Εκσυγχρονισμός Οικογενειακού Δικαίου Υπουργειο δικαιοσυνης και δημοσιας ταξεωσ 2 νοεμβριου 2017

Εισαγωγή Με απώτερο στόχο την προάσπιση των δικαιωμάτων και το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού, καθώς και την περαιτέρω βελτίωση των σχέσεων μεταξύ γονέων και τέκνων, το ΥΔΔΤ προχώρησε στο διορισμό δύο Επιτροπών – μία στην οποία μετείχαν εμπειρογνώμονες και μία στην οποία μετείχαν ακαδημαϊκοί – με σκοπό την αναθεώρηση του Οικογενειακού Δικαίου. Λήφθηκαν προτάσεις και από τις δύο ομάδες μελετητών, η ομάδα εμπειρογνωμόνων ασχολήθηκαν περισσότερο με προβλήματα και παρατηρήσεις επί του πλαισίου νομοθεσίας ενώ οι ακαδημαϊκοί υπέβαλαν κυρίως εισηγήσεις για περαιτέρω εκσυγχρονισμό και προώθηση καινοτόμων αλλαγών. Μετά από επεξεργασία και κωδικοποίηση των προτάσεων που λήφθηκαν από τις δύο επιτροπές κρίθηκε αναγκαία η αναθεώρηση και ο εκσυγχρονισμός του Οικογενειακού Δικαίου. Οι εν λόγω προτάσεις υποβλήθηκαν σε δημόσιο διάλογο όπου αρμόδιες αρχές, διάφοροι φορείς, οργανώσεις και άτομα εξέφρασαν τις θέσεις και απόψεις τους και οι οποίες λήφθηκαν σοβαρά υπόψιν κατά την ετοιμασία 8 νομοσχεδίων.

Σημαντικότερες αλλαγές και καινοτομίες Παραχωρείται αρμοδιότητα στο Δικαστήριο να επιλαμβάνεται υποθέσεις που εμπλέκονται νεαροί παραβάτες του νόμου και για πρώτη φορά καθορίζεται ο ορισμός «παιδί σε σύγκρουση με το νόμο» όπου αναφέρεται σε ανήλικα πρόσωπα που έχουν διαπράξει αξιόποινη πράξη ή θεωρείται ύποπτο διάπραξης αξιόποινης πράξης, Αναθεωρείται η διαδικασία που ακολουθείται ενώπιον του Οικογενειακού Δικαστηρίου, ώστε από τη μια, με την εξοικονόμηση χρόνο να προωθηθεί η εκδίκαση υποθέσεων κατά ταχύτερο τρόπο και από την άλλη, το Δικαστήριο να προστατεύσει περαιτέρω τα δικαιώματα του παιδιού, όπως αυτά αναγνωρίζονται σε διεθνείς συμβάσεις, Ρυθμίζονται θέματα που σχετίζονται με τους λόγους διαζυγίου και εισάγεται το συναινετικό διαζύγιο και αναθεωρείται ο χρόνος που οι σύζυγοι βρίσκονται σε διάσταση. Ενδυναμώνεται η προστασία της οικογενειακής στέγης, όπου κανένας εκ των συζυγών δεν θα μπορεί να διαθέσει καθ’ οιοδήποτε τρόπο την οικογενειακή στέγη, χωρίς τη συγκατάθεση του άλλου, Ρυθμίζεται η δυνατότητα, ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου, αυτό να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του σε οποιαδήποτε δικαστική ή άλλη διοικητική διαδικασία ή παράλληλη διαδικασία που ακολουθείται από αρμόδιες υπηρεσίες,

