Εκστρατεία «Ασφαλείς και Υγιείς Χώροι Εργασίας 2018-19» Διαχείριση επικίνδυνων ουσιών στους χώρους εργασίας

Εισαγωγή στην εκστρατεία Υπό τον συντονισμό του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (EU-OSHA). Με τη συμμετοχή περισσότερων των 30 χωρών. Με την υποστήριξη ενός δικτύου εταίρων: Εθνικοί εστιακοί πόλοι Επίσημοι εταίροι εκστρατείας Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι Εταίροι μέσων μαζικής ενημέρωσης Δίκτυο «Enterprise Europe Network» Θεσμικά όργανα της ΕΕ Άλλοι οργανισμοί της ΕΕ

Βασικοί στόχοι Αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τους κινδύνους που εγκυμονούν οι επικίνδυνες ουσίες στους χώρους εργασίας. Προαγωγή της νοοτροπίας πρόληψης με σκοπό την εξάλειψη ή την αποτελεσματική διαχείριση των κινδύνων. Βελτίωση της κατανόησης των κινδύνων που συνδέονται με τα καρκινογόνα. Στόχευση εργαζομένων που έχουν ειδικές ανάγκες και ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες. Παροχή πληροφοριών σχετικά με τις εξελίξεις σε επίπεδο πολιτικής και τη συναφή νομοθεσία.

Το πρόβλημα Στην Ευρώπη πολλοί εργαζόμενοι εκτίθενται σε επικίνδυνες ουσίες στους χώρους εργασίας τους. Η ενημέρωση σχετικά με το πρόβλημα αυτό είναι συχνά περιορισμένη. Οι επικίνδυνες ουσίες μπορεί να δημιουργήσουν: οξεία και χρόνια προβλήματα υγείας — για παράδειγμα ερεθισμό του δέρματος, αναπνευστικές παθήσεις και καρκίνο, κινδύνους για την ασφάλεια όπως κίνδυνο πυρκαγιάς, έκρηξης και ασφυξίας, σημαντικό κόστος για τις επιχειρήσεις, λόγω της ανάγκης λήψης προστατευτικών μέτρων και της ασφαλιστικής κάλυψης ευθύνης.

Τι είναι οι επικίνδυνες ουσίες; Οποιαδήποτε ουσία (σε αέρια, υγρή ή στερεή μορφή) που αποτελεί κίνδυνο για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων: χημικές ουσίες, π.χ. σε βαφές/χρώματα, κόλλες, απολυμαντικά, καθαριστικά ή φυτοφάρμακα, ρύποι που προέρχονται από διεργασίες, π.χ. αναθυμιάσεις συγκόλλησης, σκόνη χαλαζία ή προϊόντα καύσης, όπως καυσαέρια κινητήρων ντίζελ, υλικά φυσικής προέλευσης, όπως σκόνη από την επεξεργασία σιτηρών, αμίαντος ή αργό πετρέλαιο και τα συστατικά τους. Επικίνδυνες ουσίες υπάρχουν πιθανότατα σε όλους σχεδόν τους χώρους εργασίας. Βλάβη μπορεί να προκληθεί τόσο από τη βραχυπρόθεσμη όσο και από τη μακροπρόθεσμη έκθεση καθώς και από τη μακροχρόνια συσσώρευση στον ανθρώπινο οργανισμό.

