Preservice Teachers’ Perceptions of Immigrants and Possibilities Pedagogy: Recommendations for a Praxis of “Critical Aesthetics” Συγγραφείς: Morna McDermott, Nancy Rankie Shelton, Stephen G. Mogge Δημοσίευση Άρθρου: International Journal of Multicultural Education Μάθημα: Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Πολυπολιτισμικότητα και Διεθνής Εμπειρία Καθηγήτρια: Κηπουροπούλου Ευμορφία Φοιτήτρια: Μάρκου Αντωνία ΑΕΜ:0923 ΔΠΜΣ – Επαγγελματική Μάθηση και Καινοτομίες στην Εκπαίδευση

Εισαγωγή: Κεντρική ιδέα άρθρου: η δημιουργία ενός εργαστηρίου για εκπαιδευτικούς χωρίς προϋπηρεσία, το οποίο θα βασίζεται σε μια πρακτική κριτικής αισθητικής και θα έχει ως στόχο την απομάκρυνση – αντιμετώπιση των αρνητικών συναισθημάτων για τους μετανάστες. Σκοπός του εργαστηρίου ήταν η αναπροσαρμογή των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών για τον «Άλλο» και η δημιουργία ενός τροποποιημένου προγράμματος σπουδών για την εκπαίδευση εκπαιδευτικών που θα προωθεί την αντιρατσιστική παιδαγωγική.

Η νέα γενιά εκπαιδευτικών στις ΗΠΑ έχει μεγαλώσει με αρνητικά μηνύματα και στάσεις προς τους μετανάστες, στην παρούσα όμως φάση οφείλει να προετοιμαστεί κατάλληλα, να δείξει σεβασμό και να ανταποκριθεί σε πολύπλοκες πολιτισμικά και γλωσσικά τάξεις.

Εισαγωγή: Η αντικρουόμενη δημόσια γνώμη που αφορά την πολιτική των μεταναστών και την παρουσία τους στις ΗΠΑ, σύμφωνα με την έρευνα του Pew Research Center (2006) έχει ως εξής: Το 40% των ερωτηθέντων υποστήριξε ότι τα επίπεδα νόμιμης μετανάστευσης θα πρέπει να μειωθούν, το 37% ότι πρέπει να διατηρηθούν τα ίδια και το 17% ότι πρέπει να αυξηθούν. Το 53% των ερωτηθέντων υποδεικνύει ότι οι παράνομοι μετανάστες πρέπει να υποχρεούνται να επιστρέψουν στα σπίτια τους ενώ το 40% δηλώνει ότι θα πρέπει να τους επιτραπεί να μείνουν.

Με σκοπό να μειωθεί η παράνομη μετανάστευση το 49% των ερωτηθέντων τάχθηκε υπέρ της επιβολής κυρώσεων στους εργοδότες που προσλαμβάνουν μετανάστες και το 42% ζήτησε την αύξηση της συνοριακής περιπολίας ή την κατασκευή περισσότερων «περιφράξεων».

Θεωρητικό Πλαίσιο: Τις τελευταίες δεκαετίες η μετανάστευση «ταυτίζεται» με την επιβολή πολύ αυστηρών νόμων και χαρακτηρίζεται από ένα αντιρατσιστικό πνεύμα το οποίο ελέγχει τις ομάδες που έχουν κάνει αποικίες σε διάφορες χώρες. Τρεις καθηγητές Πανεπιστημίου, ο καθένας με διαφορετικό ακαδημαϊκό υπόβαθρο δημιούργησαν ένα εργαστήριο, ελπίζοντας να αντιμετωπίσουν τις αντιλήψεις και τους φόβους των εκπαιδευτικών μέσω της παιδικής λογοτεχνίας, της παιδαγωγικής που βασίζεται στην τέχνη και αφηγήσεων από μετανάστες.

Η κριτική αισθητική (βασική πρακτική του εργαστηρίου) ήταν ένας τρόπος να υπονομεύσουν τους συμβατικούς τρόπους σκέψης και να προκαλέσουν μια αντανάκλαση του εαυτού τους και της κοινωνίας, έτσι ώστε να αμφισβητηθούν παραδείγματα και συνήθειες σύμφωνα με τις οποίες λειτουργούσαν.

