ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ ΟΝΟΜΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑΣ: ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ ΟΝΟΜΑ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΑΞΗ: Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Γ3 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ 12/ 04 /2013 6) ΘΕΜΑ: Ο αντιπολεμικός χαρακτήρας του έργου ΕΡΓΑΣΙΑ: Συγκεντρώστε αναφορές που καταδικάζουν τον πόλεμο άμεσα ή έμμεσα. Πώς σχετίζεται ο αντιπολεμικός χαρακτήρας του έργου με την εποχή στην οποία ζει και γράφει τα έργα του ο Ευριπίδης; Ποιους θεωρεί υπεύθυνους για τους πολέμους;

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ   Ο Μενέλαος μετά την άλωση της Τροίας φτάνει στην Αίγυπτο όπου εκεί συναντά την αληθινή Ελένη και με έκπληξη διαπιστώνει πως ο πόλεμος έγινε για ένα είδωλο. Η πραγματική του σύζυγος βρίσκονταν στην Αίγυπτο σε όλη τη διάρκεια του πολέμου. Ο βασιλιάς Θεοκλύμενος θέλει να παντρευτεί την Ελένη ενώ εκείνη μαζί με τον Μενέλαο καταστρώνουν σχέδια για να διαφύγουν. Το έργο έχει χαρακτηριστεί ως αντιπολεμικό δράμα.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η Ελένη του Ευριπίδη γράφτηκε το 412π.Χ. και παρουσιάστηκε περίπου την ίδια εποχή, μόλις δηλαδή είχε τελειώσει η Σικελική εκστρατεία η οποία δεν εξελίχθηκε σε νίκη για τους Αθηναίους, αλλά αντίθετα σε πανωλεθρία. Ο Ευριπίδης με το έργο του καταδικάζει τον πόλεμο ως πρόξενο όλων των κακών.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΟΥ ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΟΥΝ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ   ΠΡΟΛΟΓΟΣ Α΄ ΣΚΗΝΗ: Μέσα από τον σκεπτικισμό του Ευριπίδη βλέπουμε για πρώτη φορά τον παραλογισμό του πολέμου ο οποίος δεν κάνει καμιά διάκριση ανάμεσα σε νικητές και νικημένους. Θύμα της βούλησης των Θεών η Ελένη νιώθει απόγνωση για τον διασυρμό του ονόματος της αλλά και ενοχές για τους αδικοχαμένους Έλληνες. στίχοι 43-47 "Έπειτα οι γνώμες του Δία στα πάθη αυτά σώριασαν κι άλλα, γιατί σήκωσε πόλεμο ανάμεσα στη χώρα των Ελλήνων και στους δόλιους τους Τρωαδίτες." στίχοι 59-68 "Τώρα βρίσκομαι εδώ κι ο δόλιος μου ο άνδρας πήγε μαζεύοντας στρατό , στης Τροίας τα κάστρα ζητώντας να με πάρει πίσω. Κι έχουν στο Σκάμαντρου χαθεί το ρέμα πλήθος ψυχές για μένα κι ενώ τα πάθη τράβηξα από παντού ακούω κατάρες, προδότρα με λογιάζουνε του αντρός μου και αιτία για να μπλέξουνε σε μέγα πόλεμο οι Έλληνες." 

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Β΄ΣΚΗΝΗ : Ο Τεύκρος εδώ είναι παράδειγμα ανθρώπου, που επάνω του φαίνονται όλα τα δεινά του πολέμου. Αν και νικητής του πολέμου είναι εξόριστος , ταπεινωμένος και ανασφαλής. Μέσα από την Διάνοια ,τις ιδέες και αντιλήψεις του Ευριπίδη φανερώνεται όλη η αντιηρωική διάσταση του πολέμου, που μόνο να φθείρει ψυχικά ,ηθικά και σωματικά τους ανθρώπους μπορεί. Το φιλειρηνικό μήνυμά του είναι ολοφάνερο αφού απευθύνεται στους συμπολίτες του μετά από την πανωλεθρία των Αθηναίων στη Σικελία.   στίχοι 130-134 "Την κούρσεψα μα πάω κι εγώ χαμένος. Την έκαψαν την έχουν κάνει στάχτη; Δεν μένει από τα κάστρα της σημάδι. Δύσμοιρη Ελένη παν για σένα οι Φρύγες. Κι οι Έλληνες τρανό κακό έχει φέρει.’’