Ορισμοί από την οδηγία για τους χημικούς παράγοντες α) «Χημικός παράγοντας»: κάθε χημικό στοιχείο ή ένωση, ελεύθερο ή σε πρόσμειξη, όπως υφίσταται σε φυσική κατάσταση ή όπως παράγεται, χρησιμοποιείται ή απελευθερώνεται, συν τοις άλλοις υπό μορφή αποβλήτων, μέσω οιασδήποτε εργασιακής δραστηριότητας, είτε παράγεται σκοπίμως είτε όχι και είτε διατίθεται στο εμπόριο είτε όχι. β) «Επιβλαβής χημικός παράγοντας»: i) κάθε χημικός παράγοντας ο οποίος πληροί τα κριτήρια ταξινόμησης σε οποιαδήποτε από τις τάξεις κινδύνου ως «επικίνδυνος για το περιβάλλον ή την υγεία», όπως ορίζονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1272/2008, ... είτε ο συγκεκριμένος χημικός παράγοντας έχει καταταγεί δυνάμει του εν λόγω κανονισμού είτε όχι, iii) κάθε χημικός παράγοντας που δεν πληροί μεν τα κριτήρια κατάταξης ως «επικίνδυνος» ..., ενδέχεται όμως να συνιστά κίνδυνο για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων λόγω των φυσικοχημικών, χημικών ή τοξικολογικών ιδιοτήτων του και του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιείται ή υπάρχει στο χώρο εργασίας, συμπεριλαμβανομένου κάθε χημικού παράγοντα για τον οποίο έχει καθοριστεί οριακή τιμή επαγγελματικής έκθεσης δυνάμει του άρθρου 3. «Δραστηριότητα όπου υπεισέρχονται χημικοί παράγοντες»: κάθε εργασία στην οποία χρησιμοποιούνται ή πρόκειται να χρησιμοποιηθούν χημικοί παράγοντες σε οποιαδήποτε διαδικασία, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής, του χειρισμού, της αποθήκευσης, της μεταφοράς ή της εξάλειψης και της επεξεργασίας, ή που προκύπτουν από τέτοια εργασία.

Στοιχεία και αριθμοί Χημικές ή βιολογικές ουσίες υπάρχουν στο 38 % των επιχειρήσεων σύμφωνα με την έρευνα του EU-OSHA στις επιχειρήσεις.1 Στις μεγάλες επιχειρήσεις συχνά χρησιμοποιούνται περισσότερα από 1.000 διαφορετικά χημικά προϊόντα. Ένας μόνο εργαζόμενος μπορεί να έρθει σε επαφή με εκατοντάδες διαφορετικές χημικές ουσίες. Το 17 % των εργαζομένων στην ΕΕ αναφέρουν ότι χειρίζονται ή έρχονται σε δερματική επαφή με χημικά προϊόντα ή χημικές ουσίες κατά τουλάχιστον το 25 % του χρόνου εργασίας τους2 ενώ το 15 % αναφέρουν ότι εισπνέουν καπνό, αναθυμιάσεις (όπως αναθυμιάσεις συγκόλλησης ή καυσαέρια), σκόνη (όπως σκόνη ξύλου ή σκόνη ορυκτών). Νέοι κίνδυνοι εμφανίζονται συνεχώς. 1) Σύνοψη — Δεύτερη ευρωπαϊκή έρευνα για τις επιχειρήσεις σχετικά με τους νέους και τους αναδυόμενους κινδύνους (ESENER-2), EU-OSHA, 2015, σ. 5. Διατίθεται στη διεύθυνση: https://osha.europa.eu/sites/default/files/publications/documents/esener-ii-summary-en.PDF 2) Έκτη ευρωπαϊκή έρευνα για τις συνθήκες εργασίας, Έκθεση επισκόπησης, Eurofound, 2016, σ. 43. Διατίθεται στη διεύθυνση: https://www.eurofound.europa.eu/sites/default/files/ef_publication/field_ef_document/ef1634en.pdf

Στοιχεία και αριθμοί Στους τομείς που εμφανίζουν υψηλά ποσοστά παρουσίας χημικών ουσιών συγκαταλέγονται η γεωργία (62 %), η μεταποίηση (52 %) και οι κατασκευές (51 %)1 Σε πολλούς τομείς έχει αυξηθεί η χρήση χημικών ουσιών, καθώς διάφοροι παραδοσιακοί τρόποι εργασίας έχουν αντικατασταθεί από τεχνολογίες που βασίζονται στη χρήση χημικών (φυτοφάρμακα, πλαστικά, μόνωση κ.λπ.) Το 2014 χρησιμοποιήθηκαν στη Σουηδία 3,7 τόνοι επικίνδυνων ουσιών. ESENER-2 — Overview Report: Managing Safety and Health at Work (Συνοπτική έκθεση: Διαχείριση της ασφάλειας και της υγείας στην εργασία), EU-OSHA, 2016, σ. 18. Διατίθεται στη διεύθυνση: https://osha.europa.eu/sites/default/files/ESENER2-Overview_report.pdf

