Η εξέλιξη της ιταλικής σκηνογραφίας από τον 17ο στον 18ο αι. Κεκτημένα 17ου: διάδοση ιταλικών σκηνογραφικών τεχνικών και πρακτικών σε όλη τη δ. Ευρώπη. Ποιες τεχνικές και επιτεύγματα? Τόξο του προσκηνίου, προοπτική σκηνή (με επίπεδα τελάρα, βάθος σκηνής και κομμάτια που σχημάτιζαν τον ουρανό), γρήγορες αλλαγές σκηνικών, θεαματικά σκηνογραφικά εφέ. Πρωτοποριακά κέντρα στο χώρο της σκηνογραφίας: Βενετία, Πάρμα, Μπολόνια, Φλωρεντία, Μιλάνο, Ρώμη, Τορίνο, Νάπολη

Κεκτημένα 2: Βιέννη εναντίον Ιταλίας Από το 1650 και μετά η αυτοκρατορική αυλή της Βιέννης ανταγωνίζεται επάξια τις ιταλικές πόλεις στα θεάματα!!! Πώς???? προσφέρει υψηλές αμοιβές και μεγαλεία στους διάσημους Ιταλούς σκηνογράφους! Παράδειγμα: η λυρική όπερα Pomo d’oro (1668) του Μάρκο Αντόνιο Τσέστι, που διέθετε 33 σκηνές και 35 μηχανήματα. Στην τελική σκηνή, 3 ομάδες χορευτών χόρευαν ταυτόχρονα: η μία στον ουρανό, η 2η στη θάλασσα και η 3η στη γη!!

Η κυριαρχία της όπερας και των Ιταλών στη Βιέννη 1650-1800 Τορέλλι, il grande stregone: 44 αλλαγές σκηνής μέσα σ’ ένα έργο μόνο! Η ιταλική (λυρική) όπερα κυριαρχεί στη Βιέννη για 1,5 αιώνα!!! Όλοι οι συντελεστές της όπερας (ποιητές, λιμπρετίστες, μουσικοί) ήταν στη διάθεση των σκηνογράφων. Αυτοί κρατούσαν τα νήματα και έστηναν το θέαμα! Θέματα όπερας: ελληνο-ρωμαικές περιπέτειες, μεταμορφώσεις, αρετές/πάθη.

18ος αιώνας, Ιταλία και oι Bibbiena Οικογένεια διάσημων αρχιτεκτόνων, που σχεδιάζουν θέατρα στη Γαλλία, Ιταλία, Αυστρία και Γερμανία. Περιζήτητοι σε όλες τις πόλεις/χώρες όπου μεταδίδεται το πάθος για την όπερα!! Δουλεύουν ως σκηνογράφοι στο Παρίσι, Στοκχόλμη, Βερολίνο, Δρέσδη, Λισσαβώνα. Σημαντική καινοτομία του Φερντινάντο το 1703: η γωνιακή προοπτική!!

Γωνιακή προοπτική και Bibbiena scena per angolo: αντί για τη προοπτική με κεντρικό άξονα κι 1 μόνο σημείο φυγής (punto di fuga) των προηγούμενων σκηνογράφων ο Μπιμπιένα διατάσσει κτίρια, και αυλές στο κέντρο και τοποθετεί τα προοπτικά ανοίγματα στα πλάγια με 2 και περισσότερα σημεία φυγής!!

Το μπαρόκ κυριαρχεί και στο 1ο μισό του 18ου αιώνα Το μπαρόκ κυριαρχεί και στο 1ο μισό του 18ου αιώνα Αναγέννηση= ορθογώνιοι χώροι, συμμετρική διάταξη, ευθείες γραμμές Μπαρόκ= καμπύλες γραμμές, ασυμμετρία, αρχιτεκτονικά στοιχεία (κίονες, τόξα, μετώπες εμπλουτισμένα με πολύπλοκα στολίδια), πολλαπλά προοπτικά ανοίγματα (μνημειακότητα, μεγαλείο, υπεροχή).

Από την όπερα μπαρόκ στην όπερα του τέλους του 18ου αιώνα Opera buffa Opera seria Εξέλιξη των ιντερμέδιων Με ρίζες στην Κομέντια Δανείζεται χαρακτήρες και κωμικές υποθέσεις από Κομέντια Ανθίζει στη Νάπολη! Πολλά λιμπρέτα στα ναπολετάνικα! Έργο αυστηρά δομημένο και στυλιζαρισμένο, με καθορισμένα και όχι απαραίτητα συνδεδεμένα μεταξύ τους μέρη, γραμμική και παρατακτική πλοκή. Θεματολογία: ιδεαλιστική (ηρωισμός, τιμή, καθήκον). Πολυτελέστατα σκηνικά, βαρύτιμα κοστούμια!!