Καθορίζονται αποτελεσματικότερες διαδικασίες συγκέντρωσης πληροφοριών για την περιουσιακή κατάσταση του συζύγου για σκοπούς υπολογισμού της διατροφής και αναθεωρείται η συνεισφορά του ενός συζύγου στην αύξηση περιουσίας στο ένα δεύτερο της αύξησης, Στις περιπτώσεις τεκνού θύματος βίας στην οικογένεια ο άλλος γονέας θα δύναται από μόνος του να ζητήσει την παρακολούθηση του τέκνου θύματος από ειδικούς εμπειρογνώμονες και την παροχή υπηρεσιών στήριξης και αποκατάστασης του, Το πρόγραμμα φύλαξης του τέκνου θα καταρτίζεται αναλυτικά και θα περιλαμβάνεται στο διάταγμα του Δικαστηρίου. Η φύλαξη του τέκνου θα γίνεται εξ ημισείας και από τους δύο γονείς, εκτός αν το Δικαστήριο αποφανθεί διαφορετικά Το Δικαστήριο θα δύναται αυτεπαγγέλτως να διατάξει την υποχρεωτική συμμετοχή των γονέων σε εκπαιδευτικά ή και θεραπευτικά προγράμματα ή και προγράμματα ψυχοθεραπείας ή ψυχολογικής στήριξης ή την παροχή συμβουλευτικής ή ψυχολογικής στήριξης στο παιδί χωρίς να απαιτείται η συγκατάθεση των γονέων. Ρυθμίζεται η δυνατότητα υποβολής αίτησης για συνέχιση της καταβολής διατροφής τόσο από τον δικαιούχο όσο και από τον γονέα ή το Διευθυντή ΤΥΚΕ, μετά την ενηλικίωση του τέκνου, στις περιπτώσεις όπου ειδικές περιστάσεις το επιβάλλουν.

Άρθρο 111 του Συντάγματος Ειδικότερες ρυθμίσεις στις υπό αναφορά νομοθεσίες: Στα πλαίσια της κυβερνητικής πολιτικής για ταχύτερη διεκπεραίωση των υποθέσεων με την εξοικονόμηση δικαστικού χρόνου προχωρήσαμε στην τροποποίηση του Άρθρου 111 του Συντάγματος, όπου η σύνθεση του Οικογενειακού Δικαστηρίου σε αιτήσεις διαζυγίων θα αποτελείται από ένα δικαστή, αντί τριών ως είχε μέχρι σήμερα. Ανάλογη τροποποίηση προωθήθηκε και στον Περί Οικογενειακών Δικαστηρίων Νόμο (Ν. 23/1990).

Περί Οικογενειακών Δικαστηρίων Νόμος Επιπρόσθετα με τις προτεινόμενες αλλαγές σημαντικές είναι οι ρυθμίσεις που περιλαμβάνονται στο νομοσχέδιο για την διαμεσολάβηση, το οποίο εκκρεμεί στη Βουλή, και το προτεινόμενο νομοσχέδιο που αφορά την αντιμετώπιση νεαρών παραβατών. Ειδικότερα, προωθούνται οι πιο κάτω αλλαγές στον υπό αναφορά Νόμο: Τα προσόντα που απαιτούνται για το διορισμό δικαστών Οικογενειακών Δικαστηρίων συμπεριλαμβάνουν ευρεία γνώση σε θέματα οικογενειακού δικαίου ή αποδεδειγμένη εμπειρία στο χειρισμό δικαστικών υποθέσεων που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του Οικογενειακού Δικαστηρίου. Επίσης οι δικαστές του Οικογενειακού Δικαστηρίου υποχρεούνται να λαμβάνουν συνεχή επιμόρφωση γύρω από τα θέματα που εντάσσονται στη δικαιοδοσία του Οικογενειακού Δικαστηρίου. Οι Δικαστές, σε περίπτωση που κρίνουν ότι είναι προς το συμφέρον του παιδιού, δύναται να διορίσουν ψυχολόγο, παιδοψυχολόγο ή άλλο εξειδικευμένο επιστήμονα προερχόμενο από τη δημόσια υπηρεσία ή ιδιώτη ή την παροχή συμβουλευτικής ή ψυχολογικής στήριξης στο παιδί χωρίς να απαιτείται η συγκατάθεση των γονέων.

