ΚρΙςη, κοινοτικEΣ δομΕΣ αλληλεγγυηΣ και κοινωνΙΑ των πολιτΩν Γιώργος Αγγελόπουλος Επίκ. Καθηγητής, Κοινωνικός Ανθρωπολόγος Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

Θα συζητήσουμε Τον σκοπό αυτών των διαλέξεων Τις βασικές δυσκολίες κατανόησης που εντοπίσαμε και τους τρόπους αντιμετώπισης τους Ορισμένες επισημάνσεις για την προσέγγιση του θέματος Τα θέματα που εστιάζουμε και την οργάνωση του κύκλου των διαλέξεων Το πλαίσιο κατανόησης της «κρίσης» στο επίπεδο του κράτους

Σκοπός των διαλέξεων Η κατανόηση ορισμένων μορφών αντιμετώπισης της «κρίσης». Αυτό προϋποθέτει την κατανόηση της «κρίσης».

Δυσκολίες κατανόησης Η μεταφυσική της «κρίσης»: Χρήση ορολογίας οικονομικών επιστημών (και ιστορίας) που καθιστά αδύνατη την κατανόηση των φαινομένων. Η «κρίση» ως φυσικό επακόλουθο: Η «κρίση» «φυσικοποιείται». Αδυνατούμε να καταλάβουμε ότι η «κρίση» είναι αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών (Τ.Ι.Ν.Α.). Η δυσκολία να φανταστούμε (ή να ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ) μια άλλη κοινωνία πέραν αυτής που γεννά την «κρίση».

Δυσκολίες κατανόησης (β) Τα περί συλλογικής ευθύνης: Οδηγεί τον καθένα μας σε «σύνδρομο Very Down». Συσκοτίζονται οι κοινωνικές διαφοροποιήσεις (δεν «τα φάγαμε όλοι μαζί»). Η ομοιομορφία του λόγου περί της «κρίσης» όπως παρουσιάζεται στα κυρίαρχα ΜΜΕ (τηλεόραση). Οι θεωρίες συνομωσίας: Οδηγούν σε παραίτηση από κάθε προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης.

Αντιμετώπιση των δυσκολιών κατανόησης Η κατανόηση της «κρίσης» οφείλει να γίνει βιωματικά. Θα ξεκινήσουμε από την κατανόηση της σχέσης μας με την «κρίση» σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. «Η γνώση του υποκειμένου για το αντικείμενο αλλάζει κάτι στο υποκείμενο, στο αντικείμενο και στη μεταξύ τους σχέση»

Ορισμένες επισημάνσεις Κανένας λόγος περί της «κρίσης» δεν είναι πολιτικά ουδέτερος. Ουδετερότητα δεν υπάρχει στις κοινωνικές επιστήμες. Η ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων εντάσσεται πάντα μέσα σε ένα πλαίσιο επιστημολογικών και φιλοσοφικών αρχών. Παράδειγμα: M. Θάτσερ «Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα σαν και αυτό που ονομάζουμε κοινωνία».

Ορισμένες επισημάνσεις (β’) Η ποικιλομορφία των συμμετεχόντων και το επίπεδο της ανάλυσης. Επιλέγουμε να καλύψουμε το πιο βασικό πλαίσιο γνώσεων. Η κατανόηση της «κρίσης», για να είναι πλήρης, οφείλει να είναι διεπιστημονική. Η «κρίση» είναι ένα ολικό, συνολικό κοινωνικό γεγονός. Στα πλαίσια αυτών των διαλέξεων αναγκαστικά περιορίζουμε το εύρος της διεπιστημονικότητας και συνειδητά αποφεύγουμε την «κρισιολογία».

Ορισμένες επισημάνσεις (γ’) Κανένας λόγος περί της «κρίσης» δεν προσφέρει έτοιμες αλήθειες. Οι κοινωνίες δεν έχουν ανεμολόγια, πυξίδες και τσελεμεντέδες… Χαρισματικοί ηγέτες δεν υπάρχουν, δημιουργούνται (ο κίνδυνος του φασισμού). Ο κίνδυνος της εξιδανίκευσης: οι συλλογικότητες που θα παρουσιαστούν ενέχουν αντιφάσεις, όρια, αποτυχίες, ατέλειες στις δράσεις τους. Συνιστούν όμως μια πιθανή εκδοχή αναζήτησης λύσεων (άλλα επίπεδα: νέες μορφές κράτους, νέα ανθρωπολογικά υποκείμενα).

Θα εστιάσουμε… … στους μηχανισμούς συλλογικής άμυνας στην κοινωνικο-οικονομική «κρίση». Δεν θα ασχοληθούμε με δράσεις θεσμών που συνάδουν με τις κρατικές δομές (θεσμοί πρόνοιας, τοπική αυτοδιοίκηση, εκκλησίες κ.λπ.) αλλά με πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται στo πλαίσιo της κοινωνίας των πολιτών. Θα προσφέρουμε τη θεωρητική τεκμηρίωση αλλά και απτά παραδείγματα δράσης μέσω των οποίων οι πολίτες δημιουργούν νέες μορφές σχέσεων και συλλογικοτήτων. Θα εστιάσουμε στο χώρο της Θεσσαλονίκης και της Κεντρικής Μακεδονίας.

