων θα παράγονται μετά από συστηματική αξιολόγηση των δραστηριοτήτων που σχεδιάζονται και κατασκευάζονται από συνεργαζόμενους εκπαιδευτικούς, υπό την καθοδήγηση των επιστημονικά υπευθύνων.

Στόχοι και βασικές αρχές του ΠΕΑΠ Το ΠΕΑΠ δεν στοχεύει στην ανάπτυξη του σχολικού γραμματισμού (δηλαδή στη διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής) αλλά στην ανάπτυξη στοιχείων κοινωνικού γραμματισμού. Ο κοινωνικός γραμματισμός γενικά αφορά στην ικανότητα του ατόμου να κατανοεί και να παράγει διαφορετικών ειδών λόγου και κειμένων για να μπορεί να λειτουργεί και να επικοινωνεί αποτελεσματικά στην ιδιωτική, κοινωνική και επαγγελματική του ζωή.

Ο κοινωνικός γραμματισμός στο ΠΕΑΠ Ο ξενόγλωσσος κοινωνικός γραμματισμός ειδικά στην πρώιμη παιδική ηλικία αφορά στην ανάπτυξη της ικανότητας του παιδιού να λειτουργεί αποτελεσματικά στο συγκεκριμένο κοινωνικό περιβάλλον (του σχολειού και της τάξης), να υποδύεται κοινωνικούς ρόλους και να εννοιοδοτεί και εν τέλει να επικοινωνεί (προφορικά) με άλλους, σεβόμενο τους κανόνες επικοινωνίας. Επιπλέον, η ανάπτυξη κοινωνικού γραμματισμού αποσκοπεί στην καλλιέργεια της ικανότητας του παιδιού να κατανοεί και να παράγει (στην αγγλική γλώσσα) λόγο κατάλληλο σε οικείες και καθημερινές καταστάσεις επικοινωνίας και στην εξοικείωση του παιδιού με λέξεις, φράσεις και πολυτροπικά κείμενα (ιστορίες, παραμύθια, ρίμες, ποιήματα, cartoon, διαφημίσεις).

Είναι ρεαλιστικός στόχος η ανάπτυξη κοινωνικού γραμματισμού στην πρώιμη παιδική ηλικία; Η εμπειρία των εκπαιδευτικών μας λέει πως εφόσον τα παιδιά έρχονται στο σχολείο με αναπτυγμένο – σε κάποιο βαθμό - κοινωνικό γραμματισμό με εργαλείο τη μητρική τους γλώσσα, είναι σε θέση και από τα πρώτα κιόλας μαθήματα να κάνουν πολλά: Παράδειγμα που αναφέρει Εκπαιδευτικός Αγγλικής (βλ. Πεδίο «Εμπειρίες εκπαιδευτικών» στην ιστοσελίδα του ΠΕΑΠ) http://rcel.enl.uoa.gr/englishinschool/article.php?aid=1005&mid=55 «Τα πρωτάκια και τα δευτεράκια μου μπορούν να κάνουν κιόλας ένα σωρό πράγματα στα αγγλικά: ρωτάνε και λένε τα ονόματα τους, με χαιρετούν και με αποχαιρετούν κάθε φορά που μπαίνω και βγαίνω από την τάξη, τραγουδάνε όλα τα τραγούδια που τους έχω μάθει, έχουν ήδη ανακαλύψει πως μερικά γράμματα είναι κοινά στα ελληνικά και στα αγγλικά κι έτσι αναγνωρίζουν τα ονόματα των συμμαθητών τους, χρησιμοποιούν από μόνα τους λέξεις που ακούνε συχνά.»

Έμφαση στο προφορικό λόγο Με το ΠΕΑΠ δίνεται έμφαση στον προφορικό λόγο Όπως η εκμάθηση της Γ1 ξεκινά με την ανάπτυξη του προφορικού λόγου και προφορικής έκφρασης, έτσι και η ανάπτυξη του γραμματισμού στη ξένη γλώσσα πρέπει να ξεκινά με το προφορικό λόγο, τη προφορική επικοινωνία και την έκφραση. Το ΠΕΑΠ θεωρεί πως τα παιδιά θα πρέπει να έρχονται σε επαφή και να εξοικειώνονται με τη ξένη γλώσσα μέσω του προφορικού λόγου. Ειδικά επειδή πρόκειται για την αγγλική γλώσσα, τα παιδιά φέρνουν στο σχολείο την εμπειρία της γλώσσας από την καθημερινή τους ζωή.