Τρόποι διαχείρισης επικίνδυνων ουσιών Η δημιουργία νοοτροπίας πρόληψης και η αύξηση της ευαισθητοποίησης αποτελούν βασικά στοιχεία. Στην ΕΕ ισχύει ήδη νομοθεσία για τις επικίνδυνες ουσίες — οι εργοδότες πρέπει να γνωρίζουν τις υποχρεώσεις που τους επιβάλλει ο νόμος. Η εκτίμηση των κινδύνων είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική πρόληψη. Εφαρμογή αποτελεσματικών προληπτικών και προστατευτικών μέτρων. Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να ενημερώνονται για τα ακόλουθα: τις διαπιστώσεις της εκτίμησης των κινδύνων, τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται και το πώς αυτοί τους επηρεάζουν, τι πρέπει να κάνουν για τη δική τους ασφάλεια και την ασφάλεια των άλλων, τι πρέπει να κάνουν σε περίπτωση ατυχήματος ή όταν κάτι δεν πάει καλά. Τα πρακτικά εργαλεία και η καθοδήγηση μπορούν να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις στη διαχείριση των κίνδυνων και στην εξασφάλιση ασφαλών και υγιών χώρων εργασίας.

Εκτίμηση των κινδύνων Πρέπει να πραγματοποιείται εκτίμηση των κινδύνων προκειμένου να εντοπίζονται όλοι οι κίνδυνοι για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία. Όλοι — εργοδότες, διευθυντικά στελέχη, υπηρεσίες ΕΑΥ και εργαζόμενοι — πρέπει να συμμετέχουν σε αυτήν. Θα πρέπει να καλύπτει όλες τις ομάδες εργαζομένων και εργολάβων καθώς και έκτακτες εργασίες, π.χ. συντήρηση και επισκευή. Είναι ουσιώδες να δίνεται προτεραιότητα σε κάθε εργασία που αποσκοπεί στην εξάλειψη, την υποκατάσταση ή τον έλεγχο των κινδύνων. Θα πρέπει να επικαιροποιείται και να αναθεωρείται μετά από την εκδήλωση σοβαρών συμβάντων. Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να ενημερώνονται επαρκώς για τα αποτελέσματα της εκτίμησης και να εκπαιδεύονται στην εφαρμογή των μέτρων πρόληψης. Υπάρχουν διαθέσιμα εργαλεία και μέσα τα οποία μπορούν να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις στη διενέργεια της εκτίμησης των κινδύνων.

3 στάδια για τη διαχείριση των επικίνδυνων ουσιών Αναγνώριση των παραγόντων κινδύνου: Καταρτίστε κατάλογο με τις ουσίες/τα χημικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται και παράγονται στον χώρο εργασίας. Συγκεντρώστε πληροφορίες, μεταξύ άλλων από ετικέτες και δελτία δεδομένων ασφαλείας, σχετικά με τη βλάβη που μπορεί να προκαλέσουν και τον τρόπο με τον οποίον μπορεί να προκληθεί η βλάβη αυτή. Εξετάστε αν χρησιμοποιούνται καρκινογόνα ή μεταλλαξιγόνα, για τα οποία ισχύουν αυστηρότεροι κανόνες. Αξιολογήστε την έκθεση: Προσδιορίστε τα πρόσωπα που ενδέχεται να εκτίθενται, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων στους τομείς της καθαριότητας και της συντήρησης. Εκτιμήστε το βαθμό έκθεσης των εργαζομένων εξετάζοντας το είδος, την ένταση, τη διάρκεια, τη συχνότητα της έκθεσης, συμπεριλαμβανομένων των συνδυασμών έκθεσης. Εξετάστε τις συνδυαστικές επιπτώσεις με άλλους κινδύνους, για παράδειγμα κίνδυνο πυρκαγιάς, απορρόφηση μέσω του δέρματος, ή εργασία για την οποία απαιτείται παρατεταμένη επαφή με υγρά. Θεσπίστε μέτρα: Στη συνέχεια μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τον κατάλογο των κινδύνων για να καταρτίσετε το σχέδιο δράσης (μέτρα προστασίας και πρόληψης), στο οποίο θα περιλαμβάνονται και οι αρμόδιοι για την εφαρμογή του. Έλεγχος της εφαρμογής και του αντίκτυπου των μέτρων.

