34ης Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Ο ρόλος των ειδικών παιδαγωγών και η ανάπτυξη συνεργατικών πρακτικών στην τάξη του νηπιαγωγείου Βάσω Βασίλα Σχολική Σύμβουλος 34ης Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Κ. Μακεδονίας

Η πραγματικότητα Η πολυπλοκότητα των προβλημάτων Οι σύγχρονες προκλήσεις Τα σοβαρά προβλήματα των παιδιών Αυτοσχέδιες ατομικές πρακτικές Η έλλειψη συντονισμού των περιεχομένων του αναλυτικού προγράμματος Η κατηγοριοποίηση των αναγκών και η εξατομικευμένη διδασκαλία και αξιολόγηση Η ανάγκη αναθεώρησης και επανατοποθέτησης των ρόλων των εκπαιδευτικών

Η αναγκαιότητα Ο ρόλος των ειδικών παιδαγωγών διευρύνεται και συνδέεται με την ανάπτυξη συνεργατικών πρακτικών με τους εκπαιδευτικούς της γενικής εκπαίδευσης. Η ένταξη επιζητά από τους γενικούς και ειδικούς παιδαγωγούς να διαμορφώνουν ένα πλαίσιο συνεργασίας, όπου θα εργάζονται μαζί και θα μαθαίνουν ο ένας από τον άλλον, υποστηρίζοντας όλα τα παιδιά.

Τι σημαίνει Ένταξη για το νηπιαγωγείο Ένταξη (integration) σημαίνει τοποθέτηση ανάμεσα στους άλλους Η τοποθέτηση παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο γενικό σχολείο προκειμένου να χρησιμοποιούν τις ίδιες εγκαταστάσεις, χώρους, πόρους το ίδιο αναλυτικό πρόγραμμα με τους συνομηλίκους του γενικού σχολείου Η ένταξη είναι μια διαδικασία που εφαρμόζεται στο σχολείο, στις εξωσχολικές δραστηριότητες, στο σπίτι. Είναι συνεχής και χρειάζεται σκληρή δουλειά. (Ζώνιου- Σιδέρη, 2000)

Τι σημαίνει συνεργασία ανάμεσα στον ειδικό παιδαγωγό και τον εκπαιδευτικό της τάξης Κοινό σχεδιασμό Συνδιδασκαλία Συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων Από κοινού αντιμετώπιση προβλημάτων Προώθηση κοινών στόχων και πρακτικών για όλα τα παιδιά χωρίς διαχωρισμούς.

Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πετυχημένης συνεργασίας Η συνεργασία είναι εθελοντική Η συνεργασία απαιτεί ισοτιμία Η συνεργασία στηρίζεται στην δημιουργία και καθιέρωση κοινών στόχων Η συνεργασία απαιτεί συμμετοχή στην λήψη αποφάσεων και αίσθημα συνυπευθυνότητας Η συνεργασία απαιτεί μοίρασμα υλικών και μέσων, εμπειριών και γνώσεων, συναισθημάτων και επικοινωνιακών δεξιοτήτων

Παρωχημένη αντίληψη για τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες… Η αντιμετώπιση μια βαθιάς ριζωμένης αντίληψης, όπου τα παιδιά με Ε.Ε.Α ανήκουν σε μια ειδική κατηγορία, την αποκλειστική ευθύνη των οποίων έχουν οι ειδικοί παιδαγωγοί και το αντίστροφο Άρα: Η ουσιαστική συνεργασία προϋποθέτει την βασική παραδοχή της συνυπευθυνότητας ως προς την εκπαίδευση όλων των παιδιών με και χωρίς Ε.Ε.Α

Δυσκολίες και προβλήματα στην καθημερινή πρακτική … Η εφαρμογή συνεργατικών πρακτικών είναι ένα πολύπλοκο, δύσκολο εγχείρημα. Εξεύρεση χρόνου για προγραμματισμό, σχεδιασμό, εφαρμογή και αξιολόγησης Συγκρούσεις ή διαφορές προσωπικοτήτων, στυλ, αξιών Οι μη καθορισμένοι και αποσαφηνισμένοι ρόλοι μέσα από το νομικό πλαίσιο Η ανεπαρκής επιμόρφωση και υποστήριξη των εκπαιδευτικών

Απαιτητικός ο διευρυμένος του ειδικού παιδαγωγού Σύνθετος Πολύπλευρος Απαιτεί γνώσεις του αναλυτικού προγράμματος Διαπροσωπικές και Επικοινωνιακές δεξιότητες Δεξιότητες αξιολόγησης των ειδικών αναγκών και των παρεμβάσεων Δεξιότητες συνεργασίας και κοινού σχεδιασμού Ικανότητες να προσαρμόζει δημιουργικά τις δραστηριότητες, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες όλων των παιδιών σε μια γενική τάξη Συνεχή επιμόρφωση, δια βίου μάθηση

Επομένως όσον αφορά τον ειδικό παιδαγωγό… Ο ειδικός παιδαγωγός της ένταξης πρέπει να: γνωρίζει το αναλυτικό πρόγραμμα της γενικής εκπαίδευσης, Γνωρίζει τις δυσκολίες των παιδιών και τους στόχους κατάκτησης Μπορεί να προσαρμόζει και να προσαρμόζεται σε τακτικές και μεθόδους, διαδικασίες και περιεχόμενα και να διευθετεί προβλήματα, που ανακύπτουν.