Εμπειρία Εκπαιδευτικού Αγγλικής από την ιστοσελίδα του ΠΕΑΠ «Είχα εξαιρετικές στιγμές όταν οι μικροί μου παρουσίασαν αγγλικά τραγούδια που γνωρίζουν χορεύοντάς τα παράλληλα. Το "μπιζ ιζ αρ φάιτ, φλάι" σας θυμίζει κάτι; Ισως το "This is our night, Fly“ και τη Eurovision? Νομίζω τέτοιες στιγμές θα είναι πολλές στο μέλλον!!!»

Έμφαση στο προφορικό λόγο Στο πλαίσιο του ΠΕΑΠ ο γραπτός λόγος μπορεί να υπάρχει ως εκπαιδευτικό ερέθισμα στα πλαίσια της κοινωνικής χρήσης της γλώσσας. Π.χ. τα παιδιά (και ειδικά της Β’ δημοτικού) αναγνωρίζουν τι λέει μια λεζάντα, μια διαφήμιση, διαβάζουν κονκάρδες, γράφουν και ζωγραφίζουν το όνομά τους, κτλ., όπως αυτά που βλέπουμε στην επόμενη σελίδα. ΔΕΝ διδάσκουμε γραφή και ανάγνωση στην Α’ και Β’ δημοτικού.

Αναδυόμενος «πολυγραμματισμός» Το εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιεί το ΠΕΑΠ αξιοποεί πολυτροπικά κείμενα, όπως αυτά που είδαμε και άλλα υλικά που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τα μικρά παιδιά, ιδιαίτερα όταν κινητοποιούν τη φαντασία τους και τους δημιουργούν κίνητρα για δράση (μίμηση, κίνηση, κτλ.). Χρησιμοποιούνται ποιηματάκια με ομοιοκαταληξίες (rhymes), τραγούδια, παιχνίδια, αφηγήσεις ιστοριών και παραμυθιών, χρήση κατασκευών ή DVD με κινούμενα σχέδια ώστε να δημιουργηθεί το πλαίσιο και η ανάγκη για να κατανοήσουν και παράγουν λόγο στην αγγλική γλώσσα. Τα κείμενα αυτού του τύπου συνιστούν σημαντικά μέσα εκμάθησης μιας γλώσσας. Δηλαδή, χρησιμοποιώντας εικόνες, χειρονομίες, ήχους, κτλ. μαθαίνουμε και να μιλάμε

Άλλες αρχές του ΠΕΑΠ Το ΠΕΑΠ, όπως εξάλλου και κάθε πρόγραμμα ξενόγλωσσης εκπαίδευσης στο ελληνικό σχολείο αποσκοπεί: στην εκμάθηση της αγγλικής ως διεθνούς γλώσσας επικοινωνίας στη χρήση λόγου κατάλληλου για αποτελεσματική επικοινωνία στην καλλιέργεια διαπολιτισμικού ήθους επικοινωνίας Οι εμπειρογνώμονες που σχεδιάζουν το ΠΕΑΠ δεν εκπονούν προγράμματα ξενόγλωσσης εκπαίδευσης με τελικό σκοπό να κατασκευάσουν τον ιδανικό φυσικό ομιλητή της αγγλικής γλώσσας ή, γενικότερα, το αγγλόφωνο πολιτισμικό υποκείμενο.

Το περιβάλλον μάθησης Στόχος των μαθημάτων στην τάξη είναι η δημιουργία περιβάλλοντος πλούσιου σε ερεθίσματα, το οποίο δίνει κίνητρα στα παιδιά για να: επικοινωνήσουν στα αγγλικά. χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις και εμπειρίες που ήδη έχουν για να μάθουν καινούρια πράγματα. αξιοποιήσουν στρατηγικές επικοινωνίας που έχουν ήδη αναπτύξει για να επικοινωνήσουν και στα αγγλικά.