Η εξουσία των Οικογενειακών Δικαστηρίων επεκτείνεται ούτως ώστε να επιλαμβάνονται: α) υποθέσεων που αφορούν λύση θρησκευτικού γάμου οποιασδήποτε άλλης θρησκευτική ομάδας ή προσώπων που ανήκουν ή δεν ανήκουν στην ίδια θρησκευτική ομάδα, εφόσον η λύση τέτοιου γάμου δεν εμπίπτει στη δικαιοδοσία των οικογενειακών δικαστηρίων των θρησκευτικών ομάδων και β) υποθέσεων που αφορούν παιδιά που βρίσκονται σε σύγκρουση με το νόμο. Η καθ’ ύλην αρμοδιότητα των Δικαστών των Οικογενειακών Δικαστηρίων επεκτείνεται επί όλων των υποθέσεων που επιλαμβάνονται τα Οικογενειακά Δικαστήρια, ώστε ο ίδιος δικαστής να επιλαμβάνεται όλων των υποθέσεων που εγείρονται μεταξύ των ίδιων διαδίκων. Η κατά τόπο αρμοδιότητα των οικογενειακών Δικαστηρίων επεκτείνεται σε υποθέσεις όπου σύζυγος και τέκνο βρίσκονται στο εξωτερικό και ο άλλος σύζυγος που διαμένει μέσα στην επαρχία για την οποία ιδρύθηκε το Οικογενειακό Δικαστήριο επιθυμεί την τροποποίηση διατάγματος διατροφής ή γονικής μέριμνας.

Περί Γάμου Νόμος Εισάγεται για πρώτη φορά το συναινετικό διαζύγιο: προστίθεται ως λόγος διαζυγίου, η περίπτωση που οι σύζυγοι μετά από ώριμη, ελεύθερη και ανεπηρέαστη βούληση καταθέτουν κοινή αίτηση για λύση του γάμου τους, αφού η σχέση τους θεωρείται ότι έχει κλονισθεί τόσο ισχυρά, για λόγο που αφορά και τους δύο συζύγους, και η εξακολούθηση της έγγαμης σχέσης είναι αφόρητη. Η κοινή αίτηση για λύση του γάμου θα μπορεί να κατατεθεί μόνο εάν έχουν περάσει τουλάχιστον έξι μήνες από την τέλεση του γάμου. Σε περίπτωση που υπάρχουν ανήλικα τέκνα θα πρέπει να προσκομίζεται έγγραφη συμφωνία των συζύγων που να ρυθμίζει την επιμέλεια των τέκνων και την επικοινωνία με αυτά.

Ο χρόνος διάστασης που ρυθμίζεται στο άρθρο 27(3)(β) για το αμάχητο τεκμήριο κλονισμού των σχέσεων μεταξύ των συζύγων περιορίζεται από τέσσερα στα δύο χρόνια και οι μικρές διακοπές που έγιναν ως προσπάθεια αποκατάστασης των σχέσεων περιορίζεται στους τέσσερεις μήνες αντί των έξι μηνών. Το δικαίωμα καταχώρησης έφεσης να περιορίζεται μόνο στις περιπτώσεις που, ο διάδικος που έχει δικαίωμα να καταχωρήσει έφεση συνήψε άλλο γάμο κατά την περίοδο που θα μπορούσε να καταχωρίσει την έφεση. Η παραγραφή ακυρώσεως γάμου, όπως αυτή ρυθμίζεται στο άρθρο 23, περιορίζεται μόνο στους ακυρώσιμους γάμους και δεν διαλαμβάνει γάμους που είναι εκ του νόμου άκυροι ή ανυπόστατοι.