Συντελεστές των 2 ειδών της όπερας OPERA BUFFA OPERA SERIA Giambattista Pergolesi: Η υπηρέτρια κυρά (1733): η 1η ναπολετάνικη όπερα μπούφα, με πρωταγωνίστρια μια σουμπρέτα, τη Σερπίνα. Αρχικά ως intermezzo για να παίζεται στα διαλείμματα μιας όπερας σέρια. Παραλλαγές: opera comique!!! Giovanni Paisiello: Ο κουρέας της Σεβίλλης, 1η οπερατική εκδοχή του ‘εργου του Μπωμαρσαί! Domenico Cimarosa: Ο μυστικός γάμος. Πρωταγωνιστές: καστράτοι (ευνούχοι), βλ. Farinelli, Caffarelli, κλπ. Ελάχιστα μουσικά δείγματα της όπερα σέρια έχουν συμπεριληφθεί στο σύγχρονο περατικό ρεπερτόριο! Λιμπρετίστες: Apostolo Zeno (έγραψε για Vivaldi, Scarlatti, Haendel) Pietro METASTASIO (ςοβαρα ποιοτικα λιμπρετα, ςχεδον τραγικος ποιητηΣ!!): Olimpiade, η εγκαταλειμμενη διδω, κλπ.

Θεατρικοί συγγραφείς του 18ου αι. Τραγωδία και 1ο μισό του 18ου: Μερόπη του Σιπιόνε Μαφφέι. Βιτόριο ΑΛΦΙΕΡΙ (1749-1803): 6 κωμωδίες και 21 τραγωδίες Οι πιο γνωστές: Ορέστης, Σαούλ, Αντιγόνη, Βιργινία, Μίρρα, Φίλιππος. Σε ελεύθερο 11σύλλαβο, με σύντομο και ουσιαστικό ύφος, με στόχο να αποβάλλει «όλα όσα περιττεύουν».

Βιττόριο Αλφιέρι μέρος 2ο Τραγωδίες αντιθετικές με την κυρίαρχη αισθητική (=πριμοδότηηση και στο χώρο της τραγωδίας, όχι μόνο της όπερας, πολύπλοκων ιστοριών, εμπλουτισμένων με εξωτικά στοιχεία), τήρηση των αριστ. Κανόνων, Περιορισμένος αριθμός προσώπων (4-5), απλή/γραμμική δράση, συγκρατημένος τρόπος εκδήλωσης των παθών. Τα αριστουργήματα: Μίρρα & Σαούλ!!!!

Αλφιέρι 3ο μέρος Σαούλ: βιβλικό περιεχόμενο μέσα από το οποίο αναδεικνύονται τα αντιθετικά πάθη της ψυχής του βασιλιά (α. τύραννος με δίψα γα απόλυτη εξουσία και β. μονάρχης που αγαπά το λαό του, δεμένος με τον Δαυίδ αλλά ζηλεύοντάς τον επίσης, νιώθοντας τη δικήτ ου πτώση). ιδεολογικό πρότυπο/προπομπός για το Risorgimento/ Τήρηση των αριστοτελικών κανόνων/συγκρατημένος τρόπος εκδήλωσης παθών

ΓΚΟΛΝΤΟΝΙ (1707-1793) σπουδές στη νομική, γράφει σενάρια & θεατρικά κείμενα για επαγγελματικούς θιάσους ως το 1746. 1747 → εγκαταλείπει τη δικηγορία & αφοσιώνεται στο επάγγελμα του ηθοποιού. 1750: έγραψε 16 κωμωδίες στο ίδιο έτος!!! 1761: τον προσκαλούν στο Παρίσι ως το συγγραφέα της Comédie Italienne. Τέλος καρναβαλιού-αποχαιρετισμός των Βενετσιάνων.

Γκολντόνι Μέρος 2ο Στη Γαλλία γράφει τον Καλόβολο γκρινιάρη και 3 βιβλία με τα Απομνημονεύματά του. Νέο πνεύμα στην κωμική γραφή Αποδέσμευση από συμβάσεις της Κομέντια (φθαρμένοι κώδικες λόγω επαναληπτικής χρήσης των θιάσων) και της δακρύβρεχτης κωμωδίας. Νέο δραματουργικό μοντέλο

Γκολντόνι Μέρος 3ο Εκκινεί από τη συγγραφή σεναρίων για τα πρόσωπα της Κομέντια και προχωρά ολοκληρώνοντας τον απλό καμβά της σκηνικής δράσης με μέρη εξ ολοκλήρου γραμμένα, που έπρεπε οι ηθοποιοί να τα μάθουν απέξω!!!! 1738: Momolo courtesan: γράφει όλο το μέρος του πρωταγωνιστή. Σταδιακή αντικατάσταση όλων των τμημάτων της Κομέντια με ατάκες του συγγραφέα

Γκολντόνι μέρος 4ο τα έργα του αντανακλούν με άμεση φυσικότητα την καθημερινή ζωή & τα προβλήματα της ιταλικής κοινωνίας της εποχής. Μάσκές/τύποι= χάνουν τα χαρακτηριστικά του γελοίου και της μανιέρας, μεταβάλλονται σε πρόσωπα λιγότερο έντονα & ψυχολογικά πιο περίπλοκα. Ήρωες από αστική ή λαϊκή τάξη. Αριστοκράτες= διεφθαρμένοι!!

