Σύγχρονες απειλές και προκλήσεις ασφάλειας στη Μεσόγειο Ανδρονίκη Προδρομίδου ΕΚΠΑ, ΠΕΔΔ, ΠΜΣ «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές» Παρουσίαση στο πλαίσιο του μαθήματος «Σύγχρονα ζητήματα διεθνούς ασφάλειας»

http://www.geoatlas.com/en/maps/europe-eu-1/mediterranean-sea-4002

Εισαγωγή Μεσόγειος - στρατηγικής σημασίας για 3 λόγους: ενώνει 3 ηπείρους σημαντικές θαλάσσιες οδοί και στενά (Γιβραλτάρ, Βόσπορος, Δαρδανέλια, Σουέζ) εν δυνάμει πηγή πετρελαίου και φυσικού αερίου Χαρακτηριστικά: Πολιτικές εντάσεις, ένοπλες συγκρούσεις, οικονομική και κοινωνική αστάθεια, διεθνή εγκληματικά δίκτυα Μακρόχρονα ζητήματα (π.χ. Ισραήλ-Παλαιστίνη) αλλά και νέοι αποσταθεροποιητικοί παράγοντες μετά την Αραβική Άνοιξη του 2011 Σημαντική παρουσία ξένων παραγόντων στην περιοχή

Χώρες Μεσογείου Βόρειο τμήμα Νότιο τμήμα Ανατολικό τμήμα Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Μάλτα, Ελλάδα Νότιο τμήμα Μαρόκο (και Δυτική Σαχάρα), Αλγερία, Τυνησία, Λιβύη, Αίγυπτος Ανατολικό τμήμα Τουρκία, Κύπρος, Συρία, Λίβανος, Ισραήλ, Παλαιστίνη

Προκλήσεις ασφάλειας στην περιοχή Σκληρές (hard security risks) Ενδοκρατικές συγκρούσεις Συρία Ισραήλ Κύπρος Μαρόκο Διακρατικές εντάσεις Ελλάδα-Τουρκία Ισπανία-Μαρόκο

Προκλήσεις ασφάλειας στην περιοχή Ήπιες (soft security risks) Τρομοκρατία Ενεργειακή ανασφάλεια Μετανάστευση Παράνομες διασυνοριακές δραστηριότητες Ανασφάλεια στη θάλασσα Δημογραφικές τάσεις Κλιματική αλλαγή Οργανωμένο έγκλημα ΟΜΚ

Μαρόκο Το Μαρόκο προσήρτησε τη Δυτική Σαχάρα, πρώην ισπανική αποικία, το 1975 και αποδέχεται μόνο την αυτονομία της. Έναρξη ενόπλων συρράξεων μεταξύ Μαρόκου, Μαυριτανίας και Μετώπου Polisario Διαφιλονικούμενη περιοχή που διεκδικούν τόσο το Μαρόκο όσο και το Μέτωπο Polisario (κίνημα που έχει την έδρα του στην Αλγερία και διεκδικεί την ανεξαρτησία της Δυτικής Σαχάρας – «Λαϊκή Αραβική Δημοκρατία της Σαχάρας») (1) Η ένταξη του Μετώπου Polisario στην Αφρικανική Ένωση, το 1984, προκάλεσε την αποχώρηση του Μαρόκου (επανεντάχθηκε το 2017) (2) http://www.tovima.gr/world/article/?aid=365957 https://powerpolitics.eu/%CE%B4%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%83%CE%B1%CF%87%CE%AC%CF%81%CE%B1-%CE%BC%CE%B1%CF%81%CF%8C%CE%BA%CE%BF-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B1%CF%86%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%AD/

Λιβύη Αστάθεια από τον εμφύλιο του 2011, ο οποίος οδήγησε στη στρατιωτική επέμβαση του ΝΑΤΟ και την πτώση του καθεστώτος Καντάφι Συνέχιση των εμφύλιων συγκρούσεων, με δύο αντιμαχόμενες κυβερνήσεις (Τρίπολη-Τομπρούκ) και τμήματα της χώρας εκτός του ελέγχου αμφότερων των κυβερνήσεων. Το 2016, συμφωνία για δημιουργία κυβέρνησης ενότητας, με τη διαμεσολάβηση του ΟΗΕ, αλλά το Κοινοβούλιο του Τομπρούκ αρνήθηκε να την επικυρώσει 1700 διαφορετικές ένοπλες ομάδες Τρομοκρατικές ομάδες προσκείμενες είτε στην Αλ Κάιντα είτε στο Ισλαμικό Κράτος Πηγή παράνομων όπλων Αφετηρία παράνομων μεταναστών Κατάληψη ή καταστροφή τερματικών σταθμών πετρελαίου από ισλαμιστικές και άλλες παραστρατιωτικές ομάδες  οικονομικό πλήγμα Ανησυχία για αποσταθεροποίηση γειτονικών χωρών (Τυνησία, Αίγυπτος) λόγω της δράσης ισλαμιστικών ομάδων στη Λιβύη