Ο Περί Σχέσεων Γονέων και Τέκνων Νόμος Με την τροποποίηση του παρόντος νόμου σκοπείτε η διασφάλιση πρωτίστως των συμφερόντων του παιδιού και η αναγνώριση του δικαιώματος του παιδιού να εκφράσει ελεύθερα τη γνώμη του σχετικά με οποιοδήποτε θέμα το ενδιαφέρει σε οποιαδήποτε δικαστική ή άλλη διοικητική διαδικασία. Το νομοσχέδιο ρυθμίζει ειδικότερα τα πιο κάτω θέματα: Δικαίωμα επικοινωνίας Διασφαλίζεται το δικαίωμα του παιδιού να μην αποχωρίζεται από τους γονείς του παρά μόνο όταν ο χωρισμός αυτός είναι αναγκαίος για το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού. Επιδεικνύεται ο απαιτούμενος σεβασμός στο δικαίωμα του παιδιού που ζει χωριστά από τους γονείς του ή από τον ένα από αυτούς να διατηρεί κανονικά προσωπικές σχέσεις και να έχει επικοινωνία με τους δύο γονείς. Γονική μέριμνα Στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης γάμου, η γονική μέριμνα παραμένει να ασκείται από κοινού και από τους δύο γονείς και μόνο στις περιπτώσεις που το δικαστήριο κρίνει διαφορετικά ανατίθεται μόνο στον ένα γονέα και καθορίζουν το τόπο διαμονής του.

Η φύλαξη του τέκνου θα γίνεται εξ’ ημισείας και από τους δύο γονείς, εκτός αν το Δικαστήριο αποφανθεί διαφορετικά. Το πρόγραμμα φύλαξης του τέκνου από τον κάθε γονέα καθορίζεται αναλυτικά στο διάταγμα. Σε περίπτωση διαφωνίας των γονέων ως προς το σχολείο φοίτησης του τέκνου, το τέκνο θα φοιτά σε σχολείο της εκπαιδευτικής περιφέρειας της διαμονής του, μέχρι τη λήψη αποφάσεως από το Δικαστήριο. Πράξεις επιμέλειας από τον ένα γονέα επιχειρούνται σε περιπτώσεις επείγουσας ιατρικής θεραπείας και σε περιπτώσεις όπου το τέκνο είναι θύμα βίας στην οικογένεια. Όταν το τέκνο είναι θύμα βίας στην οικογένεια ο άλλος γονέας δύναται από μόνος του να ζητήσει την παρακολούθηση του τέκνου από ειδικούς και την παροχή υπηρεσιών στήριξης και αποκατάστασης του. Το Δικαστήριο δύναται να διατάξει το διορισμό Λειτουργού του Τμήματος Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας για παρακολούθηση της εφαρμογής οποιουδήποτε εκδιδόμενου διατάγματος γονικής μέριμνας και να υποβάλει σε αυτό έκθεση εντός τακτής προθεσμίας. Υποχρεωτική συμμετοχή των γονέων σε εκπαιδευτικά ή θεραπευτικά προγράμματα, δυνάμει διαταγής του Δικαστηρίου, αν κριθεί ότι είναι αναγκαίο και προς όφελος των σχέσεων γονέων και τέκνων.

Εξουσίες Δικαστηρίου Το Δικαστήριο πριν την έκδοση της απόφασης του για την άσκηση γονικής μέριμνας δύναται να δώσει οδηγίες για συγκρότηση διατμηματικής ομάδας από εμπειρογνώμονες, με σκοπό να αξιολογήσουν το συμφέρον του τέκνου και να εισηγηθούν την εφαρμογή ενδιάμεσων προστατευτικών μέτρων, που να στοχεύουν στην αρμονική άσκηση της γονικής μέριμνας από τους δύο γονείς ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις από τον ένα γονέα ή από τρίτο πρόσωπο. Η έκθεση εμπειρογνωμόνων θα περιλαμβάνει τις αναγκαίες πληροφορίες ως προς τις οικογενειακές, κοινωνικές, εκπαιδευτικές συνθήκες και τις προοπτικές του τέκνου και κάθε πληροφορία αναφορικά με την υγεία ή την ψυχοσύνθεση του και γενικά κάθε πληροφορία η οποία είναι αναγκαία για την αξιολόγηση του συμφέροντος του τέκνου. Η έκθεση υποβάλλεται στο Δικαστήριο εντός προθεσμίας 30 ημερών. Αφαίρεση γονικής μέριμνας και από τους δύο γονείς διατάσσεται εφόσον είναι αναγκαία για το υπέρτατο συμφέρον του τέκνου.