Α΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Α΄ΣΚΗΝΗ Η μνήμη αυτών που πέθαναν στην Τροία έχει τεράστια σημασία για τους Έλληνες και κυρίως για τους Αθηναίους θεατές μετά την ΣΙΚΕΛΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ. Η απορία της γερόντισσας για το γεγονός ότι δεν γνωρίζει τον Μενέλαο δημιουργεί ποικίλα συναισθήματα μιας και ο πόλεμος σε συνδυασμό με τις κακουχίες μπορεί να κάνει έναν βασιλιά να φαίνεται ζητιάνος. στίχοι 450-454 "Χαθήκανε πολλοί ,πολλοί και εκείνοι που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν τα ονόματα των σκοτωμένων πίσω στα σπίτια τους.” στίχοι 495-496 "Ποιος είναι κει όξω; Φύγε γιατί στέκεις στη θύρα; Θα ενοχλήσεις τους αφέντες. "

Β΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Α΄ΣΚΗΝΗ Ο Μενέλαος στον διάλογο που έχει με την Ελένη φανερώνει τον υποσυνείδητο φόβο του πως τελικά ήταν μάταιος ο πόλεμος αφού μπορεί να έγινε για μια σκιά. Όπως λέει και ο ποιητής Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ " μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα ........για ένα πουκάμισο αδειανό για μια Ελένη" στίχος 655 "Της Τροίας τους μόχθους όχι εσέ πιστεύω."

B΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Β΄ΣΚΗΝΗ Ο αγγελιαφόρος μέσα από τις απόψεις και τους προβληματισμούς του προσπαθεί να επηρεάσει τους Αθηναίους θεατές τους 412 π.Χ. Η αρνητική άποψη που έχει για τους μάντεις δηλώνει την πραγματικότητα της εποχής και εκφράζει την γενική οργή των Αθηναίων απέναντι στις προφητείες . Οι Αθηναίοι έχοντας έρθει αντιμέτωποι με τους χρησμολόγους που τους είχαν παρακινήσει να κάνουν την Σικελική Εκστρατεία νιώθουν ταύτιση με τον αγγελιαφόρο συμφωνώντας με τα λεγόμενα του. Για άλλη μια φορά καταδικάζεται έμμεσα ο πόλεμος και ο παραλογισμός του, καθώς αμφισβητούνται οι παραδοσιακές αξίες και θρησκευτικές αντιλήψεις στα πλαίσια του σοφιστικού κινήματος.   στίχοι 822-825 "μα βλέπω κούφια την μαντική ψευτιές γεμάτη . Με την φωτιά καιν τα πουλιά μαντείες τίποτα δεν αξίζουν."