Θεωρητικό Πλαίσιο: Χρησιμοποιώντας αυτές τις τρεις παραδοχές το εργαστήριο επικεντρώθηκε γύρω από το σώμα (μέσω του δράματος), στις αισθήσεις (τι μυρίζουμε, βλέπουμε, ακούμε, γευόμαστε) και στο πως μπορούμε να αναπροσαρμόσουμε τις αντιλήψεις μας για τους άλλους (παιδική λογοτεχνία και αφηγήσεις μεταναστών).

Θεωρητικό Πλαίσιο: Tuhiwai –Smith(1999): Σε κάθε μελέτη αυτοχθόνων πληθυσμών υπάρχει ένας πολιτισμικός προσανατολισμός, ένα σύνολο αξιών, μια διαφορετική αντίληψη για τα πράγματα, εξειδικευμένες μορφές γλώσσας και δομές εξουσίας. Freire(1998): Σε μια αποικιοκρατική προσέγγιση της διδασκαλίας και της έρευνας δεν αρκεί απλώς να επισημαίνονται οι λανθασμένες υποθέσεις των εκπαιδευτικών για τη μετανάστευση. Είναι απαραίτητο να ενθαρρύνονται, να εξετάζουν τις αντιλήψεις τους και μέσω του διαλόγου, του δράματος και της λογοτεχνίας να μπορούν να αλλάζουν τις εκπαιδευτικές πρακτικές για τα παιδιά- μετανάστες μες στη σχολική τάξη.

Battiste (2011)Στον τομέα της εκπαίδευσης πρέπει κανείς να αναλογιστεί ποιος ο ρόλος του σχολείου, ποια εμπόδια έχουν αποκλείσει κάποιες φωνές και ποιες οι αντιλήψεις των «άλλων», οι οποίοι τους εμποδίζουν να επωφεληθούν πλήρως από αυτά που μπορεί να προσφέρει ένα τροποποιημένο πρόγραμμα σπουδών.

Κατασκευή του Εργαστηρίου Η έρευνα αυτή ξεκίνησε το 2006, όταν δύο εκπαιδευτές εκπαιδευτικών προσπάθησαν να προσαρμόσουν το πρόγραμμα σπουδών, έτσι ώστε να οδηγεί τους εκπαιδευτικούς σε κριτική αυτοαξιολογήση και να ταυτίζεται με μια παιδαγωγική κοινωνικής δικαιοσύνης. Συνδυάζοντας τις εμπειρίες τους με το δράμα και την παιδική αφήγηση δημιούργησαν ένα εργαστήριο με συμμετέχοντες νέους εκπαιδευτικούς (χωρίς προϋπηρεσία) που έφερε μια μεγάλη συζήτηση για το πώς η φυλή, το φύλο και η τάξη παρουσιάζονται στο σχολείο.

Το επίκεντρο του εργαστηρίου ήταν το πώς η αρνητικότητα των εκπαιδευτικών για τους μετανάστες επηρεάζει τις εκπαιδευτικές τους πρακτικές, γι’ αυτό και οι εκπαιδευτές επεδίωξαν να τους κάνουν να αμφισβητήσουν τις ήδη υπάρχουσες παραδοχές τους και να τις επανεξετάσουν κριτικά. Στα πρώτα εργαστήρια που υλοποιήθηκαν, οι εκπαιδευτικοί προσδιόρισαν συσχέτισαν τους μετανάστες με αρνητικές εμπειρίες και ιδιότητες και χαρακτήρισαν τη μετανάστευση «παράνομη», «βρώμικη».