Διατροφή – τρόπος υπολογισμού Ο καθένας από τους γονείς είναι υποχρεωμένος να δίνει στον άλλο γονέα ή στο δικαιούχο ή στο Διευθυντή ακριβείς πληροφορίες για την περιουσία και τα εισοδήματα του για τον καθορισμό του ύψους της διατροφής. Η υποχρέωση για διατροφή του τέκνου δύναται να επεκταθεί, μετά από αίτημα του γονέα ή του δικαιούχου, όπου ειδικές περιστάσεις το επιβάλλουν μετά την ενηλικίωση του.

Περί Τέκνων Νόμος Με την τροποποίηση του παρόντος Νόμου ρυθμίζονται τα πιο κάτω θέματα: Τέκνο το οποίο έχει αποκτηθεί με μεταθανάτια γονιμοποίηση, τεκμαίρεται ότι γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του γάμου, νοουμένου ότι υπάρχει γραπτή συγκατάθεση του προσώπου αυτού και έγκριση από το Συμβούλιο Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Ανθρώπινης Αναπαραγωγής. Όταν το παιδί αποκτήθηκε σύμφωνα με τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας, η προσβολή της μητρότητας ασκείται μέσα σε έξι μήνες από τον τοκετό είτε από την τεκμαιρόμενη μητέρα είτε από την κυοφόρο γυναίκα. Στις περιπτώσεις που διενεργηθεί τεχνητή γονιμοποίηση με γεννητικό υλικό τρίτου δότη, η προσβολή της αναγνώρισης της πατρότητας αποκλείεται, έστω και αν η ταυτότητα του τρίτου δότη είναι ή γίνει εκ των υστέρων γνωστή. Πρόσωπο που συνεχίσει να αρνείται ή παραλείπει να προβεί στις αναγκαίες ενέργειες για διεξαγωγή αιματολογικών ή άλλων εξετάσεων, ως οι οδηγίες του Δικαστηρίου, το Δικαστήριο δύναται να διατάξει το εν λόγω πρόσωπο όπως εντός δεκαπέντε ημερών συμμορφωθεί με τις οδηγίες του. Σε περίπτωση παράλειψης του δεν θα δικαιούται σε μεταγενέστερο στάδιο να θέσει ως μαρτυρία υπέρ του οποιοδήποτε έγγραφο ή πληροφορία, εκτός αν το Δικαστήριο ικανοποιηθεί ότι είχε βάσιμη δικαιολογία για την παράλειψη.

Περί Ρυθμίσεως των Περιουσιακών Σχέσεων των Συζύγων Με την τροποποίηση του παρόντος Νόμου καθίσταται υποχρεωτική, η ακριβής δήλωση της περιουσίας και των εισοδημάτων των εν διαστάσει συζύγων για καθορισμό του ύψους της διατροφής και η προστασία της οικογενειακής στέγης. Το νομοσχέδιο ρυθμίζει ειδικότερα τα πιο κάτω θέματα: Για σκοπούς υπολογισμού της διατροφής ρυθμίζεται η δυνατότητα έκδοσης διατάγματος προς τον εργοδότη ή την αρμόδια υπηρεσία ή τον αρμόδιο οικονομικό φορέα να παραχωρήσει κάθε χρήσιμη πληροφορία για την περιουσιακή κατάσταση του άλλου συζύγου εν σχέσει με τα εισοδήματα του. Οποιαδήποτε συμφωνία για διάθεση ή μεταβίβαση ή παραχώρηση ή υποθήκευση ή πώληση οποιουδήποτε συμφέροντος ή οφέλους επί της οικογενειακής στέγης σε οποιοδήποτε πρόσωπο είναι άκυρη, εάν δεν υπάρχει η έγγραφη άδεια του άλλου συζύγου. Η συνεισφορά του ενός συζύγου στην αύξηση περιουσίας του άλλου θα τεκμαίρεται ότι ανέρχεται στο ένα δεύτερο της αύξησης, αντί στο ένα τρίτο που ισχύει μέχρι σήμερα.