Κύπρος Ανεπίλυτο το ζήτημα της διχοτόμησης Το θέμα της ασφάλειας (παρουσία τουρκικών στρατευμάτων) βασικό στην επίλυση του κυπριακού Διεκδίκηση, εκ μέρους της Τουρκίας, του οικοπέδου 3 της κυπριακής ΑΟΖ (1) 1. http://www.ekathimerini.com/225880/opinion/ekathimerini/comment/turkish-challenges-in-cypruss-eez

Ισραήλ Παλαιστινιακό ζήτημα – αποτυχία ειρηνευτικών συνομιλιών Σύνορα παλαιστινιακού κράτους Καθεστώς της Ιερουσαλήμ Εβραϊκοί εποικισμοί Επιστροφή των παλαιστινίων προσφύγων Κατανομή των υδάτων Δημογραφική αύξηση του αραβικού πληθυσμού (2) 1. «Ενδοπαλαιστινιακό σχίσμα (Φατάχ-Χαμάς) Τη νίκη της Χαμάς στις εκλογές, ακολούθησε η ένοπλη αντιπαράθεσή της με τη Φατάχ στη Λωρίδα της Γάζας (Ιούνιος 2007), η οποία οδήγησε στη διχοτόμηση της Παλαιστινιακής Αρχής: η Λωρίδα της Γάζας πέρασε στην κυριαρχία της Χαμάς και η Δυτική Όχθη παρέμεινε στην κυριαρχία της Φατάχ.», ΚΑΡΙΝΑ ΛΑΜΨΑ, ΙΑΚΩΒ ΣΙΜΠΗΣ, 2014, Ισραηλινο-παλαιστινιακό ζήτημα http://athensreviewofbooks.com/?p=1310 2. https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_the_Palestinian_territories

Συρία Εμφύλιος πόλεμος από το 2011 Μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών (7,6 εκ. εκτοπισθέντες πολίτες στο εσωτερικό της χώρας, πάνω από 4 εκ. πρόσφυγες στις αραβικές χώρες, την Τουρκία και την Ευρώπη(1)) Τροφοδότηση της ανάδυσης ένοπλων μη κυβερνητικών ομάδων, όπως το Ισλαμικό Κράτος Εξάπλωση «ξένων μαχητών» και τρομοκρατίας στη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη Διεθνοποίηση της σύγκρουσης, ανάμειξη ΝΑΤΟ και Ρωσίας, πόλεμος δι’ αντιπροσώπων περιφερειακών παραγόντων  απρόβλεπτες συνέπειες Ανάπτυξη των ικανοτήτων περιφερειακών παραγόντων  δυνατότητα απαγόρευσης ή περιορισμού της πρόσβασης σε εναέριο χώρο και θαλάσσιες οδούς (1) Black et al (2017), Troubled waters|: A snapshot of security challenges in the Mediterranean region, Rand Europe (https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/perspectives/PE200/PE221/RAND_PE221.pdf)

https://www. aljazeera https://www.aljazeera.com/indepth/interactive/2015/05/syria-country-divided-150529144229467.html

Μαρόκο-Ισπανία Σημείο τριβής οι ισπανικοί θύλακες Θέουτα και Μελίγια στο αφρικανικό έδαφος Επεισόδιο το 2002 με την κατάληψη της νησίδας Περεχίλ/Λεϊλά από μαροκινούς πεζοναύτες (1) 1. http://www.kathimerini.gr/124811/article/epikairothta/kosmos/o-kavgas-gia-toys-vraxoys-ths-perexil