Η αρχή STOP Οι εργοδότες πρέπει να θεσπίσουν αποτελεσματικά μέτρα προστασίας και πρόληψης. Οι επικίνδυνες ουσίες και διαδικασίες θα πρέπει να εξαλειφθούν πλήρως από τους χώρους εργασίας (π.χ. σχεδιασμός νέων διαδικασιών εργασίας). Εάν δεν είναι δυνατή η εξάλειψη των κινδύνων, τότε η διαχείρισή τους θα πρέπει να βασίζεται στην ιεράρχηση των μέτρων πρόληψης - στην αρχή STOP. Υποκατάσταση (Substitution) (ασφαλείς ή λιγότερο επιβλαβείς εναλλακτικές). Τεχνολογικά μέτρα (Technological measures) (π.χ. κλειστό σύστημα, τοπικό σύστημα εξαερισμού ). Οργανωτικά μέτρα (Organisational measures) (π.χ. περιορισμός του αριθμού των εκτιθέμενων εργαζομένων ή του χρόνου έκθεσης). Ατομική προστασία (Personal protection) (χρήση μέσων ατομικής προστασίας, ΜΑΠ).

Νομοθεσία Ο εργοδότης είναι βάσει του νόμου υπεύθυνος για τη διασφάλιση της υγείας και της ασφάλειας στους χώρους εργασίας Στο κανονιστικό πλαίσιο για την επαγγελματική ασφάλεια και υγεία περιλαμβάνονται τα εξής Οδηγία 89/391/ΕΟΚ (η οδηγία πλαίσιο για την ΕΑΥ) Οδηγία 98/24/ΕΚ (η οδηγία για τους χημικούς παράγοντες, CAD) Οδηγία 2004/37/ΕΚ (η οδηγία για τις καρκινογόνες και τις μεταλλαξιγόνες ουσίες, CMD) Πλήρης επισκόπηση της σχετικής νομοθεσίας ΕΑΥ: https://osha.europa.eu/el/safety-and-health-legislation Ορισμένες χρήσιμες πληροφορίες από τη νομοθεσία για τις χημικές ουσίες: Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1907/2006 (κανονισμός REACH) Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1272/2008 (κανονισμός CLP)

Ειδικές ομάδες κινδύνου Ορισμένες ομάδες εργαζομένων μπορεί να απειλούνται περισσότερο από τις επικίνδυνες ουσίες, όπως: γυναίκες νεαροί εργαζόμενοι διακινούμενοι εργαζόμενοι προσωρινά απασχολούμενοι μη καταρτισμένο ή άπειρο προσωπικό υπεύθυνοι καθαριότητας και εργολάβοι Ο αυξημένος κίνδυνος μπορεί να οφείλεται σε ιδιαίτερη ευαισθησία, απειρία ή σε έλλειψη εκπαίδευσης ή πληροφόρησης. Οι κίνδυνοι που απειλούν τους εργαζομένους αυτούς θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στην εκτίμηση των κινδύνων.

Συμμετοχή Στην εκστρατεία μπορούν να συμμετάσχουν επιχειρήσεις κάθε μεγέθους από όλους τους κλάδους, καθώς και ιδιώτες, με τους ακόλουθους τρόπους: διαδίδοντας και δημοσιεύοντας υλικό της εκστρατείας, συμμετέχοντας σε ή διοργανώνοντας εκδηλώσεις και δράσεις, χρησιμοποιώντας και προωθώντας εργαλεία διαχείρισης των επικίνδυνων ουσιών, λαμβάνοντας μέρος στην εκστρατεία ως εταίροι, παρακολουθώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για συνεχή ενημέρωση.