Εμπειρία Εκπαιδευτικού Αγγλικής Παράδειγμα χρήσης της ξένης γλώσσας τις πρώτες μέρες μαθημάτων ...Δεν θα ξαναρωτήσω μήπως κάποιο παιδάκι ξέρει πως λέγεται η, ο, το......... στα αγγλικά. Οι απαντήσεις έτοιμες. Ρέουν από τα στόματα των μαθητών της Α΄ δημοτικού. Η αρκούδα? άρκουδ, ο βάτραχος? βάτραχ, ο πιγκουίνος? πίνγκουιν και άλλα πολλά. Δεν χρειάζομαι σκέφτηκα... Τουλάχιστον, σημειολογικά, οι μικροί μαθητές της Α' δημοτικού γνωρίζουν ότι οι καταλήξεις είναι χαρακτηριστικό της μητρικής τους γλώσσας και ότι οι Αγγλικές λέξεις τελειώνουν συνήθως σε κάποιο ήχο συμφώνου..Η ευχαρίστησή τους μεγάλη γιατί μπορούν να επικοινωνήσουν και μαζί μου και με τους συμμαθητές τους σε 2 γλώσσες. Είναι masters of both languages! Προσπάθησα να τους μάθω να με αποκαλούν Mrs. ή Miss. Αποτέλεσμα; Είμαι η Μις Δασκάλα! …Νομίζω κανείς δεν μπορεί να τους σταματήσει... είναι πολλές γενιές μπροστά.. Μάλλον δεν θα ξαναρωτήσω. Μόνο θα μαθαίνω από αυτούς ....

Προσέγγιση για την εκμάθηση της γλώσσας Η προσέγγιση είναι μαθησιοκεντρική και για τον λόγο αυτό ο Εκπαιδευτικός Αγγλικής του δημοτικού θα εκπαιδευτεί: Να επικεντρώνει σε αυτό που κατορθώνει το παιδί κάθε φορά να κάνει, όχι στο διδακτικό αντικείμενο. Να χρησιμοποιεί την ολιστική προσέγγιση αντιμετώπισης της γλώσσας που σημαίνει πως η λέξη και η φράση αντιμετωπίζονται ως ολόκληρες μονάδες γλωσσικής επεξεργασίας (όχι ως μεμονωμένα γράμματα).

Χαρακτηριστικά δραστηριοτήτων Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να δημιουργήσουν μια ευχάριστη ατμόσφαιρα στα παιδιά και να μαθαίνουν κάτι παίζοντας. Με τις δραστηριότητες του ΠΕΑΠ τα παιδιά της Α’ και Β’ δημοτικού μετέχουν βιωματικά σε δημιουργικές δραστηριότητες, και σε οικείες, διασκεδαστικές περιστάσεις επικοινωνίας. Ενθαρρύνουν τη βιωματική μάθηση μέσω της κίνησης, του χορού, του τραγουδιού και των κατασκευών. Η βιωματική μάθηση, η ενεργητική συμμέτοχη των μαθητών στις δραστηριότητες, η σύνδεση της μάθησης με την απόλαυση αποτελούν κύρια χαρακτηριστικά νέων παιδαγωγικών πρακτικών που απαιτούνται για την εφαρμογή των νέων ΠΣ στο πλαίσιο του «Νέου σχολείου».

Χρήση της ελληνικής γλώσσας στην τάξη των αγγλικών Η χρήση της ελληνικής γλώσσας ιδιαίτερα στην Α΄ τάξη από τον εκπαιδευτικό της ξένης γλώσσας βοηθάει τα παιδιά να επικοινωνούν ουσιαστικά με τις έννοιες που διαπραγματεύονται στην τάξη, τους δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας και αποκλείει τη μη συμμετοχή εκείνων των παιδιών που δεν μπορούν άμεσα να αντιληφθούν την αγγλική γλώσσα, ως κώδικα επικοινωνίας. Η χρήση της ελληνικής καλό θα ήταν να γίνεται συνειδητά για συγκεκριμένους σκοπούς και τα παιδιά να έχουν τη δυνατότητα να ακούν την ξένη γλώσσα όλο και περισσότερο στην ξενόγλωσση τάξη. Ακούγοντας την ξένη γλώσσα δημιουργείται ένα κοινωνικό περιβάλλον «φυσικής χρήσης» της γλώσσας. Ιδιαίτερα στην Β΄ δημοτικού, όπου οι μαθητές, παίρνοντας ρόλους, χαίρονται να «συνομιλούν» στην ξένη γλώσσα... Η ιδέα της μασκότ, που μιλάει μόνο αγγλικά, διαμορφώνει το κατάλληλο πλαίσιο για την αυξανόμενη χρήση τη αγγλικής στην τάξη. Οι μικροί μαθητές είναι καλοί «μίμοι και σε γλωσσικές συμπεριφορές»!