Ελλάδα-Τουρκία Αιγαίο (υφαλοκρηπίδα, αιγιαλίτιδα ζώνη, εναέριος χώρος, αποστρατικοποίηση νησιών Ανατολικού Αιγαίου) Κρίσεις 1987 (Sismik) και 1996 (Ίμια) Κύπρος Η εκμετάλλευση από την Κύπρο της ΑΟΖ της ζήτημα που οξύνει τις εντάσεις μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας Routledge Handbook of Naval Strategy and Security, https://books.google.gr/books?id=TabDCwAAQBAJ&pg=PT172&lpg=PT172&dq=cyprus+turkey+eez+security&source=bl&ots=akJNqEKlp3&sig=9xImfiqNhehXfVJ5zaHAy0aNZSk&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwiIkLPY3N7ZAhVNSsAKHR92D0kQ6AEIUTAF#v=onepage&q=cyprus%20turkey%20eez%20security&f=false

Τρομοκρατία Δράση του IS στην περιοχή, με στόχο την επέκταση του «χαλιφάτου» Αποτελεί επίσης απειλή για: Λίβανο (επίθεση κατά σιιτικής κοινότητας το 2015 (1), Ιορδανία (ανησυχία ότι προσκείμενες ομάδες έχουν εγκατασταθεί στα ΝΑ της χώρας(2), Τουρκία (επιθέσεις αυτοκτονίας υπό την ευθύνη του, 2015, 2016 (3), Αίγυπτο (βομβαρδισμός αεροσκάφους το 2015), Λιβύη (φέρεται να έχει βάσεις στα νότια και τα ανατολικά της χώρας) Στρατολόγηση, προπαγάνδα  επιθέσεις «μοναχικών λύκων» ή μικρών αυτόνομων πυρήνων σε πόλεις της Ευρώπης, της Β. Αφρικής και της Β. Αμερικής (Παρίσι, Βρυξέλλες, Τύνιδα) Άλλες τρομοκρατικές ομάδες: Συρία: Jabhat al-Nusra και άλλες Μαγκρέμπ: Αλ Κάιντα (AQIM) και παρακλάδια της (Μαρόκο, Αλγερία και Σαχέλ) Loveluck, 2015 στο Rand, 2017 Middle East briefing, 2016 in Rand Weise, 2015, Watts, 2016 in Rand

Τρομοκρατία - Ριζοσπαστικοποίηση Ανησυχία για την επιστροφή των «ξένων μαχητών» στους τόπους προέλευσής τους

Ενεργειακή ασφάλεια Ενεργειακή ασφάλεια: Η ικανότητα των κρατών να προμηθεύονται αδιάκοπα ενέργεια αναλόγως της ζήτησης σε προσιτές και σχετικά σταθερές τιμές, χωρίς ξαφνικές και σημαντικές αυξήσεις (2) Δύο πτυχές επηρεάζουν την ενεργειακή ασφάλεια στη Μεσόγειο: Η σημασία των μεταφορών προς την ΕΕ, η οποία είναι καθαρός εισαγωγέας πετρελαίου και φυσικού αερίου Η παροχή επαρκών υπηρεσιών ενέργειας στις χώρες ΜΕΝΑ, οι οποίες χρειάζονται μεγαλύτερη κ.κ. κατανάλωση για τη βελτίωση και τη σταθεροποίηση της οικονομίας τους (3) Prontera et al, 2017 Adamides, 2015 http://mediterraneanaffairs.com/energy-security-challenges-and-priorities-in-the-mediterranean-part-1/

Μετανάστευση (Θέμα ασφάλειας;) Μαζικοί εκτοπισμοί πληθυσμών σε: Συρία (7-10 εκατ. εκτοπισθέντες, πάνω από 4 εκατ. πρόσφυγες) Λιβύη (1,1 εκατ.) (στοιχεία Απριλίου 2015) (1) 1. Philippe Fargues (2017), Mass Migration and Uprisings in Arab Countries: An Analytical Framework in “Combining Economic and Political Development: The Experience of MENA”, Brill, http://www.jstor.org/stable/10.1163/j.ctt1w8h356.16, p. 175 2. RAND, Criminalization of the Mediterranean, p. 12

Μετανάστευση Philippe Fargues (2017), Mass Migration and Uprisings in Arab Countries: An Analytical Framework in “Combining Economic and Political Development: The Experience of MENA”, Brill, http://www.jstor.org/stable/10.1163/j.ctt1w8h356.16, p. 174