Διαδικασία σύναψης εταιρικών σχέσεων στο πλαίσιο της εκστρατείας Οι επιτυχείς εταιρικές σχέσεις του EU-OSHA με τους σημαντικότερους ενδιαφερόμενους παράγοντες έχουν κρίσιμη σημασία για την επιτυχία της εκστρατείας. Ευρωπαϊκές και διεθνείς οργανώσεις μπορούν να συμμετάσχουν ως επίσημοι εταίροι της εκστρατείας. Ως εταίροι, τα μέσα ενημέρωσης προωθούν την εκστρατεία. Στα παρεχόμενα οφέλη συγκαταλέγονται: πακέτο υποδοχής με ενημερωτικό υλικό, πιστοποιητικό συμμετοχής, προβολή σε επίπεδο ΕΕ και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ευκαιρίες δικτύωσης και ανταλλαγή καλών πρακτικών με άλλους εταίρους της εκστρατείας, πρόσκληση στις εκδηλώσεις του EU-OSHA.

Βραβεία Καλής Πρακτικής για «Ασφαλείς και Υγιείς Χώρους Εργασίας» Αναγνώριση καινοτόμων πρακτικών ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας. Οι επιχειρήσεις ανταμείβονται για την ανάληψη επιτυχημένων και βιώσιμων πρωτοβουλιών διαχείρισης των επικίνδυνων ουσιών στους χώρους εργασίας. Δυνατότητα συμμετοχής επιχειρήσεων από: κράτη μέλη της ΕΕ, υποψήφιες χώρες, δυνάμει υποψήφιες χώρες, χώρες της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ). Οι νικητές ανακοινώνονται κατά την τελετή απονομής των βραβείων.

Πόροι της εκστρατείας Οδηγός εκστρατείας Πρακτικό ηλεκτρονικό εργαλείο Εκθέσεις μελετών Σειρά ενημερωτικών δελτίων σχετικά με θέματα προτεραιότητας Βάση δεδομένων με στοιχεία και εργαλεία Περιπτωσιολογική μελέτη και βάση οπτικοακουστικών δεδομένων OSHwiki: επικαιροποιημένη θεματική ενότητα και νέα άρθρα Οι ταινίες του Napo Υλικό προβολής Φυλλάδιο της εκστρατείας Φυλλάδιο για τα Βραβεία Καλής Πρακτικής Αφίσα Βίντεο Διαδικτυακό διαφημιστικό πλαίσιο (on-line banner) Υπογραφή ηλεκτρονικών μηνυμάτων Ηλεκτρονικές συνδέσεις προς χρήσιμους δικτυακούς τόπους

Σημαντικές ημερομηνίες Έναρξη της εκστρατείας: Απρίλιος 2018 Διαγωνισμός για τα Βραβεία Καλής Πρακτικής στα κράτη μέλη και σε ευρωπαϊκό επίπεδο: 2018 και 2019 Εκδήλωση ανταλλαγής καλών πρακτικών για «Ασφαλείς και Υγιείς Χώρους Εργασίας»: 2ο τρίμηνο του 2019 Ευρωπαϊκές εβδομάδες για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία: Οκτώβριος 2018 και 2019 Ευρωπαϊκή Συνδιάσκεψη για τους Ασφαλείς και Υγιείς Χώρους Εργασίας και τελετή απονομής των Βραβείων Καλής Πρακτικής Νοέμβριος 2019

Περισσότερες πληροφορίες Μάθετε περισσότερα στον δικτυακό τόπο της εκστρατείας: www.healthy-workplaces.eu/el Γίνετε συνδρομητές στο ενημερωτικό δελτίο της εκστρατείας μας: https://healthy-workplaces.eu/el/healthy-workplaces-newsletter Παραμείνετε ενημερωμένοι για τις δράσεις και τις εκδηλώσεις από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Μάθετε περισσότερα για τις εκδηλώσεις στη χώρα σας από τον εθνικό εστιακό πόλο: www.healthy-workplaces.eu/fops