Κατασκευή του Εργαστηρίου Επανεξετάζοντας τα αποτελέσματα των πρώτων εργαστηρίων και συναντώντας εμπόδια στη βαθύτερη ανάλυση των αρνητικών αντιλήψεων των συμμετεχόντων προς τους μετανάστες, το εργαστήριο επανασχεδιάστηκε Η νέα μορφή του εργαστηρίου περιελάμβανε κυρίως γραπτές απαντήσεις των εκπαιδευτικών, παιδική λογοτεχνία, «φωνές» ενηλίκων μεταναστών με αφηγήσεις σε α΄ πρόσωπο και τη συμμετοχή ενός εκπαιδευτή εκπαιδευτικών που είχε παλιότερα διεξάγει έρευνα σχετικά με τους μετανάστες. Το εργαστήριο περιελάμβανε 6 βήματα τα οποία οδηγούσαν τον συμμετέχοντα στα εξής στάδια: 1)αρχική κατανόηση, 2) αναπαράσταση, 3) επανεξέταση.

Συλλογή Δεδομένων - Ανάλυση Τα εργαστήρια ήταν αρχικά 5 και περιελάμβαναν το δραματικό θέατρο και την παιδική λογοτεχνία, προστέθηκαν όμως άλλα 4 τα οποία εμπλούτισαν το έργο με περισσότερες προσωπικές εμπειρίες. Σε κάθε ένα από τα εργαστήρια υπήρχαν 15-20 συμμετέχοντες, ηλικίας 18-40 ετών (οι περισσότεροι ήταν 18-25).

Η ερευνητική ομάδα, οι τρεις δηλαδή συγγραφείς ήταν Καυκάσιοι καθηγητές εκπαίδευσης εκπαιδευτικών. Για τη διεξαγωγή των εργαστηρίων οι ερευνητές προσκλήθηκαν ως φιλοξενούμενοι σε διάφορα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά μαθήματα που ασχολούνται με την ποικιλομορφία στην εκπαίδευση, τη θεωρία και πρακτική του αλφαβητισμού και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα.

Συλλογή Δεδομένων - Ανάλυση Πορεία εργαστηρίου: Δίλεπτη γραπτή απάντηση για τις γνώσεις και τις αισθήσεις (σε λίστα) που διεγείρει η μετανάστευση. Ανάγνωση και ανάλυση αφήγησης από τη δημοσιευμένη παιδική λογοτεχνία και από αποσπάσματα ιστοριών ενηλίκων μεταναστών. Αναπαράσταση και εκτέλεση των χαρακτήρων και των φωνών ενός βιβλίου, βάσει της θεατρικής θεωρίας και της απόκρισης του αναγνώστη. Οι ερευνητές κατέγραφαν σκέψεις και απαντήσεις, σύγκριναν, εξέταζαν εάν και ποιες επαναλαμβάνονταν και κωδικοποιούσαν τις απαντήσεις σε λίστες και κατηγορίες. Η μελέτη αυτή επικεντρώθηκε σε ένα «πλαίσιο για ανακάλυψη» κι όχι σε ένα «πλαίσιο δικαιολόγησης».

Αποτελέσματα - Ευρήματα Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα των συμμετεχόντων, τα βήματα του εργαστηρίου σχεδιάστηκαν ώστε να οδηγηθούν από αυτό που νόμιζαν ότι ήξεραν σε μια αποστασιοποιημένη και μη διαδεδομένη στάση, σε μια προοπτική βασισμένη στις αισθήσεις. Οι ερευνητές όρισαν ως «αρνητικά δεδομένα» λέξεις ή αναπαραστάσεις που έθιγαν τους μετανάστες και ως «θετικά δεδομένα» σενάρια με συμπάθεια, ενσυναίσθηση, θετική συμβολή και παρέμβαση των μεταναστών.

Αποτελέσματα - Ευρήματα Βήμα 1ο:Γραφή φοιτητών. Ξεκινώντας με αυτό που «ξέρουν» Σύντομη απάντηση στο τι είναι για αυτούς η μετανάστευση, τι θεωρούν θετικό και τι αρνητικό. Περισσότερες οι αρνητικές(40) παρά οι θετικές(23) απαντήσεις, αν και τους ζητήθηκε άμεσα να γράψουν τι θεωρούσαν θετικό για τη μεταναστευτική πολιτική.

