Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Όνειρο στο κύμα Α. Εισαγωγή

1. Βίος Γέννηση: Σκιάθος, 04.03.1851. Θάνατος: Σκιάθος, 03.01.1911 Σπουδές: Σκόπελος, Πειραιάς, Αθήνα (Βαρβάκειο Γυμνάσιο, Φιλοσοφική Σχολή-συμφοιτητής Γ.Β.). Αυτοδίδακτος αγγλομαθής, γαλλομαθής. Θρησκευτικότητα: Άγιο Όρος, ψάλτης στον Άγιο Ελισσαίο (Μοναστηράκι Αθήνας). Κοινωνική απομόνωση: «κοσμοκαλόγερος»

2. Έργο Ιστορικά μυθιστορήματα: Έμποροι των εθνών, Γυφτοπούλα. Ηθογραφικά διηγήματα και νουβέλες: περίπου 180, ἐν οἷς και το «Ὄνειρο στο κῦμα». Θρησκευτικά ποιήματα.

3. Κοσμοθεωρία α’ Ο ΑΠ πίστευε βαθιά στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση (κίνημα των «Κολλυβάδων») και δυσπιστούσε για την αξία του σύγχρονου δυτικού, τεχνοκρατικού πολιτισμού. Επισκέφτηκε το Άγιον Όρος, αλλά προτίμησε να ζήσει σαν «κοσμοκαλόγερος» μέσα στην Αθήνα, τη «μικρή Βαβυλώνα», με πενία και εγκράτεια, την οποία ο Θεός ευλογούσε, όπως πίστευε: η ακτημοσύνη είναι χρέος των κληρικών και ιδεώδες των λαϊκών. Ευφραινόταν κοντά στους φτωχούς και απείχε από την αμαρτία, αλλά πρέσβευε ότι αυτό δεν φτάνει, καθώς χρειάζεται η θυσιαστική αγάπη που διαφυλάσσει την αθωότητα και την παρθενία, η οποία ανοίγει τον δρόμο για τη Βασιλεία των Ουρανών.

3. Κοσμοθεωρία β’ Το πλαίσιο δράσης των ανθρώπων στα έργα του ΑΠ ορίζεται από την πάλη τους με το κακό, το δαιμονικό και τους πειρασμούς. Οι σελίδες του βρίθουν από κακές μάνες, φόνισσες, τοκογλύφους, κουτσομπολιά, συκοφαντίες, μάγια και ύποπτες μεσιτείες. Συχνά αυτά εμφιλοχωρούν μέσα στη φύση, η οποία αποτελεί τον παράδεισο του κόσμου τούτου. Στο Όνειρο … η κόρη αναδύεται μέσα από το φυσικό τοπίο, η Φόνισσα επιτελεί κάποια εγκλήματά της σε φυσικό περιβάλλον κ.ά. Η ζωή είναι δίπλα στον θάνατο και η Θεία Πρόνοια δεν επεμβαίνει πάντοτε για να σώσει τους αδικημένους, αλλά και όταν το πράττει, αφήνει να χαθεί κάτι, σαν να επιβεβαιώνει την τραγική φύση του ανθρώπου που συμβαδίζει με την απώλεια, την έλλειψη. Μάλιστα, στο ύστερο έργο του, η Θ.Π. εμφανίζεται όλο και πιο αραιά: ο ΑΠ καταστάλαξε ότι η μεταφυσική παρέμβαση στα ανθρώπινα πράγματα είναι ανέφικτη, κάτι που υποδηλώνει την απογοήτευσή του.

4. Κοσμοθεωρία γ’ Η Φύση ως παράδεισος: είναι ο φυσικός χώρος όπου ο άνθρωπος ζει και αναπτύσσεται με αθωότητα και βιώνει την πραγματική αξία της ζωής. Βρίσκεταισε διαρκή διάλογο μαζί της και επικοινωνεί με τον Θεό. Η απομάκρυνσή του από αυτήν συνεπάγεται αλλοτρίωση και φθορά, απομάκρυνση από τον Θεό και το περιβάλλον που Εκείνος έπλασε για τον άνθρωπο. Γι’ αυτό ο ΑΠ στα έργα του νοσταλγεί το «κατά φύσιν», το αρχαίο κάλλος και την παρθενικότητα, την επικοινωνία με τον πλάστη και δημιουργό του. Ως αξία ανλλοίωτη, η φύση αποτελεί τον καθρέφτη της ψυχής του ή η ψυχή του γίνεται το ανάλογο της φύσης που υπάρχει γύρω του. Και επειδή η φύση είναι το μόνο στοιχείο που δεν μεταβάλλεται από τον πειρασμό, εκείνος ξαναγυρίζει σε αυτήν αναζητώντας να αποκαταστήσει ό,τι έχει χαθεί μέσα του. Έτσι η φύση συμβολοποιείται, γίνεται ύλη και μυστήριο μαζί, συμφιλίωση του χριστιανικού με το παγανιστικό (ειδωλολατρικό).