ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΝΟΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΙΟΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Κάγκαλου, Ι.1, Κ. Στεφανίδης2, Ε. Γιαννούρης2, Ε. Παπαστεργιάδου2 1. Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου 2. Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οικολογική κατάσταση των υγροτοπικών οικοσυστημάτων καθορίζεται από πλήθος βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων, καθώς επίσης και από την παρουσία και την ένταση των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Ιδιαίτερα τα Μεσογειακά υγροτοπικά συστήματα αντιμετωπίζουν ως σοβαρή απειλή την διακύμανση της υδάτινης στάθμης, η οποία επηρεάζει τόσο τη δομή όσο και τη λειτουργία τους. Στην Ελλάδα έχει καταστραφεί περίπου το 70% των υγροτόπων μικρού μεγέθους όπως π.χ. τα έλη, οι τυρφώνες και οι εποχικές λίμνες, κυρίως λόγω των ανθρωπογενών παρεμβάσεων, ενώ οι εναπομείναντες υγρότοποι αποτελούν σημαντικά καταφύγια για τη βιοποικιλότητα. Υπάρχει , επομένως ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την καλύτερη κατανόηση των οικολογικών μηχανισμών αυτών των οικοσυστημάτων. Εκτιμώντας ταυτόχρονα και τις «απαιτήσεις» της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την ποιότητα των υδάτων (WFD 2000/60/EE) η αξιολόγηση του βιοτικού στοιχείου καθίσταται επιτακτική προτεραιότητα. Η ζωοπλαγκτική κοινωνία των υγροτοπικών συστημάτων προσελκύει ιδιαίτερα το ερευνητικό ενδιαφέρον δεδομένου ότι συνήθως συνιστά μια πλούσια και δυναμική βιοκοινωνία. Από την άλλη πλευρά τα υδρόβια μακρόφυτα έχουν εγκαθιδρυθεί μεταξύ των πλέον αξιόπιστων οικολογικών δεικτών, για την αξιολόγηση της ποιότητας των υδάτων.

Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ & Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Ως περιοχή μελέτης επιλέχθηκε ο υγρότοπος Καλοδικίου (Ν. Θεσπρωτίας) ο οποίος περιλαμβάνεται στις προστατευόμενες περιοχές του Δικτύου Natura 2000 ως περιοχή Κοινοτικού ενδιαφέροντος (pSCI) και ως προστατευόμενη περιοχή για την ορνιθοπανίδα (SPA). Ο υγρότοπος παρουσιάζει σπάνια και απειλούμενα είδη χλωρίδας και πανίδας, ενώ το τοπίο χαρακτηρίζεται από υψηλή αισθητική και χαρακτηρίζεται ως «η λίμνη με τα νούφαρα». Οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις που απειλούν τον υγρότοπο είναι η απόληψη ποσοτήτων ύδατος για άρδευση με αποτέλεσμα την εντονότερη αυξομείωση της στάθμης η οποία ούτως ή άλλως συμβαίνει μεταξύ της υγρής και θερμής περιόδου. Η εφαρμογή λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων καθώς και η απόρριψη σκουπιδιών είναι διαδεδομένη στην περιοχή, ενώ η πανίδα της περιοχής απειλείται από το παράνομο κυνήγι. Για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας, ελήφθησαν επιφανειακά δείγματα νερού, σε τέσσερις σταθμούς δειγματοληψίας σε μηνιαία βάση, καθώς και δείγματα ζωοπλαγκτού και υδρόβιων μακρόφυτων. Για τον προσδιορισμό των ποιοτικών παραμέτρων του νερού ακολουθήθηκαν τα πρωτόκολλα της APHA, 1989. Για το ζωοπλαγκτό χρησιμοποιήθηκε δίχτυ (55μm) και για κάθε δείγμα (100ml) καταμετρήθηκαν 3-6 υποδείγματα (1ml). Για τα υδρόβια μακρόφυτα χρησιμοποιήθηκε επιφάνεια δειγματοληψίας (quadrat) 50cm x 50cm.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Εικ.1. Χωρική και εποχιακή κατανομή βασικών ταξινομικών ομάδων ζωοπλαγκτού Κυρίαρχα είδη ζωοπλαγκτού: a. ROTIFERA : Keratella cochlearis, Keratella quadrata, Keratella sp., Branchionus sp., Trichocerca sp., Euclanis sp., Lecane sp., Polyarthra sp. b. CLADOCERA: Daphnia cuculata, Chydorus sphaericus, Bosmina longirostris,Leptodora Kindtii. c. COPEPODA: Cyclops vicinus, Cyclops sp., Diaptomus sp., Arctodiaptomus steindechneri, Limnocalanus sp.

I. Ranunculus aquatilis– Paspalum paspalodes Ο κατάλογος των περισσότερο άφθονων ειδών των υδρόβιων μακρόφυτων περιλαμβάνει 45 είδη τα οποία κατατάσσονται σε οκτώ ομάδες βλάστησης (TWINSPAN) I. Ranunculus aquatilis– Paspalum paspalodes II. Eleocharis palustris- Alisma gramineum III. Hydrilla verticilata -Ranunculus trichophyllus IV. Chara vulgaris- C. globularis V. Lysimachia vulgaris -Nymphaea alba- Epilobium palustris VI. Ceratophyllum submersum-Potamogeton trichoides VII. Myriophyllum alterniflorum VIII. Potamogeton lucens

ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Προέκυψαν 8 ομάδες βλάστησης εκ των οποίων οι 6 χαρακτηρίζονται από την κυριαρχία βυθισμένων ειδών, τα οποία διαδραματίζουν πολυδιάστατο ρόλο για τη διατήρηση καλής οικολογικής ποιότητας. Όσο αφορά τη ζωοπλαγκτική κοινωνία, αυτή χαρακτηρίζεται από την αφθονία μικρού μεγέθους οργανισμών (rotifers) καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και σε όλους τους σταθμούς δειγματοληψίας, ενώ μεγαλύτεροι οργανισμοί ( όπως κωπήποδα ) περιορίζονται σημαντικά την θερινή περίοδο. Η παρουσία σημαντικών ειδών για το οικοσύστημα (κλαδόκερα) είναι γενικότερα περιορισμένη σε όλη τη διάρκεια του έτους. Παλαιότερες έρευνες σχετικά με την αξιολόγηση των αβιοτικών παραμέτρων του Έλους Καλοδικίου αναφέρουν την επιβάρυνση του οικοσυστήματος λόγω εμφάνισης ευτροφισμού (μέση τιμή χλωροφύλλης-α 10,75 mg/m3, μέση τιμή αναλογίας DIN/SRP 2,1). Η αξιολόγηση των βιοτικών παραμέτρων υποδεικνύει την ύπαρξη πιέσεων ιδιαίτερα στη βιοκοινωνία του ζωοπλαγκτού, που εκφράζεται με την περιορισμένη συμμετοχή μεγάλων ταξινομικών ομάδων (Κωπήποδα, Κλαδόκερα). Εκτιμάται πως η έντονη γεωργική δραστηριότητα στη γύρω περιοχή (αυξημένες εισροές θρεπτικών) σε συνδυασμό με τις υψηλές διακυμάνσεις του υδατικού ισοζυγίου κατά τη διάρκεια του έτους, είναι οι κυριότεροι λόγοι για την πρόκληση ευτροφικών φαινομένων.