Οργάνωση του κύκλου διαλέξεων Α’ ενότητα: εισαγωγικού χαρακτήρα εισηγήσεις κατανόησης της «κρίσης». Β’ ενότητα: παρουσιάσεις συλλογικοτήτων που πρωτοτύπησαν δημιουργώντας κοινοτικές δομές αλληλεγγύης στο τοπικό επίπεδο (αλληλεγγύη στη γειτονιά, συλλογική παραγωγή αγροτικών προϊόντων, δίκτυα ανταλλακτικής οικονομίας, δίκτυα νομικής υποστήριξης, δίκτυα διάθεσης προϊόντων «χωρίς μεσάζοντες» κ.λπ.).

Οι ομιλητές της Α’ ενότητας 29/10/2012, Άρης Στυλιανού, Επίκ. Καθηγητής Α.Π.Θ. «Κοινωνικό Συμβόλαιο και κοινωνική συνοχή»   5/11/2012, Κώστας Τσιτσελίκης, Αναπ. Καθηγητής Πανεπιστήμιο Μακεδονίας «Ρωγμές στην κοινωνική συνοχή: Κοινωνικο-πολιτική κρίση και δικαιώματα» 12/11/2012, Γιώργος Δουράκης , Επίκ. Καθηγητής Α.Π.Θ. «Ρωγμές στην κοινωνική συνοχή: Κατανοώντας την «κρίση» από την πλευρά της Πολιτικής Οικονομίας» 9/11/2012, Γιώργος Αγγελόπουλος, Επίκ. Καθηγητής Πανεπιστήμιο Μακεδονίας «Ρωγμές στην κοινωνική συνοχή και κοινοτικές μορφές αλληλεγγύης»

Οι ομιλητές της Α’ ενότητας 16/11/2012 Αλέξανδρος Κιουπκιολής , Λέκτορας Α.Π.Θ. «Προχωρώντας πέρα από τον καπιταλισμό εδώ και τώρα: οικοδομώντας ανταγωνιστικές ουτοπίες»   3/12/2012 Κάρολος-Ιωσήφ Καβουλάκος και Γιώργος Γριτζάς, Λέκτορες Α.Π.Θ.   «Διερευνώντας την εναλλακτικότητα των νέων μορφών ανταλλακτικής Οικονομίας»

Οι ομιλητές της Β’ ενότητας 10/12/2012 Κώστας Νικολάου, Δρ. Περιβαλλοντολόγος, Καθηγητής-Σύμβουλος ΕΑΠ  «Οι πρωτοβουλίες κοινωνικής οικονομίας στη Θεσσαλονίκη»   17/12/2012 Εκπρόσωποι πρωτοβουλίας πολιτών (Α’) «Παραδείγματα κοινωνικής οικονομίας ανταλλαγών και αγροτικής παραγωγής» 7/1/2012 Ομάδα Εθελοντικής Δράσης Νομού Πιερίας « Για μια κοινωνία αλληλεγγύης και εμπιστοσύνης»

Οι ομιλητές της Β’ ενότητας 14/1/2013 Εκπρόσωποι πρωτοβουλίας πολιτών (Β’) « Ένα παράδειγμα λειτουργίας Δικτύου Ανταλλαγής προϊόντων και Υπηρεσιών»   21/1/2013 Ομάδα πανεπιστημιακών και ομάδα ακτιβιστών «Συζητώντας για τις προοπτικές των δομών κοινωνικής αλληλεγγύης»

Η «κρίση»… Πρέπει να γίνει κατανοητή ως μια διαδικασία μετάβασης και κοινωνικής αλλαγής. Δεν υπάρχει «επιστροφή» στο παρελθόν. Υπάρχει αλλαγή των σχέσεων εξουσίας και των μορφών οργάνωσης της παραγωγής, των μορφών οργάνωσης της καθημερινότητας σε επίπεδο ατομικό, οικογενειακό, γειτονιάς, πόλης, κράτους. Στην «κρίση» υπάρχουν κερδισμένοι και χαμένοι. Η θεατότητα των πρώτων είναι μηδενική. Η πορεία της «κρίσης» δεν είναι προκαθορισμένη.

Περί της «κρίσης» στην Ελλάδα Συζήτηση βάσει του άρθρου του Κωνσταντίνου Τσουκαλά «Ο παραδειγματικός χαρακτήρας της ελληνικής κρίσης» .

Βιβλιογραφία Κ. Τσουκαλάς, 2012, «Ο παραδειγματικός χαρακτήρας της ελληνικής κρίσης» , Περιοδικό ΕΝΘΕΜΑΤΑ. http://enthemata.wordpress.com/2012/06/10/tsoukalas-4/ Τ. Judt, 2012 (2010), Tα δεινά που μαστίζουν τη χώρα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.