ΚΥΡΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΝΗΛΙΚΩΝ Η Ε Κ Κ Λ Η Σ Ι ΑΗ Ε Κ Κ Λ Η Σ Ι ΑΗ Ε Κ Κ Λ Η Σ Ι ΑΗ Ε Κ Κ Λ Η Σ Ι Α ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2008 Ελληνική Εκκλησία Ευαγγελική Κατερίνης

Κυριακή, 1 Ιουνίου 2008 Η ημέρα της λατρείας του Κυρίου

Το ερώτημα •Η τέταρτη από τις δέκα εντολές στην Παλαιά Διαθήκη ξεχώριζε την έβδομη μέρα της εβδομάδας ως Σάββατο, δηλαδή αγία ημέρα κατάπαυσης κάθε εργασίας, ημέρα λατρείας του Θεού. Η λέξη «Σάββατο» προέρχεται από το εβραϊκό «σαββάτ», που σημαίνει «καταπαύω». •Η χριστιανική εκκλησία στη συντριπτική της πλειοψηφία λατρεύει τον Θεό την Κυριακή, την πρώτη ημέρα της εβδομάδας. •Πώς προέκυψε αυτή η αλλαγή; Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές παρουσιάζει η Κυριακή των χριστιανών σε σύγκριση με το Σάββατο των Εβραίων;

Τρεις απόψεις •Οι υποστηρικτές της έβδομης ημέρας: Η Εκκλησία των Αντβεντιστών υποστηρίζει ότι οι χριστιανοί πρέπει να τηρούν την έβδομη ημέρα της εβδομάδας ως ημέρα λατρείας και αργίας. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως χριστιανικού Σαββάτου: Υποστηρίζουν ότι η πρώτη ημέρα της εβδομάδας πρέπει να τηρείται στη θέση της έβδομης ως ημέρα λατρείας και αργίας. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως ημέρας του Κυρίου: Θεωρούν ότι το Σάββατο έχει καταργηθεί και δεν έχει αντικατασταθεί. Η Κυριακή δεν είναι χριστιανικό Σάββατο.

Τρεις απόψεις •Στη συνέχεια θα παρακολουθήσουμε πώς ερμηνεύει κάθε μια από αυτές τις απόψεις βασικά χωρία της Αγίας Γραφής σχετικά με την ημέρα λατρείας του Θεού.

Το Σάββατο στη δημιουργία •«Και ευλόγησεν ο Θεός την ημέραν την εβδόμην και ηγίασεν αυτήν· διότι εν αυτή ανεπαύθη από πάντων των έργων αυτού, τα οποία έκτισε και έκαμεν ο Θεός». Γένεσις β’ 3

Τρεις ερμηνείες •Οι υποστηρικτές της έβδομης ημέρας: Βάσει αυτού του εδαφίου θεωρούν πως το Σάββατο είναι θεσμός της δημιουργίας, που πρέπει αιωνίως να τηρείται από τον άνθρωπο την έβδομη ημέρα. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως χριστιανικού Σαββάτου: Συμφωνούν με την παραπάνω άποψη, απλώς μεταθέτοντάς το στην πρώτη ημέρα για τους χριστιανούς. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως ημέρας του Κυρίου: Θεωρούν ότι το χωρίο αυτό δεν θεσμοθετεί την έβδομη ημέρα ως αγία ημέρα για τον άνθρωπο. Δεν αναφέρεται σε καμιά υποχρέωση τήρησής του.

Το Σάββατο στον Δεκάλογο του Μωυσή •«Ενθυμού την ημέραν του σαββάτου, διά να αγιά- ζης αυτήν· εξ ημέρας εργάζου και κάμνε πάντα τα έργα σου· •η ημέρα όμως η εβδόμη είναι σάββατον Κυρίου του Θεού σου· μη κάμης εν ταύτη ουδέν έργον, μη- τε συ, μήτε ο υιός σου, μήτε η θυγάτηρ σου, μήτε ο δούλός σου, μήτε η δούλη σου, μήτε το κτήνός σου, μήτε ο ξένος σου, ο εντός των πυλών σου· •διότι εις εξ ημέρας εποίησεν ο Κύριος τον ουρανόν και την γην, την θάλασσαν και πάντα τα εν αυτοίς· εν δε τη ημέρα τη εβδόμη κατέπαυσε· διά τούτο ευλόγησε Κύριος την ημέραν του σαββάτου και ηγίασεν αυτήν». Έξοδος κ’ 8-11

Το Σάββατο στον Δεκάλογο του Μωυσή •«Και θέλουσι φυλάττει οι υιοί Ισραήλ το σάββατον, διά να εορτάζωσιν αυτό εις τας γενεάς αυτών εις διαθήκην αιώνιον. •Τούτο είναι σημείον μεταξύ εμού και των υιών Ισραήλ διαπαντός· διότι εις εξ ημέρας εποίησεν ο Κύριος τον ουρανόν και την γην, εν δε τη εβδόμη ημέρα κατέπαυσε και ανεπαύθη». Έξοδος λα’ 16-17

Το Σάββατο στο Δευτερονόμιο του Μωυσή •«Φύλαττε την ημέραν του σαββάτου, διά να αγιάζης αυτήν· καθώς προσέταξεν εις σε Κύριος ο Θεός σου· εξ ημέρας εργάζου και κάμνε πάντα τα έργα σου· η ημέρα όμως η εβδόμη είναι σάββατον Κυρίου του Θεού σου· μη κάμης εν ταύτη ουδέν έργον, μήτε συ μήτε ο υιός σου μήτε η θυγάτηρ σου μήτε ο δούλός σου μήτε η δούλη σου μήτε ο βους σου μήτε ο όνος σου μήτε κανέν εκ των κτηνών σου μήτε ο ξένος σου ο εντός των πυλών σου διά να αναπαυθή ο δούλός σου και η δούλη σου καθώς συ. Και ενθυμού, ότι ήσο δούλος εν τη γη της Αιγύπτου· και Κύριος ο Θεός σου σε εξήγαγεν εκείθεν εν χειρί κραταιά και εν βραχίονι εξηπλωμένω· διά τούτο Κύριος ο Θεός σου προσέταξεν εις σε να φυλάττης την ημέραν του σαββάτου». Δευτερονόμιο ε’ 12-15

Τρεις ερμηνείες •Οι υποστηρικτές της έβδομης ημέρας: Η τετάρτη εντολή επιβεβαιώνει και ενισχύει το Σάββατο ως θεσμό της δημιουργίας (Έξοδος κ’). Το Σάββατο γίνεται σημείο της διαθήκης του Θεού. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως χριστιανικού Σαββάτου: Συμφωνούν με την παραπάνω άποψη, απλώς μεταθέτοντας το Σάββατο στην πρώτη ημέρα για τους χριστιανούς. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως ημέρας του Κυρίου: Το Σάββατο δεν υπήρξε θεσμός της δημιουργίας αλλά συμβολίζει την απελευθέρωση από τη δουλεία (Δευτερ. ε’). Συστήθηκε ως σημείο της Διαθήκης του Μωυσέως και αφορά αποκλειστικά τον λαό Ισραήλ και την Παλαιά Διαθήκη (Έξοδος λα’).

Η διδασκαλία του Χριστού •Ο Χριστός ως εκπλήρωση και Κύριος του Σαββάτου: •«Έλθετε προς με, πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι, και εγώ θέλω σας αναπαύσει.». Ματθ. ια’ 29 •«Διότι ο Υιός του ανθρώπου είναι κύριος και του σαββάτου». Ματθ. ια’ 8

Τρεις ερμηνείες •Οι υποστηρικτές της έβδομης ημέρας: Ο Χριστός εκπληρώνει, δεν καταργεί το Σάββατο. Μάλλον το ενισχύει, αφού είναι Κύριος του Σαββάτου. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως χριστιανικού Σαββάτου: Συμφωνούν με την παραπάνω άποψη. Ωστόσο, η μετάθεση στην πρώτη ημέρα της εβδομάδας γίνεται γιατί ο Χριστός αναστήθηκε την πρώτη ημέρα της εβδομάδας. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως ημέρας του Κυρίου: Ο Χριστός χρησιμοποιούσε το Σάββατο ως ευκαιρία για διακονία. Ως Κύριος μπορούσε να το υπερβεί. Όντας η εκπλήρωση του Σαββάτου το κατήργησε, όπως συνέβη και με τον ίδιο τον ναό.

Η σημασία της Ανάστασης •Το Σάββατο είναι η έβδομη ημέρα, με την οποία ολοκληρώθηκε η «παλιά» δημιουργία. •Η Κυριακή είναι η πρώτη ημέρα, με την οποία ξεκίνησε η νέα δημιουργία (με την Ανάσταση). •Στην ερμηνευτική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας τα λόγια της Γένεσης παίρνουν και μια βαθύτερη σημασία: •«Και είχε συντετελεσμένα ο Θεός εν τη ημέρα τη εβδόμη τα έργα αυτού, τα οποία έκαμε· και ανεπαύθη την ημέραν την εβδόμην από πάντων των έργων αυτού, τα οποία έκαμε». Γένεσις β’ 2 •Στο πρόσωπο του Χριστού ο Θεός πράγματι την έβδομη ημέρα ανεπαύθη στον τάφο, αφού ολο- κλήρωσε το λυτρωτικό του έργο στον Σταυρό.

Η Κυριακή ως γιορτή της Ανάστασης •Συνεπώς … •η Κυριακή είναι γιορτή της Ανάστασης του Χριστού, •γιορτή της νέας δημιουργίας, που ήδη έχει εγκαινιαστεί.

Το Σάββατο στη διδασκαλία του Παύλου •«Ας μη σας κρίνη λοιπόν μηδείς διά φαγητόν ή διά ποτόν ή διά λόγον εορτής ή νεομηνίας ή σαββάτων, τα οποία είναι σκιά των μελλόντων, το σώμα όμως είναι του Χριστού». Κολ. β’ •Συ τις είσαι όστις κρίνεις ξένον δούλον; εις τον ίδιον αυτού κύριον ίσταται ή πίπτει· θέλει όμως σταθή, διότι ο Θεός είναι δυνατός να στήση αυτόν. Άλλος μεν κρίνει μίαν ημέραν αγιωτέραν παρά άλλην ημέραν, άλλος δε κρίνει ίσην πάσαν ημέραν. Ας ήναι έκαστος πεπληροφορημένος εις τον ίδιον αυτού νούν». Ρωμ. ιδ’ 4-5

Τρεις ερμηνείες •Οι υποστηρικτές της έβδομης ημέρας: Ο Παύλος προσπαθεί να διορθώσει την κακή χρήση του Σαββάτου, όχι να καταργήσει το Σάββατο. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως χριστιανικού Σαββάτου: Ο Παύλος δεν αναφέρεται στο χριστιανικό Σάββατο (την Κυριακή), αλλά στην κακή χρήση του Σαββάτου από τους νομικιστές Ιουδαίους. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως ημέρας του Κυρίου: Για τον Παύλο η εντολή του Σαββάτου απλώς δεν υφίσταται πλέον.

Το Σάββατο ως τμήμα του νόμου •Ξέρουμε ότι ο ηθικός νόμος της Παλαιάς Διαθήκης εξακολουθεί να ισχύει και στην Καινή Διαθήκη, π.χ. το «ου φονεύσεις», «ου μοιχεύσεις». •Αντίθετα, ο τελετουργικός νόμος έχει καταργηθεί, π.χ. οι διατάξεις περί θυσιών, η περιτομή, οι γιορτές του Ισραήλ. •Το Σάββατο ανήκει στον ηθικό ή στον τελετουργικό νόμο του Θεού;

Τρεις ερμηνείες •Οι υποστηρικτές της έβδομης ημέρας: Το Σάββατο εξακολουθεί να ισχύει, αφού ανήκει στις Δέκα Εντολές. Αν δεχόμαστε τις υπόλοιπες, γιατί όχι και αυτήν. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως χριστιανικού Σαββάτου: Ο νόμος δεν είναι μέσο σωτηρίας, ωστόσο, μας δείχνει το θέλημα του Θεού. Είναι γραμμένος στις καρδιές των πιστών. Η τήρηση της τέταρτης εντολής είναι σημαντική. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως ημέρας του Κυρίου: Το Σάββατο ανήκε στον τελετουρ- γικό νόμο, που καταργήθηκε. Εξάλλου, οι Εβραίοι όφειλαν να τηρούν και εβδομάδες ετών, κάτι που δεν το τηρούν οι Σαββατιστές.

Εβδομάδες ετών •«Και εξ έτη θέλεις σπείρει την γην σου και θέλεις συνάγει τα γεννήματα αυτής· το δε έβδομον θέλεις αφήσει αυτήν να αναπαυθή και να μένη αργή, διά να τρώγωσιν οι πτωχοί του λαού σου· και το εναπολειφθέν αυτών ας τρώγωσι τα ζώα του αγρού. Ούτω θέλεις κάμει διά τον αμπελώνά σου και διά τον ελαιώνά σου». Έξοδος κγ’ 10 •«Εν τω τέλει του εβδόμου έτους θέλεις κάμνει άφεσιν. Και ούτος είναι ο νόμος της αφέσεως· πας δανειστής, όστις εδάνεισέ τι εις τον πλησίον αυτού, θέλει αφήσει αυτό». Δευτ. ιε’ 1-2

Το Σάββατο στην επιστολή προς Εβραίους •«Διότι εισερχόμεθα εις την κατάπαυσιν ημείς οι πιστεύσαντες, καθώς είπεν· Ούτως ώμοσα εν τη οργή μου, δεν θέλουσιν εισέλθει εις την κατάπαυσίν μου· αν και τα έργα αυτού ετελείωσαν από καταβολής κόσμου […] •Άρα μένει κατάπαυσις εις τον λαόν του Θεού. Διότι ο εισελθών εις την κατάπαυσιν αυτού και αυτός κατέπαυσεν από των έργων αυτού, καθώς ο Θεός από των εαυτού. •Ας σπουδάσωμεν λοιπόν να εισέλθωμεν εις εκείνην την κατάπαυσιν, διά να μη πέση τις εις το αυτό παράδειγμα της απειθείας». Εβρ. δ’ 3-11

Τρεις ερμηνείες •Οι υποστηρικτές της έβδομης ημέρας: Εδώ παρουσιάζεται το Σάββατο ως θεσμός δημιουρ- γίας και αναπτύσσεται η πνευματική του σημα- σία, ως ανάπαυσης εν Χριστώ. Εξυπακούεται, ωστόσο, η κυριολεκτική του τήρηση στο παρόν. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως χριστιανικού Σαββάτου: Η ανάπαυση εδώ είναι εντελώς πνευματική και μελλοντική. Άρα στο παρόν το Σάββατο ως θεσμός δημιουργίας παραμένει σε ισχύ. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως ημέρας του Κυρίου: Εδώ παρουσιάζεται η τωρινή και μελλοντική ανάπαυση εν Χριστώ. Τίποτε από αυτά δεν μας υποχρεώνει σε κυριολεκτική τήρηση του Σαββάτου στο παρόν.

Το Σάββατο στους αποστολικούς χρόνους •«Και τη πρώτη ημέρα της εβδομάδος ενώ οι μαθηταί ήσαν συνηγμένοι διά την κλάσιν του άρτου, ο Παύλος διελέγετο προς αυτούς, μέλλων να αναχωρήση τη επαύριον, και παρέτεινε τον λόγον μέχρι μεσονυκτίου». Πράξεις κ’ 7 •«Περί δε της συνεισφοράς της υπέρ των αγίων, καθώς διέταξα εις τας εκκλησίας της Γαλατίας, ούτω κάμετε και σεις. Κατά την πρώτην της εβδομάδος έκαστος υμών ας εναποθέτη παρ' εαυτώ θησαυρίζων ό,τι αν ευπορή, ώστε όταν έλθω να μη συνάγωνται τότε συνεισφοραί». Α’ Κορ. ις’ 1-2 •«Κατά την κυριακήν ημέραν ήλθον εις έκστασιν πνευματικήν …» Αποκ. α’ 10

Τρεις ερμηνείες •Οι υποστηρικτές της έβδομης ημέρας: Στα εδάφια αυτά δεν γίνεται αναφορά σε τακτικές συναθροίσεις των πιστών, και πουθενά δεν υπάρχει σύνδεση της ανάστασης του Κυρίου με λατρεία κατά την Κυριακή ημέρα. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως χριστιανικού Σαββάτου: Τα χωρία αυτά είναι καθοριστικά για το πώς επέδρασε η ανάσταση του Κυρίου στην αλλαγή της ημέρας λατρείας. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως ημέρας του Κυρίου: Οι βιβλικές αναφορές είναι λιγοστές. Πιο ξεκάθαρο χωρίο είναι το Αποκ. α’ 10. Όλα, ωστόσο, δείχνουν ότι η ημέρα του Κυρίου ήταν η πρώτη της εβδομάδας.

Το Σάββατο στην μεταποστολική περίοδο •Οι υποστηρικτές της έβδομης ημέρας: Η λατρεία κατά την Κυριακή ημέρα εμφανίστηκε όχι στην Ιερουσαλήμ, αλλά σε κάποια εθνική εκκλησια- στική κοινότητα, που ήθελε να δημιουργήσει ρήξη με τον Ιουδαϊσμό, ίσως στη Ρώμη. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως χριστιανικού Σαββάτου: Η θεολογία της ημέρας του Κυρίου εμφανίστηκε νωρίς στην ιστορία της εκκλησίας. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως ημέρας του Κυρίου: Οι μαρτυρίες είναι λιγοστές. Πάντως η ημέρα του Κυρίου θεσμοθετήθηκε νωρίς ως ημέρα ανάμνησης της ανάστασης του Κυρίου.