Οι λίγες, θετικές λέξεις για τους μετανάστες σχετίζονταν κυρίως με πολιτιστικές συνεισφορές όπως το φαγητό, ο χορός και η ενδυμασία. Το γενικό κλίμα που αντανακλάται δείχνει ότι το 52% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι οι μετανάστες είναι επιβάρυνση-λαμβάνουν θέσεις εργασίας και το 41% πιστεύει ότι ενισχύουν τις ΗΠΑ με σκληρή δουλειά και ταλέντα.

Αποτελέσματα - Ευρήματα Βήμα 2ο: Αρχικές εντυπώσεις μεταναστών – Εργασία με αισθήσεις Εκφράστηκαν 48 αρνητικές αισθητικές περιγραφές, με πιο συχνές ως λέξεις στη λίστα των αισθήσεων τις εξής: «βρώμικος, παράνομος, ιδρωμένος». Η απουσία θετικών και υποστηρικτικών αναφορών για τους μετανάστες δείχνει το πόσο εδραιωμένη είναι η σύνδεση τους με τις κακές συνθήκες εργασίας.

Η ανατροφοδότηση από τους συμμετέχοντες έδειξε ότι οι μετανάστες αφομοιώνουν αυτά τα αρνητικά χαρακτηριστικά, καθώς το μεταναστευτικό καθεστώς ενός ατόμου σημαίνει αναγκαστικά ότι είναι «βρώμικος» ή «δύσοσμος». Πολλές αρνητικές αναφορές στη μετανάστευση δεν ήταν οι προσωπικές πεποιθήσεις των ατόμων, αλλά κοινωνικά και πολιτισμικά στερεότυπα των ΜΜΕ.

Αποτελέσματα - Ευρήματα Βήμα 3ο: Παιδικό Βιβλίο Παιδικό βιβλίο Far Away Home: Η μετανάστευση μέσα από τα μάτια ενός παιδιού. Επελέγη σκόπιμα μια θετική ιστορία μιας οικογένειας μεταναστών από την Αιθιοπία. Είναι σαφές από τα λόγια και τις απεικονίσεις ακουαρέλας ότι η οικογένεια αυτή έχει αποκτήσει συναισθηματική, κοινωνική και οικονομική ευημερία. Αυτό το κείμενο άγγιξε τους αναγνώστες και δημιούργησε έντονη αντιπαράθεση με τις άλλες δραστηριότητες του εργαστηρίου όπου οι αναφορές και οι αισθήσεις που αφορούσαν τη μετανάστευση ήταν αρνητικές.

Αποτελέσματα - Ευρήματα Βήμα 4ο:Δράμα που ασχολείται με το θέατρο των καταπιεσμένων Οι συμμετέχοντες μέσω των στρατηγικών του θεάτρου εξέτασαν πως η κίνηση, η τοποθέτηση και ο διάλογος μπορούν να επηρεάσουν τις σχέσεις των μεταναστών και να προκαλέσουν καταπιεστικά συστήματα. Ακολούθησε η εξής διαδικασία: 1)Καταγράφηκαν στο forum του θεάτρου εμπειρίες των συμμετεχόντων που αφορούσαν προσωπικές συναντήσεις με τους μετανάστες, καταστάσεις που παρατηρούσαν από απόσταση ή προσωπικές ιστορίες μεταναστών. 2)Οι ιστορίες μετατράπηκαν σε σκετς στα οποία προβαλλόταν ένα άλυτο πρόβλημα μεταναστών και οι θεατές πρότειναν – εφάρμοζαν λύσεις. 3)Ακολουθούσε σύντομη συζήτηση τόσο για όσα συνέβησαν όσο και για τα συναισθήματα των μεταναστών.

