ΣΤΟΧΟΣ : Ο μαθητής να μπορεί να, Διαδικασία του σχεδίου αναφέρει και να περιγράφει τα διάφορα στάδια στην ελεύθερη σχεδίαση

Διαδικασία του σχεδίου Τα αντικείμενα που μας περιβάλλουν έχουν μία πολυπλοκότητα και πολλές φορές μας είναι πολύ δύσκολο να τα περιγράψουμε. Αν όμως δούμε τα αντικείμενα πιο προσεκτικά, θα καταλάβουμε ότι μπορούμε να τα δούμε σαν ένα σύνολο απλών γεωμετρικών στερεών. Όλη αυτή η πολυπλοκότητα που μας περιβάλλει, μπορεί με μια απλούστευση να αναλυθεί σε ένα μικρό αριθμό γεωμετρικών στερεών που μας είναι εύκολα κατανοητά. Αυτά τα γεωμετρικά στερεά είναι ο κύβος, η σφαίρα, ο κύλινδρος, η πυραμίδα, ο κώνος, ο κόλουρος κώνος. Είναι πιο εύκολο βλέποντας ένα πολύπλοκο αντικείμενο, να το αναγάγουμε σε ένα απλό γεωμετρικό στερεό ή σε μία σύνθεση γεωμετρικών στερεών. Για παράδειγμα, ένα αντικείμενο όπως η καρέκλα είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί με όλες του τις λεπτομέρειες, αλλά γίνεται πιο εύκολο αν κατ’αρχήν και αφαιρετικά το αντιληφθούμε σαν ένα ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να χωρίσουμε τη διαδικασία σχεδίασης στα παρακάτω στάδια:

Στο πρώτο στάδιο είναι καλό να μελετήσουμε τη σύνθεση ώστε να κατανοήσουμε τις βασικές γραμμές, τα γεωμετρικά σχήματα που την απαρτίζουν και τα χαρακτηριστικά εκείνα που την κάνουν να ξεχωρίζει. Είναι το στάδιο ανίχνευσης της σύνθεσης, στο οποίο δεν χρειάζεται να σχεδιάσουμε κάτι συγκεκριμένο.

Στο δεύτερο στάδιο, μετράμε τις βασικές διαστάσεις-αναλογίες της σύνθεσης, τις οποίες και μεταφέρουμε στο χαρτί, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια. Στην ουσία, ορίζουμε το χώρο που θα καταλάβει η σύνθεσή μας στο χαρτί σχεδίασης. Είναι απαραίτητο απ'την αρχή ο χώρος που θα ορίσουμε να έχει τέτοιες αναλογίες ώστε να αφήνει περιθώρια γύρω-γύρω απ'το χαρτί το ελάχιστο τρία με τέσσερα δάχτυλα. Σ'αυτό το στάδιο, προσπαθούμε να ορίσουμε και τις διαστάσεις που δεν αλλοιώνονται από την προοπτική και το βάθος των αντικειμένων και αυτές οι διαστάσεις είναι συνήθως αυτές που ορίζονται απ'τις κάθετες γραμμές της σύνθεσης (ορίζουμε δηλαδή τα πλάτη). Το επόμενο πράγμα που πρέπει να ορίσουμε είναι τα ύψη των σημείων της σύνθεσης που σχεδιάζουμε. Τα πλάτη των αντικειμένων της σύνθεσης τα βρίσκουμε με μετρήσεις, ενώ τα ύψη με μετρήσεις και κλίσεις. Είναι προτιμότερο να ξεκινάμε από τη βάση της σύνθεσης και να προχωράμε προς τα πάνω.

Είναι προτιμότερο να ξεκινάμε από τη βάση της σύνθεσης και να προχωράμε προς τα πάνω. Σε κάθε νέο μέτρημα που κάνουμε, είναι καλό να τσεκάρουμε και να συγκρίνουμε και με άλλες αναλογίες ή σημεία της σύνθεσης, όπως επίσης να απομακρύνουμε συχνά το σχέδιο από κοντά μας και να το βλέπουμε με γρήγορες ματιές, σε σχέση με τη σύνθεση. Βασικός στόχος αυτού του σταδίου είναι να σχηματίσουμε ένα βασικό σκελετό της σύνθεσης με τις κυρίαρχες γεωμετρικές φόρμες που εμείς εντοπίζουμε σ'αυτήν, ένα σκίτσο που φτιάχνεται γρήγορα, με αχνές γραμμές, μπορεί να διορθωθεί εύκολα και μας δίνει μια καθαρή σχηματική εικόνα της σύνθεσης χωρίς λεπτομέρειες. Σ'αυτό το στάδιο, πρέπει να χρησιμοποιηθούν όλες οι γνώσεις που έχουμε γύρω από την σχεδιαστική απόδοση των αντικειμένων, δηλαδή μέτρημα, αναλογίες, προοπτική, γεωμετρία, βάθος. Τέλος, το αντικείμενο σ'αυτό το στάδιο αντιμετωπίζεται ως ένα σύνολο από σημεία που εμείς θεωρούμε βασικά και των οποίων τη θέση πρέπει να βρούμε με ακρίβεια μέσα στο χαρτί μας.