Χαρακτηριστικά των δραστηριοτήτων Οι δραστηριότητες αξιοποιούν πολλά οπτικά και ακουστικά ερεθίσματα και πολυτροπικά κείμενα –εικόνες, ταινίες, βιβλία, περιοδικά, τραγούδια, μουσική, κινήσεις και χειρονομίες συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη του αναδυόμενου πολυγραμματισμού. Χαρακτηριστικό πολλών δραστηριοτήτων του ΠΕΑΠ είναι η καθοδηγούμενη ομαδική εργασία και τα ομαδικά παιχνίδια. Ένας από τους στόχους αυτών των δραστηριοτήτων είναι να ξεπεράσουν οι μικροί μαθητές τον ατομιστικό τρόπο δράσης τους, την εγωκεντρική θέαση του κόσμου που έχουν τα παιδιά αυτής της ηλικίας και να αρχίσουν να κοινωνικοποιούνται αναλαμβάνοντας ρόλους και διαμορφώνοντας θετικές στάσεις απέναντι στην ομάδα.

Χαρακτηριστικά των δραστηριοτήτων Οι δραστηριότητες και το μαθησιακό υλικό έχει αναπτυχθεί βάσει θεματικών ενοτήτων που εμπνέονται κυρίως από τον άμεσο κοινωνικό περίγυρο των παιδιών (το σπίτι, το σχολείο, μέρη της Ελλάδας), με σκοπό να μάθουν να εκφράζονται μέσω του άλλου γλωσσικού κώδικα για τον κόσμο που ήδη γνωρίζουν. Η σύνδεση της πληροφορίας με το βίωμα των μαθητών και η μεταφορά της γνώσης από το ένα επίπεδο στο άλλο αποτελούν κύρια χαρακτηριστικά παιδαγωγικών πρακτικών που απαιτούνται για την εφαρμογή των νέων ΠΣ στο πλαίσιο του «Νέου Σχολείου».

Απεικόνιση της κοινωνικοποίησης του παιδιού από τον εαυτό προς τα έξω Απεικόνιση της κοινωνικοποίησης του παιδιού από τον εαυτό προς τα έξω

Ενδεικτικές θεματικές Ο εαυτός μου: το όνομά μου, το σώμα μου, τα ρούχα μου, τι μου αρέσει να κάνω Εγώ και οι άνθρωποι γύρω μου: η οικογένειά μου, οι φίλοι μου Εγώ και τα πράγματα γύρω μου: χρώματα, σχήματα, αριθμοί, το σπίτι, το δωμάτιό, τα έπιπλα μου, τα παιχνίδια μου, το σχολείο και η τάξη μου, η διατροφή μου Εγώ και η φύση: ζώα, φυτά, φυσικό περιβάλλον, φυσικά φαινόμενα Εγώ και ο τόπος μου: η πόλη μου, το χωριό μου, μέσα μεταφοράς, κτήρια, μαγαζιά, μουσεία Εγώ και οι άλλοι τόποι: έθιμα, μουσική και χοροί άλλων χωρών

Διαθεματικότητα των δραστηριοτήτων Οι θεματικές ενότητες αντλούνται από τη θεματολογία με την οποία έχουν ασχοληθεί τα παιδιά στο Νηπιαγωγείο και προσβλέπουν στην σύνδεση του μαθήματος αγγλικής με άλλα αντικείμενα διδασκαλίας της Α’ και της Β’ δημοτικού (π.χ. την αριθμητική, τη ζωγραφική, τη φυσική αγωγή, κτλ.)