Α΄ΣΤΑΣΙΜΟ Ο χορός θρηνεί για όλους τους νικητές και νικημένους του Τρωικού πολέμου και τονίζει την επέμβαση των θεών στα ανθρώπινα πράγματα. Με στόχο την φιλοπόλεμη παράταξη που υποστήριξε την εκστρατεία στην Σικελία ο Ευριπίδης προτείνει ως μέσο επίλυσης των διαφορών τις διαπραγματεύσεις , διότι η βία γεννά βία. Ο Ευριπίδης μιλάει για το πένθος των γυναικών την ερήμωση των σπιτιών, το θάνατο. Στόχος του είναι το αντιπολεμικό μήνυμα που κατακρίνει τις ανθρώπινες επιλογές. στίχοι 1270-1274 "Ανέμυαλοι όσοι αποζητούν την δόξα με λόγχες και με δυνατά στον πόλεμο κοντάρια, λογιάζοντας αστόχαστα πως έτσι θα πάψουν των θνητών οι συμφορές . "   στίχοι 1275-1280 " γιατί αν το δίκιο ζητάς με το αίμα η αμάχη δεν θα λείψει απ' τον κόσμο γι’αυτήν οι Πριαμίδες πήγαν κάτω στη γης ενώ μπορούσαν μονάχα με τα λόγια, Ελένη, τέλος να δώσουνε στην έχθρα." στίχοι 1281-1282 " Τώρα στον Άδη 'ναι βαθιά χωμένοι τα κάστρα τους φωτιά τα 'χει σαρώσει"

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Ο αντιπολεμικός χαρακτήρας του έργου έχει άμεση σχέση με την εποχή του Ευριπίδη. Η εμπειρία του Πελοποννησιακού πολέμου και όλη αυτή η ατμόσφαιρα της απογοήτευσης σημάδεψαν τον ποιητή και ως αποτέλεσμα ήταν να προβάλει το ειρηνιστικό πνεύμα στο έργο του. Ο ποιητής θρηνεί για τις συμφορές Ελλήνων και Τρώων και αναφέρει τις ανυπολόγιστες καταστροφές του πολέμου καθώς και το πόσο ισοπεδώνει τον άνθρωπο σωματικά αλλά και ψυχολογικά. Στην Αθήνα το 412π.Χ., τη χρονιά που παίζεται η «Ελένη», η πόλη βρίσκεται σε πόλεμο με την Σπάρτη. Η στρατιά που είχε στείλει η Αθήνα στη Σικελία είχε καταστραφεί το 413 π.Χ. Πολλοί Αθηναίοι στρατιώτες είχαν σκοτωθεί ή είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι και αυτό ήταν μεγάλη πανωλεθρία για τους Αθηναίους. Ο Αλκιβιάδης, ο εμπνευστής της εκστρατείας, είχε πάει με το μέρος των Σπαρτιατών και η Αθήνα ζούσε με το φόβο και την απειλή.

Μέσα σε όλη αυτή την δυσάρεστη ατμόσφαιρα ο Ευριπίδης προβάλλει το αντιπολεμικό φιλειρηνικό μήνυμά του προς τους συμπολίτες του, ένα χρόνο μετά την ήττα στη Σικελία, προσπαθώντας να κάνει τους Αθηναίους να νιώσουν τον παραλογισμό και την ματαιότητα του πολέμου. Ακόμη, πιστεύει πως ο άνθρωπος, αν και γίνεται παιχνίδι στα χέρια των θεών, οι οποίοι τον χρησιμοποιούν για να ικανοποιήσουν τα πάθη τους, η δράση των θεών είναι απρόβλεπτη οπότε και η τύχη αβέβαιη. Επίσης θεωρεί ότι οι χρησμολόγοι και οι μάντεις οι οποίοι εκμεταλλεύονται την αφέλεια και τον φόβο των ανθρώπων παρακινούν τους πολέμους για δικά τους συμφέροντα. Επίσης, χρησιμοποιώντας ο άνθρωπος το μυαλό του σωστά, τότε μόνο θα μπορεί να απορεί, να αμφισβητεί, να ερευνά και να έχει κρίση. Η εύνοια των θεών είναι απαραίτητη κατά τον Ευριπίδη αλλά η αφέλεια και η άγνοια είναι οι χειρότεροι σύμμαχοι. Τέλος ,οι θεοί και οι προφήτες δεν μπορούν να κάνουν τίποτα αν ο άνθρωπος δεν συνδυάσει το μυαλό του μαζί με την υπομονή και την σύνεση.  

ΤΕΛΟΣ