Αποτελέσματα - Ευρήματα Βήμα 5ο:Φωνές μεταναστών Μαρτυρίες νεαρών μεταναστών όπως γράφηκαν από φοιτητές σε προηγούμενο ερευνητικό πρόγραμμα και συζητήθηκαν από τους συμμετέχοντες του εργαστηρίου σε μικρές ομάδες. «Το όνειρο κάθε Ισπανόφωνου είναι να έρθει στις ΗΠΑ να επαληθεύσει αν όσα βλέπει στις ταινίες είναι αληθινά….Αλλά η έκπληξη έρχεται όταν φτάσει και δει το μίσος στο πρόσωπο των Αμερικανών». -Εδώ δεν είναι ευπρόσδεκτοι- «Αισθάνομαι άσχημα για τους ανθρώπους που ήρθαν από άλλες χώρες. Λόγω της πίεσης που δέχονται δεν μπορούν να φροντίσουν τις οικογένειες τους. Οι Ισπανοί ή οι Λατίνοι εργάζονται μόνο σε χειρωνακτικές εργασίες».

Αποτελέσματα - Ευρήματα Βήμα 6ο: Αναστοχασμός – Αντανάκλαση Δόθηκε στους συμμετέχοντες ένα φύλλο με ερωτήσεις αναστοχασμού (τι θεωρείς στερεότυπο;, θα πρόσθετες κάποιες λέξεις;) Η λίστα αισθήσεων είχε τη μεγαλύτερη επίδραση στις αντιλήψεις τους για τη μετανάστευση. Βοήθησε στο να αναγνωρίσουν τις προκαταλήψεις, τον αρνητισμό και ομολόγησαν ότι οι μετανάστες θα είναι «τρομαγμένοι». Μεγάλη η επίδραση και των μαρτυριών των νεαρών μεταναστών. Τα ευρήματα του αναστοχασμού δείχνουν ότι οι δραστηριότητες του εργαστηρίου έκαναν τους συμμετέχοντες να αμφισβητούν λίγο τις αντιλήψεις τους. Θετικές περιγραφές – λέξεις που θα πρόσθεταν: ευκαιρία, φροντίδα, ανοιχτή σκέψη, ελευθερία, θετική επιρροή, κοινότητα.

Συζήτηση: Η αντιμεταναστευτική ορμή που κράτησε στις ΗΠΑ για πάνω από 20 χρόνια, είχε συνεχή παρουσία στην κοινωνία και τα σχολεία. Οι σημερινοί χωρίς προϋπηρεσία εκπαιδευτικοί έχουν μεγαλώσει και ζήσει με αντι-δίγλωσσες πολιτικές, με αντιμεταναστευτική ευημερία και με τους νέους νόμους για φυλάκιση και απέλαση μεταναστών.

Σε κάθε πρόγραμμα προετοιμασίας εκπαιδευτικών είναι καλό να υπάρχουν κριτικές συζητήσεις σχετικά με τις προκαταλήψεις και τις υποθέσεις τους για ποικίλα ζητήματα. Τέτοιες πρακτικές, όπως το εργαστήριο που περιγράφηκε, πρέπει να γίνουν πιο ολοκληρωμένες πτυχές των προγραμμάτων σπουδών, ώστε να προωθηθεί μια αντιρατσιστική παιδαγωγική.

Συζήτηση: Δουλεύοντας με τους συμμετέχοντες μακριά από αυτό που νομίζουν ότι ξέρουν για την πρακτική του σώματος, τις αισθήσεις και τα συναισθήματα επιτεύχθηκε εν μέρει ένας αποπροσανατολισμός και μια απομάκρυνση από την πολιτισμική επιρροή και τον Λευκό προσανατολισμό. Δίνεται φωνή στους περιθωριοποιημένους ανθρώπους μέσω της λογοτεχνίας. Ανοίγει «πόρτες» για πλούσια κριτική συζήτηση.

Όταν οι τρία αντικείμενα- παιδική λογοτεχνία, δράμα και αφήγηση σε α΄ πρόσωπο - είναι συνυφασμένες , η γλώσσα μετατρέπεται από έναν απλό τρόπο μετάδοσης σε μια διαδικασία η οποία με τη βοήθεια των αισθήσεων αλλάζει αυτό που πιστεύουμε, αυτό που γνωρίζουμε και κυρίως αυτό που βιώνουμε στον κόσμο γύρω μας.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!!