Σ'αυτό το στάδιο η βελόνα σχεδίασης χρησιμοποιείται και ως μέσο μέτρησης αναλογιών και ως αλφάδι (κρατώντας την οριζόντια για να διαπιστώσουμε αν μια κλίση είναι οριζόντια ή για να εντοπίσουμε τη διαφορά ύψους δύο σημείων), σαν βαρίδι (για να ελέγξουμε τις κάθετες γραμμές, τη μικρή απόκλιση από την κατακόρυφο) και τη χρησιμοποιούμε ελεύθερα για να παίρνουμε κλίσεις που είτε υπάρχουν στο σχέδιο είτε τις υλοποιούμε εμείς για να εξαρτήσουμε κάποια σημεία από κάποια άλλα που έχουμε ήδη βρει. Αυτό το στάδιο είναι το πιο δύσκολο και το πιο καθοριστικό. Εφόσον οι μετρήσεις μας σταδιακά δημιουργούν ένα σωστό σχέδιο, η ολοκλήρωση του σχεδίου γίνεται πιο εύκολη. Στο τρίτο στάδιο, ολοκληρώνουμε το σχέδιο της σύνθεσης σε όλες της τις λεπτομέρειες, διορθώνοντας τα περιγράμματα, κάνοντας τις γραμμές πιο αυστηρές εκεί που χρειάζεται.

Στο τέταρτο στάδιο, προσθέτουμε τους τόνους της σύνθεσης σταδιακά, ξεκινώντας από τα πιο σκούρα τμήματά της. Σ'αυτό το στάδιο παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο απ'τη μια οι διαφορές των τόνων που βλέπουμε και πρέπει να αποδώσουμε στο χαρτί κι απ'την άλλη το προσωπικό μας ύφος. Πρέπει να προσέξουμε τα περιγράμματα των αντικειμένων ώστε ακόμα κι αν οι διαφορές των τόνων είναι μικρές, αυτά να είναι ξεκάθαρα. Και σ'αυτό το στάδιο είναι απαραίτητη η απομάκρυνση του σχεδίου απ'τη θέση μας, γιατί έτσι βλέπουμε πιο ξεκάθαρα το τι έχουμε κάνει.  Είναι πολύ συχνό το φαινόμενο να σχεδιάζουμε κάτι από κοντά και να μας φαίνεται καλό και όταν απομακρυνθούμε να διαπιστώνουμε οτι τα πράγματα δεν είναι έτσι. Επίσης, είναι πολύ βολικό στο στάδιο της σκιαγραφίας να βλέπουμε το σχέδιό μας με μισόκλειστα μάτια γιατί έτσι είναι σαν να το βλέπουμε από μακριά. Αν η εντύπωση του σχεδίου μας με μισόκλειστα μάτια είναι ίδια με την εντύπωση που μας δίνει η σύνθεση όταν την κοιτάζουμε με μισόκλειστα μάτια, τότε το σχέδιό μας πλησιάζει την πραγματικότητα. Αν όχι, τότε θα πρέπει να ξαναδούμε τις διαφορές των τόνων. Όταν νομίζουμε ότι έχουμε τελειώσει το σχέδιο, θα πρέπει να το αφήσουμε για λίγο χωρίς να το βλέπουμε και μετά να το δούμε πάλι από μακριά.

Στο τέλος είναι καλό να φινιρίσουμε το σχέδιο, δηλαδή να τονίσουμε κάποια περιγράμματα, να δώσουμε μεγαλύτερη ένταση σε κάποιους σκούρους τόνους, να ανοίξουμε με τη γόμα κάποιους ανοιχτόχρωμους τόνους ή να δώσουμε περισσότερες τονικές λεπτομέρειες στα κομμάτια της σύνθεσης που βρίσκονται πιο κοντά σε μας.