Όσον αφορά το γενικό παιδαγωγό… Απαραίτητη και αναγκαία συνθήκη είναι: Οι γενικοί παιδαγωγοί να αποδέχονται τη συνυπευθυνότητα όλων των παιδιών με και χωρίς Ε.Ε.Α στην τάξη Να μη διαχωρίζουν τα παιδιά και τις υποχρεώσεις, που απορρέουν…(δικά μου – σου παιδιά) Να είναι ανοιχτοί και διαθέσιμοι με όλους τους παράγοντες που εμπλέκονται, να επιζητούν την καθοδήγηση και την υποστήριξη στο έργο τους.

Σε επίπεδο πρακτικό… Συνδιδασκαλία Ευελιξία Συχνή, σταθερή και αποτελεσματική επικοινωνία Μοίρασμα και έλεγχος των αποφάσεων, των κοινοποιήσεων στους γονείς, των ευθυνών, των αξιολογήσεων.

Μορφές συνδιδασκαλίας (1) Διδασκαλία και Υποστήριξη Ο εκπαιδευτικός γενικής αγωγής διδάσκει, ενώ ο ειδικός παιδαγωγός παρατηρεί, εντοπίζει και υποστηρίζει τα παιδιά που έχουν δυσκολία, προλαμβάνει προβλήματα συμπεριφοράς. Οι ρόλοι εναλλάσσονται Παράλληλη διδασκαλία Ο εκπαιδευτικός Γ.Α και ο Ε.Π. σχεδιάζουν από κοινού τη διδασκαλία και χωρίζουν την τάξη σε ετερογενείς ομάδες με διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης.

Μορφές συνδιδασκαλίας (2) Σταθμοί διδασκαλίας Οι εκπαιδευτικοί προετοιμάζουν μαζί διαφορετικές δραστηριότητες για διαφορετικές ετερογενείς ομάδες, σε διαφορετικές γωνιές και υποστηρίζουν διακριτικά την κάθε ομάδα Εναλλακτική διδασκαλία Ο ένας εκπαιδευτικός διδάσκει σε όλη την ομάδα, ενώ άλλος διδάσκει σε μια μικρότερη ομάδα

Μορφές συνδιδασκαλίας (3) Συμπληρωματική διδασκαλία Ο εκπαιδευτικός Γ.Α διδάσκει σε όλη την τάξη και ο Ε.Π υποστηρίζει τη διδασκαλία: Διαφοροποιεί δραστηριότητες Τροποποιεί το Α.Π. Ετοιμάζει εναλλακτικές μορφές αξιολόγησης, Υποστηρίζει τους μαθητές να αναπτύξουν προαπαιτούμενες δεξιότητες για την κατάκτηση της γνώσης Οι ρόλοι εναλλάσσονται

Μορφές συνδιδασκαλίας (4) Ομαδική διδασκαλία Οι δύο εκπαιδευτικού συνδιδάσκουν σε ολόκληρη την τάξη. ο ένας μπορεί να παρέμβει, όταν συζητά ό άλλος με τα παιδιά, να εξηγήσει, να διευρύνει, να επεξεργαστεί πιο αναλυτικά ένα θέμα. Και οι δύο εκπαιδευτικοί ενισχύουν τη συζήτηση, το διάλογο, με ανοιχτές ερωτήσεις για να ενθαρρύνουν όλα τα παιδιά για συμμετοχή και ενεργή εμπλοκή, χωρίς διαχωρισμούς Και οι δύο εμπλέκονται σε χειρισμούς συμπεριφορών και πειθαρχίας.

Μορφές συνδιδασκαλίας (5) Ευέλικτη ομαδοποίηση Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν ομάδες στην τάξη ανάλογα με τις δεξιότητες, τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των παιδιών για επαναληπτικές δραστηριότητες, για καλύτερη κατανόηση, εμπέδωση και αυτονομία

Συμπερασματικά … Όλες οι πρωτοβουλίες, οι ρυθμίσεις μέσα από θεσμικά πλαίσια κινδυνεύουν να αποτύχουν αν δεν συνειδητοποιήσουμε: τι και πως μπορούμε να κάνουμε, ποιοι θα υποστηρίξουν το έργο μας και πως, κυρίως όμως μέσα από τη ριζοσπαστική αλλαγή στάσεων, προκαταλήψεων και αξιών και τη διάθεση στις νέες προκλήσεις. Η γνώση για ένταξη πρέπει να προσλάβει μια υψηλότερη θέση στην κλίμακα αξιών στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και στους υπεύθυνους φορείς Παράδειγμα μπορούν να αποτελούν οι εκπαιδευτικοί, γενικής και ειδικής αγωγής, της προσχολικής ηλικίας και όσοι εμπλέκονται, που στηρίζουν την εκπαίδευση των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, μέσα από ένα παιδαγωγικό κλίμα αποδοχής, συνεργασίας και συνεχούς επικοινωνίας.

Βιβλιογραφία Αγαλιώτης Ι. (2006), Διδασκαλία παιδιών με δυσκολίες μάθησης και προσαρμογής. Οικοπροσαρμοστική προσέγγιση, τόμος Α΄, Αθήνα Ελληνικά Γράμματα. Ζώνιου – Σιδέρη Α. (2004), Σύγχρονες ενταξιακές προσεγγίσεις, τόμοι Α΄ Θεωρία, Β΄ πράξη, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα Ζώνιου – Σιδέρη Α. – Βλάχου Α., Ένταξη των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, Σημειώσεις Πανεπιστημίου Θεσσαλίας