Γκολντόνι μέρος 5ο Έργα του: Το καφενείο, Η Λοκαντιέρα, Ο υπηρέτης 2 αφεντάδων, Καυγάδες στην Κιότζα, Η βεντάλια (τεχνική της φάρσας & του μελοδράματος=χαμένο αντικείμενο που περνά από χέρι σε χέρι & συνδέει πρόσωπα & καταστάσεις), Έργα=κωμωδία ηθών, γοητεία, πνεύμα, καλόκαρδο γέλιο, έντονο βενετσιάνικο χρώμα! ΑΛΛΑ Χαρακτήρες χωρίς βάθος, απουσία κριτικής στα κακώς κείμενα, κωμικό από πλοκλή & καταστάσεις vs. Μολιέρος!!

Νεωτερισμοί του Γκολντόνι ως προς την Κομέντια Όχι συνοπτικά σενάρια αλλά κωμωδίες με ολόκληρο γραπτό κείμενο Κατάργηση των ανέκφραστων τύπων/μασκών Δράση και λογική ακολουθία, κατάργηση των lazzi, βωμολοχιών, αισχροτήτων Υπεύθυνος παράστασης ο δραματουργός, όχι πλέον οι ηθοποιοί!!! Αυτοσχεδιασμός=λίγος. Οι τύποι δεν είναι πια αφηρημένοι: Πανταλόνε= καλός πατέρας & έντιμος πολίτης, όχι πλέον γελοίος, ξεμωραμένος γέρ

Ο αντίπαλος: Κάρλο Γκότσι (1720-1806) Τελευταίος φανατικός θιασώτης της Κομέντια Κομέντια= καρδιά του λαϊκού κωμικού θεάτρου και πρέπει να χτυπά οπωσδήποτε!!! Ανέδειξε βασικά γνωρίσματα της Κομέντια: φαντασία, έκπληξη, αυτοσχεδιασμός FIABE (παραμυθοδράματα) με τύπους της Κομέντια: Ο βασιλιάς ελάφι, Τουραντό!!! άμεση αλλά εφήμερη επιτυχία, εκτίμηση από Γάλλους ρομαντικούς. Τουραντό: παραμύθι με Κινέζους που έγινε διάσημο στον 20ο αιώνα ως όπερα του Πουτσίνι!!! Βλ. επίσης Ο έρωτας των 3 πορτοκαλιών. 18

Comédie Italienne Το γαλλικό πρόσωπο της Κομέντια ντελ Άρτε. Από το 1653 εγκαθίσταται μόνιμος θίασος στο Παρίσι Η Κομέντια μονιμοποιείται αλλά «εκγαλλίζεται» επίσης! Προσαρμόζεται δλδ. στα γαλλικά δεδομένα!!!

Κομέντια vs Κομεντί ιταλιέν ΚΟΜΕΝΤΙΑ ΚΟΜΕΝΤΙ Αυτοσχεδιασμός Σενάρια/καμβάς Γυναίκες ηθοποιοί Επώνυμοι ηθοποιοί Περιοδεύοντες θίασοι Κείμενα/διάλογοι στα ιταλικά, κατόπιν στα γαλλικά, περιορισμός αυτοσχεδιασμού λόγω γλώσσας. Γραπτά κείμενα Παραμένουν Αναγνωρίσμοι & διάσημοι, σταρ της εποχής! σταθεροποίηση

Κομέντια vs Κομεντί ιταλιέν 2ο Ιδιαίτερος κινησιολογικός κώδικας Ιταλικές διάλεκτοι Θεατρικό χώρος ανάλογος του κοινού Αθυροστομία, κοινωνική κριτική καλοί τρόποι της Αυλής, εξευγενισμένο υποκριτικό ύφος. Εξαφανίζονται!! Μόνιμη θεατρική αίθουσα, με μπαρόκ σκηνικό εξοπλισμό & εισιτήριο Έντονη κοινωνική κριτική, αλλεπάλληλοι διωγμοί των ιταλικών θιάσων, λογοκρισία, επιβεβλημένη αποθέωση του βασιλια!!

Κομέντια vs Κομεντί ιταλιέν 3ο Μάσκες Στερεότυποι κωμικοί ρόλοι Arlecchino Pulcinella Διατηρούνται Αλλαγή ιδιοσυγκρασίας Arlequin: αβρός υπηρέτης, γοητευτική αφέλεια, εκλεπτυσμένη παιδικότητα, εκφραστής του γαλλικού πνεύματος Polichinelle Νέοι χαρακτήρες: Πιερό (τρυφερός, μελαγχολικός υπηρέτης).