Περί Απόπειρας Συνδιαλλαγής και Πνευματικής Λύσης του Γάμου Με την αναθεώρηση του παρόντος νόμου, στους λόγους που δεν απαιτείται η γνωστοποίηση πρόθεσης έγερσης αγωγής, γίνεται αντικατάσταση της λέξης «φρενοβλάβειας» με τη φράση «ψυχική νόσος» και προστίθεται αν ο λόγος για λύση του γάμου βασίζεται σε γεγονότα πράξης ενδοοικογενειακής βίας. Επίσης προωθείται η τροποποίηση των άρθρων 3 (3) και 5 του νόμου ενισχύοντας την απόπειρα συνδιαλλαγής σε περιπτώσεις θρησκευτικών γάμων με βελτίωση της διαδικασίας που ακολουθείται αναφορικά με την γνωστοποίηση της πρόσθεσης για έγερση αγωγής διαζυγίου και σε περίπτωση αποτυχίας της συνδιαλλαγής της έκδοσης Βεβαίωσης για Πνευματικής Λύσης του Γάμου.

Περί Υιοθεσίας Νόμος Περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμος Σκοπός της τροποποίησης είναι ούτως ώστε η υιοθεσία να έχει ως ύψιστο κριτήριο το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού. Περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμος Προστίθεται στον ορισμό της φράσης «τέκνο ή γνήσιο τέκνο αποβιώσαντος» ότι περιλαμβάνει και τέκνο του αποβιώσαντος που γεννήθηκε με τη μέθοδο της μεταθανάτιας γονιμοποίησης.

Ο Περί Διαμεσολάβησης σε Οικογενειακές Υποθέσεις Νόμος Το ΥΔΔΤ σε συνεργασία με το Γραφείο Επιτρόπου Νομοθεσίας και Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού ετοίμασε το νομοσχέδιο για τη Διαμεσολάβηση σε Οικογενειακές Υποθέσεις. Σκοπός του νομοσχεδίου είναι να καθορίσει την έννοια της διαμεσολάβησης σε οικογενειακές υποθέσεις, ως διαδικασίας, κατά την οποία τα μέρη με τη βοήθεια τρίτου ανεξάρτητου και αντικειμενικού προσώπου, του διαμεσολαβητή, θα ρυθμίσουν από κοινού τις οικογενειακές τους υποθέσεις τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον, βοηθούμενοι από διαμεσολαβητή ώστε να λάβουν υπόψη τους και να διερευνήσουν τις διαθέσιμες σε αυτές επιλογές και να επικοινωνήσουν καλύτερα μεταξύ τους. Περαιτέρω, η διαμεσολάβηση συμβάλλει στη μείωση του χρόνου που απαιτείται για την επίλυση τέτοιων διαφορών μέσω δικαστικών διαδικασιών, καθώς και στον περιορισμό των εξόδων.

Η αναθεώρηση και ο εκσυγχρονισμός του Οικογενειακού Δικαίου, μετά από περίπου 20 χρόνια, είναι επιβεβλημένη τόσο σε σχέση με την εφαρμογή των σχετικών νόμων όσο και σε σχέση με την ανάγκη η νομοθεσία να μπορεί να ανταποκριθεί στις σημερινές απαιτήσεις αντικαθιστώντας τις ρυθμίσεις του παρελθόντος. Η οικογένεια αποτελεί βασική αξία στην κοινωνία και πρέπει να προστατεύεται από τα θεσμικά όργανα μέσω ειδικών μέτρων, ακόμα και όταν βιώνει κάποια κρίση. Ειδικότερα, τα θεσμικά όργανα οφείλουν να ασχολούνται πρωτίστως με την προστασία του υπέρτατου συμφέροντος των ανήλικων τέκνων. Θερμές ευχαριστίες στους δικαστές, τους θρησκευτικούς ηγέτες, τους εμπειρογνώμονες και ακαδημαϊκούς, τον Εθνικό Μηχανισμό Δικαιώματα της Γυναίκας, τα οργανωμένα σύνολα και φορείς για τις προτάσεις και τις εισηγήσεις τους. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας