Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος Ο όρος ολοκαύτωμα-holocaust Γενοκτονία-Genocide Shoah Ιστορικό πλαίσιο Στρατόπεδα Συγκέντρωσης Μνήμη

Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ « Ο δήμιος σκοτώνει πάντα δύο φορές, τη δεύτερη με τη λήθη» Έλι Βίζελ , Εβραίος της Ρουμανίας επιζήσας του Ολοκαυτώματος

O όρος «ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ-HOLOCAUST»

Γενοκτονία-Genocide   Από τη λέξη «γένος» και το ρήμα « κτείνω» = σκοτώνω ( caedere, λατινικά ). Ο όρος καθιερώθηκε μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου και υιοθετήθηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών στις 9 Δεκεμβρίου 1948. Σημαίνει την εκ προθέσεως συστηματική ολοκληρωτική εξαφάνιση μιας εθνικής ή θρησκευτικής ομάδας μέσα από την καταστροφή της ικανότητάς της να αναπαραχθεί βιολογικά και πολιτισμικά.

Shoah Στη γαλλική και εβραϊκή βιβλιογραφία· ο όρος σημαίνει την «ολοσχερή καταστροφή», ενώ έγινε ευρύτερα γνωστός στα μέσα της δεκαετίας του 1980 με το ομώνυμο ντοκιμαντέρ του Lanzman (1984 ) “SHOAH”.

ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ  Οι Εβραίοι, 6.000.000 από τους οποίους δολοφονήθηκαν, ήταν τα κυρίως θύματα. Τσιγγάνοι, ανάπηροι και Πολωνοί υπήρξαν επίσης στόχος συστηματικής εξολόθρευσης ή αποδεκατισμού για φυλετικούς, εθνικούς ή εθνικιστικούς λόγους. Πολλά εκατομμύρια άλλοι, όπως ομοφυλόφιλοι, Μάρτυρες του Ιεχωβά, Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου και πολιτικοί διαφωνούντες, επίσης υπέστησαν σοβαρή καταπίεση και θανάτους από τη Ναζιστική τυραννία.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Φάσεις Τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος χωρίζονται σε δύο κύριες φάσεις: 1933-1939 και 1939-1945. 

Α’ ΦΑΣΗ 1933-1939 Στις 30 Ιανουαρίου 1933, ο Αδόλφος Χίτλερ κατέλαβε την ισχυρότερη θέση στη γερμανική κυβέρνηση. Ο Χίτλερ απέκτησε δικτατορικές δυνάμεις.  Την ίδια χρονιά, οι Ναζί άρχισαν να θέτουν σε εφαρμογή τη ρατσιστική τους ιδεολογία. Οι 600.000 Εβραίοι της Γερμανίας αποτέλεσαν τον κύριο στόχο του Ναζιστικού μίσους. Το 1933 οι νόμοι που εξαγγέλθηκαν στη Νυρεμβέργη κατέστησαν τους Εβραίους πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Μεταξύ των ετών 1937 και 1939, νέοι αντιεβραϊκοί κανονισμοί περιόρισαν τους Εβραίους ακόμα περισσότερο και έκαναν τη ζωή τους εξαιρετικά δύσκολη: δε μπορούσαν να πηγαίνουν σε δημόσια σχολεία, στο θέατρο, στον κινηματογράφο ή σε παραθεριστικά κέντρα, αποκλεισθηκαν από την οικονομική ζωή.

ΝΥΧΤΑ ΤΩΝ ΚΡΥΣΤΑΛΛΩΝ Το Νοέμβριο του 1938 αυτή η οικονομική επίθεση ενάντια στους Εβραίους της Γερμανίας και της Αυστρίας πήρε νέα τροπή, με καταστροφές συναγωγών και καταστημάτων εβραϊκής ιδιοκτησίας, συλλήψεις αρρένων Εβραίων, καταστροφές σπιτιών και δολοφονίες. Αυτές οι οργανωμένες από μια κεντρική αρχή «ταραχές» (πογκρόμ) έγιναν γνωστές ως Kristallnacht (η νύχτα των σπασμένων κρυστάλλων).

ΝΥΧΤΑ ΤΩΝ ΚΡΥΣΤΑΛΛΩΝ

Β’ ΦΑΣΗ 1939-1945 Την 1η Σεπτεμβρίου 1939 η Γερμανική εισβολή στην Πολωνία ξεκίνησε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά τη διάρκεια του πολέμου οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους εκτός από στρατόπεδα συγκέντρωσης δημιούργησαν επίσης γκέττο, στρατόπεδα μεταφοράς και στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, για να φυλακίσουν Εβραίους, Τσιγγάνους, και άλλα θύματα ρατσιστικού ή εθνικιστικού μίσους, καθώς επίσης και πολιτικούς κρατούμενους και αγωνιστές της αντίστασης. Στις κατεχόμενες από τους Ναζί πολωνικές πόλεις, όπως η Βαρσοβία και το Λοτζ, οι Εβραίοι είχαν περιοριστεί σε σφραγισμένα γκέττο, όπου ο συνωστισμός, η πείνα, το κρύο και οι μεταδοτικές ασθένειες σκότωσαν χιλιάδες ανθρώπους.

