ΠΡΟΓΕΣΤΑΓΟΝΑ Η προγεστερόνη είναι μια στεροειδής ορμόνη που μετέχει στον γυναικείο καταμήνιο κύκλο, στην εγκυμοσύνη και την εμβρυογένεση. Η προγεστερόνη είναι η πρόδρομη ουσία της 17- υδροξυ-προγεστερόνης, η οποία μετατρέπεται σε ανδροστενδιόνη και ακολούθως σε τεστοστερόνη, οιστρόνη και οιστραδιόλη. Η προγεστερόνη παράγεται από το ωχρό σωμάτιο (το υπόλειμμα του ωοθυλακίου μετά την ωοθυλακιορρηξία), από τον πλακούντα, από τα επινεφρίδια και τον εγκέφαλο. Τα προγεσταγόνα δρουν στους ιστούς που έχουν ήδη δεχθεί την επίδραση οιστρογόνων και τροποποιούν τη δράση τους. Υπάρχουν δύο κύριες ομάδες προγεσταγόνων: 1) η φυσική ορμόνη προγεστερόνη και τα ανάλογά της και 2) τα ανάλογα τεστοστερόνης (παράγωγα 19-νορτεστοστερόνης), όπως η νορεθιστερόνη και η νοργεστρέλη. Τα παράγωγα της 19-νορτεστοστερόνης διαφέρουν κυρίως ως προς τον βαθμό της ανδρογονικής δράσης τους. Τα παλαιότερα παράγωγα (L-νοργεστρέλη, νορεθινδρόνη) εμφανίζουν μεγαλύτερη ανδρογόνο δράση σε σύγκριση με τα νεότερης γενιάς (νοργεστιμάτη, δεσογεστρέλη). Όλα τα προγεσταγόνα διαθέτουν αντι-οιστρογονικές και αντι-γοναδοτροπινικές ιδιότητες και διαφέρουν ως προς την δραστικότητα και τις ανεπιθύμητες ενέργειες.

ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΓΕΣΤΑΓΟΝΩΝ Η προγεστερόνη προκαλεί εκκριτικές μεταβολές στο ενδομήτριο και απαιτείται για την διατήρηση της εγκυμοσύνης. Τα λοιπά προγεσταγόνα επίσης σταθεροποιούν το ενδομήτριο, αλλά δεν μπορούν να υποστηρίξουν την κύηση. Τα προγεσταγόνα δεν επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις πρωτεϊνες του πλάσματος. Εντούτοις, επηρεάζουν τον μεταβολισμό των υδατανθράκων και προάγουν την εναπόθεση λίπους. Υψηλές δόσεις καταστέλλουν την απελευθέρωση γοναδοτροπινών και συχνά προκαλούν ανωοθυλακιορρηξία στις γυναίκες.

Χρησεισ προγεστερονησ Οι χρήσεις της προγεστερόνης είναι: 1) ο έλεγχος της ανωοθυλακιορηκτικής αιμορραγίας 2) η προετοιμασία του βλεννογόνου της μήτρας σε θεραπεία υπογονιμότητας και η στήριξη της πρώιμης εγκυμοσύνης 3) σε υποτροπιάζουσες αποβολές λόγω ανεπαρκούς παραγωγής προγεστερόνης 4) στην αντιμετώπιση των διαταραχών στα ίντερσεξ (μεσοφυλικά) άτομα, ώστε να προαχθεί η ανάπτυξη των μαστών

ΧΡΗΣΕΙΣ ΠΡΟΓΕΣΤΑΓΟΝΩΝ Οι χρήσεις των προγεσταγόνων είναι: 1) στην αντισυλληπτική αγωγή. Είτε ως μέρος της συνδυασμένης αντισυλληπτικής θεραπείας από του στόματος είτε ως αντισυλληπτικό χάπι περιέχον μόνο προγεσταγόνο (minipill). Η οξεική μεδροξυπρογεστερόνη χορηγείται με τη μορφή ένεσης βραδείας απορρόφησης όταν ενδείκνυται η παρεντερική αντισυλληπτική αγωγή. 2) Ως αντιανδρογόνο σε όγκους που είναι ανδρογονοεξαρτώμενοι, όπως στον καρκίνο του προστάτη π.χ. οξεική κυπροτερόνη 3) Ως μέρος της ορμονικής θεραπείας υποκατάστασης σε γυναίκες με φυσιολογική μήτρα προκειμένου να αντισταθμίσει τις δράσεις των οιστρογόνων στο ενδομήτριο, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καρκίνο του ενδομητρίου 4) στην ενδομητρίωση 5) σε διαταραχές της εμμήνου ρύσεως, όπως δυσμηνόρροια και μηννοραγία