Το Σάββατο στην εκκλησιαστική ιστορία •Η πρώτη θεσμοθέτηση της Κυριακής αργίας έγινε το 321 μ.Χ. επί Μεγάλου Κωνσταντίνου, προκειμένου να διευκολυνθεί η λατρεία των χριστιανών. •Η άποψη ότι η Κυριακή είναι το χριστιανικό Σάββατο εδραιώθηκε ιδιαίτερα στο πλαίσιο της Καθολικής σχολαστικής θεολογίας του Μεσαίωνα. •Ενώ ο Λούθηρος και o Καλβίνος απομακρύν- θηκαν από αυτή την ιδέα, οι Πουριτανοί του 16 ου -18 ου αι. επανήλθαν σε αυτήν με μεγάλη έμφαση.

Η Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία •Η Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία φέρει στο ζήτημα αυτό μια έντονα πουριτανική παράδοση: •Ο Μιχαήλ Καλοποθάκης, ιδρυτής της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας πρωτοστάτησε στην καθιέρωση της Κυριακής αργίας στη χώρα μας. •Χαρακτηριστικό γεγονός: Ο Ιωάννης Χρυσάκης, μέλος της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας Αθηνών και ιδιοκτήτης του μοναδικού στην εποχή του κέντρου στην Πλατεία Συντάγματος, όταν διεξάγονταν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα το 1896, αρνήθηκε στον ίδιο το Βασιλιά Γεώργιο Α’, ο οποίος επιθυμούσε να δεξιωθεί τους υψηλούς καλεσμένους του το απόγευμα της Κυριακής, να λειτουργήσει το κατάστημά του.

Η Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία Κατερίνης •Το Πρακτικό ίδρυσης του Συνοικισμού Ευαγγελικών στην Κατερίνη το 1923 προέβλεπε στο 5 ο άρθρο του: •«Η Κυριακή ημέρα θα είναι ιερά. Ουδέν έργον βιοποριστικόν θα γίνεται εν αυτή. Απαγορεύεται η φοίτησις εις τα καφενεία ή εις άλλα κέντρα διασκεδάσεων κατ’ αυτήν». •Ο Σάββας Κανταρτζής περιγράφει τη ζωή των ευαγγελικών οικογενειών στα Κοτύωρα του Πόντου: «Τις Κυριακές απαγορευόταν αυστηρά, όχι μόνο οποιαδήποτε εργασία, αλλά και κάθε αγορά και πώληση, ακόμη και για είδη πρώτης ή έκτακτης ανάγκης …». (Βλ. Απομνημονεύματα τ. Α’ σελ. 93 κ.ε.)

Πρακτικά ζητήματα σχετικά με το Σάββατο •Οι υποστηρικτές της έβδομης ημέρας: Το Σάββατο αντα- ποκρίνεται στις ανάγκες του ανθρώπου για σωματική ανάπαυση και για αφιέρωση και λατρεία στον Θεό. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως χριστιανικού Σαββάτου: Όλοι συμφωνούν ότι πρέπει να είναι ημέρα αργίας και λατρείας. Στην ακριβή εφαρμογή υπάρχουν διαφορές: ορισμένοι φτάνουν ως τον νομικισμό. Διαφο- ρές υπάρχουν και στο ζήτημα της κρατικής παρέμβασης για τη θεσμοθέτηση της Κυριακής αργίας. •Οι υποστηρικτές της πρώτης ημέρας ως ημέρας του Κυρίου: Η σωματική ανάπαυση δεν θεωρείται απαραίτητη. Είναι καλό που στην κοινωνία μας η ημέρα λατρείας χρησιμοποιείται και ως ημέρα ανάπαυσης. Αυτό όμως δεν συνδέεται με τις εντολές της Παλαιάς Διαθήκης για το Σάββατο. Η προτεραιότητα δίνεται στη λατρεία.

Βιβλιογραφία •R. P. Belcher – R. P. Belcher Jr., A Layman’s Guide to the Sabbath Question (1991). •Ομολογία του Westminster, κεφ. XXI 7-8 •Δεύτερη Ελβετική Ομολογία, κεφ. XXIV • • htmhttp:// htm • • • • • •Μ. Μελετιάδης, Για μια λυτρωτική παρουσία της εκκλησίας στην ελληνική κοινωνία του 2000, στο περ. Αστήρ της Ανατολής, Σεπτ •Ι. Τσεβάς, Σελίδα Ευαγγελικής ιστορίας: Η Κυριακή αργία και οι Έλληνες Ευαγγελικοί, στο: Αστήρ της Ανατολής, Ιούλιος- Αύγουστος 2000.