ΤΟ «ΓΚΕΤΤΟ» ΤΗΣ ΒΑΡΣΟΒΙΑΣ

«ΤΕΛΙΚΗ ΛΥΣΗ» Στα τέλη Ιανουαρίου 1942 σε μια βίλλα στο προάστιο Βανζέε (Wansee) του Βερολίνου, η απόφαση για την «τελική λύση του εβραϊκού ζητήματος» απετέλεσε επίσημη κρατική πολιτική με αποτέλεσμα Εβραίοι από τη δυτική Ευρώπη να αποσταλούν επίσης σε κέντρα θανάτου στα ανατολικά.

ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΘΑΝΑΤΟΥ Τα έξι στρατόπεδα θανάτου που επιλέχθηκαν λόγω του ότι βρίσκονταν κοντά σε σιδηροδρομικές γραμμές αλλά μακριά από αστικά κέντρα, ήταν στις περιοχές Μπέλζεκ Σόμπιμπορ Τρεμπλίνκα Χέλμνο Μαϊντάνεκ Άουσβιτς-Μπίρκεναου.

ΧΕΛΜΝΟ Το Χέλμνο ήταν το πρώτο στρατόπεδο στο οποίο έγιναν μαζικές εκτελέσεις με τη χρήση αερίων που διοχετεύτηκαν σε κλειστά φορτηγά.

ΑΟΥΣΒΙΤΣ - ΜΠΙΡΚΑΝΑΟΥ Το Άουσβιτς-Μπίρκεναου που λειτουργούσε επίσης και ως στρατόπεδο συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας, έγινε το κέντρο θανάτου όπου δολοφονήθηκε ο μεγαλύτερος αριθμός Εβραίων και Τσιγγάνων της Ευρώπης. Περισσότεροι από 1.250.000 άνθρωποι θανατώθηκαν στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, το 90% των οποίων ήταν Εβραίοι. Στους ίδιους θαλάμους αερίων πέθαναν επίσης Τσιγγάνοι, Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου και άρρωστοι κρατούμενοι όλων των εθνικοτήτων.

Μεταξύ 14 Μαΐου και 8 Ιουλίου 1944 συρμοί τραίνου έφεραν στο Άουσβιτς 437.402 Ούγγρους Εβραίους, πράγμα που αποτέλεσε κατά πάσα πιθανότητα τη μεγαλύτερη ομαδική απέλαση κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Κατά τις τελευταίες μέρες του πολέμου, την άνοιξη του 1945, οι συνθήκες στα τελευταία στρατόπεδα συγκέντρωσης κόστισαν έναν τεράστιο αριθμό ανθρώπινων ζωών. Ακόμη και στρατόπεδα που ποτέ δεν προορίζονταν για εξόντωση όπως το Μπέργκεν-Μπέλσεν, έγιναν παγίδες θανάτου για χιλιάδες ανθρώπους όπως η Άννα Φρανκ που πέθανε σ’ αυτό από τύφο, το Μάρτιο του 1945.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΘΑΝΑΤΩΣΗΣ Τα θύματα έφθαναν σε φορτηγά ή επιβατηγά βαγόνια τραίνου, κυρίως από γκέττο και στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Πολωνία αλλά και από κάθε σχεδόν χώρα της Ανατολικής ή Δυτικής Ευρώπης. Αμέσως μόλις έφθαναν, οι άντρες χωρίζονταν από τα γυναικόπαιδα. Οι κρατούμενοι υποχρεώνονταν να γδυθούν και να παραδώσουν κάθε πολύτιμο αντικείμενο. Έπειτα οδηγούνταν στους θαλάμους αερίων, οι οποίοι ήταν καμουφλαρισμένοι ως λουτρά, όπου πέθαιναν από ασφυξία όταν διοχετευόταν είτε μονοξείδιο του άνθρακα, είτε Τσικλόν Μπε (Zyklon B, μια μορφή κρυσταλλικού πρωσικού οξέος, το οποίο χρησιμοποιούσαν και ως εντομοκτόνο σε ορισμένα στρατόπεδα).

Από τη μειοψηφία που – μετά από καραντίνα – επιλεγόταν για καταναγκαστική εργασία, πολλοί πέθαναν, καθώς υπέφεραν από υποσιτισμό και επιδημίες ενώ ήταν εκτεθειμένοι στο ψύχος, τη βία και ιατρικά πειράματα. Οι Γερμανοί έφεραν σε πέρας αυτές τις πράξεις συστηματικών δολοφονιών με την ενεργή βοήθεια ντόπιων συνεργατών σε πολλές χώρες παράλληλα με την ανοχή ή αδιαφορία εκατομμυρίων αμέτοχων πολιτών.

ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ Κινήματα αντίστασης υπήρχαν σχεδόν σε κάθε στρατόπεδο και γκέττο της Ευρώπης. Εκτός από τις ένοπλες εξεγέρσεις στο Σόμπιμπορ και την Τρεμπλίνκα, η εβραϊκή αντίσταση στο γκέττο της Βαρσοβίας οδήγησε σε μια γενναία εξέγερση τους μήνες Απρίλιο και Μάιο του 1943. Αντιστασιακές ομάδες συνεργάστηκαν κάποιες φορές με Εβραίους αντάρτες για να σώσουν Εβραίους.

«ΟΙ ΔΙΚΑΙΟΙ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ» Ο τίτλος απονέμεται από το YAD VASHEM [ Ίδρυμα για τη Μνήμη των Μαρτύρων και των Ηρώων του Ολοκαυτώματος ] εκ μέρους του κράτους του Ισραήλ σε μη-Εβραίους, οι οποίοι στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους έσωσαν τις ζωές χιλιάδων Εβραίων από τη γερμανική λαίλαπα.

Στρατόπεδα Συγκέντρωσης Στρατόπεδα Συγκέντρωσης

ΑΟΥΣΒΙΤΣ - ΜΠΙΡΚΕΝΑΟΥ Το στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς ήταν ένα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ναζιστικής Γερμανίας. Τα ερείπια του στρατοπέδου βρίσκονται περίπου 60 km δυτικά της Κρακοβίας, κοντά στην κωμόπολη Όσβιετσιμ. Από το 1979 ανήκει στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

ΜΠΕΡΓΚΕΝ-ΜΠΕΛΖΕΝ Το Στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν - Μπέλζεν ήταν στρατόπεδο συγκέντρωσης που δημιούργησε το Εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς στην περιοχή ανάμεσα στο χωριό Μπέλζεν και την κωμόπολη Μπέργκεν της Κάτω Σαξωνίας, κοντά στην πόλη Celle. Υπολογίζεται ότι σε αυτό βρήκαν το θάνατο περισσότεροι από 70.000 άνθρωποι, μεταξύ αυτών και Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου.

ΝΤΑΧΑΟΥ Το Στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου ήταν στρατόπεδο συγκέντρωσης της Ναζιστικής Γερμανίας που δημιούργησε η Γκεστάπο, μετά την άνοδο στην εξουσία του Αδόλφου Χίτλερ, το 1933. Το στρατόπεδο κατασκευάστηκε στην πόλη Νταχάου που βρίσκεται κοντά στο Μόναχο. Στο στρατόπεδο αυτό οι Ναζιστές συγκέντρωναν και βασάνιζαν, αρχικά τους αντιστασιακούς Γερμανούς και αργότερα αιχμαλώτους κάθε ηλικίας, κυρίως Εβραίους και διάφορες άλλες πληθυσμιακές ομάδες ή μειονότητες από τις χώρες που καταλάμβαναν. 

ΜΠΕΛΖΕΚ

ΜΑΟΥΤΧΑΟΥΖΕΝ

ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ Στις 27 Ιανουαρίου 1945 ένα τμήμα του ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ κατά την προέλασή του στην Πολωνία βρέθηκε μπροστά στο στρατόπεδο του Άουσβιτς χωρίς να το αναζητεί ή να έχει ως στόχο την απελευθέρωσή του, καθώς η απελευθέρωση των στρατοπέδων δεν ήταν στους άμεσους στόχους των συμμάχων. Οι Γερμανοί είχαν εκκενώσει το στρατόπεδο πριν λίγες ημέρες σέρνοντας μαζί τους 58.000 κρατουμένους στις λεγόμενες «πορείες θανάτου». Στο στρατόπεδο είχαν παραμείνει 7.000 κρατούμενοι σε άθλια κατάσταση που περιφέρονταν σαν φαντάσματα αναζητώντας λίγη τροφή.

Η ΜΝΗΜΗ Το γεγονός της εβραϊκής γενοκτονίας που έλαβε χώρα στην καρδιά της Ευρώπης και στο οποίο ενεπλάκησαν με τον ένα ή άλλο τρόπο όλες σχεδόν οι χώρες της είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ευρωπαϊκής ιστορίας. Η μνήμη του Άουσβιτς είναι υπερβολικά σημαντική για να παραμείνει μόνο εβραϊκή ή μόνο ευρωπαϊκή. Σήμερα διεκδικεί την οικουμενικότητα χωρίς να στερείται την ιδιαιτερότητά της. Αναδεικνύεται ως συμβολική μνήμη με την έννοια ότι αφορά σε όλον τον δημοκρατικό κόσμο ενάντια σε κάθε προκατάληψη, ξενοφοβία και ρατσισμό.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΟΥΣΒΙΤΣ ΔΕΝ ΠΡΟΣΒΑΛΛΕΤΑΙ ΟΤΑΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΕΜΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ. ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΤΟΤΕ ΒΡΙΣΚΕΙ ΤΟ ΠΛΗΡΕΣ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