ΧΡΗΣΕΙΣ ΠΡΟΓΕΣΤΑΓΟΝΩΝ Τα προγεσταγόνα που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι η νορεθιστερόνη, η λεβονοργεστρέλη, η δεσογεστρέλη, η νοργεστιμάτη και η γεστοδένη, τα οποία είναι όλα παράγωγα της νοργεστρέλης. Τα ως άνω φάρμακα διαφέρουν σημαντικά ως προς τη δραστικότητά τους. Τα νεότερα προγεσταγόνα (η δεσογεστρέλη, η νοργεστιμάτη και η γεστοδένη) παρέχουν καλό έλεγχο του κύκλου και εμφανίζουν μικρότερη αρνητική επίδραση στα λιπίδια του πλάσματος. Ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι τα από του στόματος αντισυλληπτικά που περιέχουν δεσογεστρέλη και γεστοδένη έχουν συσχετισθεί με αύξηση κατά περίπου 2 φορές του κινδύνου φλεβικής θρομβοεμβολής συγκριτικά με τα σκευάσματα που περιέχουν άλλα προγεσταγόνα, γι’αυτό και θα πρέπει να αποφεύγονται σε γυναίκες με παράγοντες κινδύνου για θρομβοεμβολική νόσο. Η δεσογεστρέλη, η δροσπιρενόνη (ένα παράγωγο της σπιρονολακτόνης με αντιανδρογόνες και αντι-αλατοκορτικοειδικές ιδιότητες) και η γεστοδένη θα πρέπει ενδεχομένως να χορηγούνται σε γυναίκες που έχουν εμφανίσει παρενέργειες με άλλα προγεσταγόνα, όπως ακμή, κεφαλαλγία, κατάθλιψη, αύξηση βάρους, συμπτώματα από τους μαστούς, κολπική αιμορραγία εκ διαφυγής (breakthrough bleeding). Το προγεσταγόνο νορελγεστρομίνη συνδυάζεται με τη αιθυνιλοιστραδιόλη σε μια διαδερμική μορφή αντισύλληψης υπό τη μορφή patch.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ ΠΡΟΓΕΣΤΑΓΟΝΩΝ Τα προγεσταγόνα δρουν σε ενδοκυττάριους κυτταροπλασματικούς υποδοχείς και επάγουν τη σύνθεση νέων πρωτεϊνών. Ο κύριος μηχανισμός της αντισυλληπτικής δράσης τους είναι μέσω δράσης τους στην τραχηλική βλέννη, η οποία καθίσταται μη διαπερατή στο σπέρμα. Τα παράγωγα της νορτεστοστερόνης είναι μερικώς μεταβολισμένοι οιστρογονικοί μεταβολίτες, γεγονός που ευθύνεται για την ύπαρξη κάποιου βαθμού αντι-ωοθυλακιορρηκτικής δράσης. Μια επιπρόσθετη δράση είναι η φευδοφθαρτοειδή μεταβολή στο ενδομήτριο που προκαλούν, η οποία αποτρέπει περαιτέρω την εμφύτευση του ζυγώτη.

ΦΑΡΜΑΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΠΡΟΓΕΣΤΑΓΟΝΩΝ Η προγεστερόνη υπόκειται σε μεταβολισμό πρώτης διόδου από το ήπαρ και είναι περισσότερο αποτελεσματική όταν χορηγείται ενδομυϊκώς ή υπογλωσσίως. Απεκκρίνεται στα ούρα ως πρεγνανεδιόλη και πρεγνανελόνη. Παρουσιάζει υψηλό βαθμό σύνδεσης με τα λευκώματα. Εμφανίζει παρατεταμένο χρόνο απορρόφησης και έχει χρόνο ημίσειας ζωής 25-50 ώρες. Η νορεθιστερόνη, ένα συνθετικό προγεσταγόνο που χρησιμοποιείται σε πολλά από του στόματος αντισυλληπτικά, απορροφάται ταχέως μετά από χορήγηση από του στόματος, παρουσιάζει μικρό μεταβολισμό πρώτης διόδου και έχει χρόνο ημίσειας ζωής 7.5-8 ώρες.