Παράνομες διασυνοριακές δραστηριότητες Ευρύ φάσμα εγκληματικών δικτύων και οργανώσεων Παράνομη διακίνηση ανθρώπων Κύριες διαδρομές: Δυτική: Μαρόκο και Αλγερία προς Ισπανία (όχι τόσο πυκνή) Κεντρική: Λιβύη προς Ιταλία, Μάλτα Ανατολική (ασφαλέστερη): Τουρκία προς Ελλάδα, Βουλγαρία (και προς Ιταλία με εμπορευματικά πλοία (2.5 - 4 εκατ. EUR καθαρά έσοδα για μεταφορά 200-800 μεταναστών σε μία διαδρομή)

Παράνομες διασυνοριακές δραστηριότητες

Παράνομες διασυνοριακές δραστηριότητες Παράνομη διακίνηση όπλων Τροφοδοτεί την περιφερειακή αστάθεια, τις τρομοκρατικές ομάδες, το έγκλημα Επίκεντρο η Β. Αφρική, ειδικότερα η Λιβύη Από τη δεκαετία του ’90 και μετά, λόγω των συγκρούσεων σε Αλγερία και Μάλι, αυξήθηκε η περιφερειακή ζήτηση όπλων και δημιουργήθηκαν πυκνά δίκτυα παράνομης διακίνησης που καλύπτουν τη Β. και Δ. Αφρική και τις χώρες Σαχέλ Μετά την πτώση του Καντάφι, το 2011, εκτεταμένες λεηλασίες και επιδρομές σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις της χώρας από διάφορες μη κρατικές ομάδες Παράνομη διακίνηση ναρκωτικών κ.α.

Παράνομες διασυνοριακές δραστηριότητες https://www.rand.org/blog/rand-review/2017/05/migrant-crisis-in-the-mediterranean-what-you-need-to.html

Παράνομες διασυνοριακές δραστηριότητες Frontex, http://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/Annual_Risk_Analysis_2017.pdf

Ανασφάλεια στη θάλασσα Η Μεσόγειος ευάλωτη στη διατάραξη των γραμμών επικοινωνίας στα στενά έπειτα από ατυχήματα ή τρομοκρατικές επιθέσεις (κυρίως Σουέζ και Δαρδανέλια λόγω πλάτους) Σουέζ: κύρια πύλη εισαγωγών-εξαγωγών ΕΕ-Ασία/Αφρική – ανυπολόγιστη ζημιά στην οικονομία και το παγκόσμιο εμπόριο σε περίπτωση φραγής του Δαρδανέλια: 50.000 πλοία ετησίως, το 20% των οποίων μεταφέρουν επικίνδυνο εμπόρευμα Μετατόπιση του ενδιαφέροντος των ΗΠΑ από τη Μεσόγειο στον Ειρηνικό  μείωση της ναυτικής τους παρουσίας στη Μεσόγειο  μεγαλύτερο περιθώριο δράσης από μη κρατικούς παράγοντες, εγκληματικά δίκτυα και εξτρεμιστικές ομάδες Taufer M. (2015), The Evolution of Maritime Security in the Mediterranean Sea: Past, Present and Future Perspectives, http://issi.org.pk/wp-content/uploads/2016/07/SS_No_4_2015_Michele_Taufer.pdf

Δημογραφικές τάσεις Πολλές κυβερνήσεις δυσκολεύονται να παρέχουν τα βασικά στον αυξανόμενο πληθυσμό τους – κατάλληλη στέγαση, συνθήκες υγιεινής, υγειονομικές υπηρεσίες, εκπαίδευση, εργασία –, να καταπολεμήσουν τη φτώχια, την άνιση κατανομή του πλούτου και να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο. Το 1/3 του πληθυσμού των ΜΕΝΑ είναι κάτω των 15. Την επόμενη δεκαπενταετία, θα βρίσκονται σε ηλικία τεκνοποίησης και θα εισέλθουν στην αγορά εργασίας. Τα ποσοστά ανεργίας στις ΜΕΝΑ είναι τα υψηλότερα στον κόσμο. Η ταχεία αύξηση του πληθυσμού απειλεί τη βιώσιμη ανάπτυξη των ΜΕΝΑ, καθώς η περιοχή αντιμετωπίζει και την πιο σοβαρή έλλειψη υδάτινων πόρων στον κόσμο. http://www.prb.org/Publications/Reports/2001/PopulationTrendsandChallengesintheMiddleEastandNorthAfrica.aspx

http://www.prb.org/Publications/Reports/2001/PopulationTrendsandChallengesintheMiddleEastandNorthAfrica.aspx