Ι. Το φαινόμενο της μετανάστευσης 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος Διάγραμμα ύλης 1. Κατηγορίες αλλοδαπών 1.1 Πρόσφυγες και απάτριδες 1.2 Μετανάστες 1.3 Παλιννοστούντες - Ομογενείς + Μειονότητες με ελληνική υπηκοότητα 1.5 Ομοιότητες – διαφορές 2. Μεγάλα κύματα μετακίνησης πληθυσμών στην Ευρώπη και στην Ελλάδα 2.1 Στην Ευρώπη 2.2 Στην Ελλάδα __________________________________________________ Βιβλιογραφία: Βγενόπουλος, Πρόσφυγες & μετανάστες …, σελ. 17-34. Μουσούρου, Μετανάστευση & μεταναστευτική πολιτική, σελ. 25-51. 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

1.1 Πρόσφυγες και απάτριδες (βλ. μάθημα 2) 1.1 Πρόσφυγες και απάτριδες (βλ. μάθημα 2) 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος 1.2 Μετανάστες 1.2.1 Στοιχεία ορισμού Βασικό χαρακτηριστικό: η ΟΙΚΕΙΟΘΕΛΗΣ εγκατάλειψη της χώρας της οποίας έχει την ιθαγένεια ή στην οποία έχει τη συνήθη του διαμονή  Άρα υπάρχει δυνατότητα επιστροφής Άλλα Χαρακτηριστικά της μετακίνησης Γίνεται για οικονομικούς λόγους που σχετίζονται με τη λειτουργία της αγοράς Συνδέεται με τη βιομηχανική ανάπτυξη Αντιδιαστολή με Προσφυγικά κύματα Μετακινήσεις πληθυσμών στα πλαίσια ρυθμιζόμενης οικονομίας (ΕΣΣΔ) 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος 1.2 Μετανάστες 1.2.2 Κατηγορίες, Ανάλογα με τον τόπο μετακίνησης Εσωτερική μετανάστευση (μικρότερες κοινωνικο-πολιτισμικές διαφορές) Εξωτερική μετανάστευση (όλο και μεγαλύτερες -//- αποστάσεις διανύονται) Ανάλογα με το χρόνο παραμονής Περαστικοί, στη διαδρομή για άλλον τελικό προορισμό Προσωρινοί μετανάστες (Krystyna Iglicka) Κυκλική /εποχική/ «της βαλίτσας»: μέχρι 3 μήνες Βραχυπρόθεσμη: 3-12 μήνες Μακροπρόθεσμη: έτος και άνω Μόνιμοι μετανάστες: 5ετία + Μετανάστες/παλιννοστούντες που ζητούν μόνιμη εγκατάσταση Ανάλογα με την εκπλήρωση των νόμιμων υποχρεώσεων Νόμιμοι Παράνομοι Ανάλογα με την ύπαρξη ή όχι συμβολαίου εργασίας Μισθωτοί Ελεύθεροι επαγγελματίες 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος 1.2 Μετανάστες 1.2.3 Αμφισβήτηση των στεγανών κατηγοριοποιήσεων (R. King, 2002) Εθελούσια/ αναγκαστική; Περιπτώσεις ακραίας ανέχειας, περιβαλλοντικές καταστροφές, εμφύλιοι «Μετανάστευση» κρίσης Εσωτερική/διεθνής; Μετανάστευση εντός της τ. Γιουγκοσλαβίας – Σ. Ένωσης: ήταν εσωτερική και έγινε διεθνής Μετανάστευση εντός της ΕΕ: ήταν διεθνής και ομοιάζει με εσωτερική Νόμιμη/παράνομη; είσοδος/παραμονή/λόγος διαμονής + αιτούντες άσυλο Μόνιμη/προσωρινή; Η κατηγοριοποιήσεις βασίζονται στην πρόθεση όχι στην πράξη 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος 1.2 Μετανάστες 1.2.4 Νέες μορφές μετανάστευσης Γυναικεία μετανάστευση Στα πρόσφατα χρόνια αναστρέφεται το μοντέλο του άντρα μετανάστη Υψηλής εξειδίκευσης (μπλε κάρτα) Κινητικότητα νέων Για σπουδές – brain drain? Μετανάστευση τρίτης ηλικίας: Sunset migration 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

1.3 Παλιννοστούντες - Ομογενείς Άτομα τα οποία έχουν την ιθαγένεια ή την προέλευση της χώρας υποδοχής ΑΛΛΑ δεν έχουν τα κοινωνιολογικά και οικονομικά χαρακτηριστικά των ημεδαπών διότι δεν έχουν ζήσει σε αυτήν Παλιννοστούντες: μετανάστες 1ης γενιάς που επιστρέφουν Ομογενείς: μετανάστες 2-3ης γενιάς που επιστρέφουν Ιδιαίτερο ζήτημα για άτομα τα οποία έχουν την εθνικότητα αλλά όχι και την ιθαγένεια (λ.χ. οι ρωσσοπόντιοι): μεταναστευτική εισροή Στην ελληνική ιστορία κάθε κύμα μετανάστευσης προς το εξωτερικό ακολουθείται από αντίστοιχο κύμα επιστροφής (με την ευρεία έννοια), της τάξης του 25-50%. 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος 1.4 Ημεδαπές μειονότητες Άτομα τα οποία έχουν την υπηκοότητα της χώρας διαμονής τους ΑΛΛΑ δεν έχουν τα κοινωνιολογικά και οικονομικά χαρακτηριστικά της πλειοψηφίας λόγω πολιτισμικής ή θρησκευτικής διαφοροποίησης, 5 χαρακτηριστικά: Τμήμα σύνθετης κοινωνίας πολιτικά οργανωμένης σε κράτος Με φυσικά ή πολιτισμικά χαρακτηριστικά τα οποία οι κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες περιφρονούν Τα μέλη της μειονότητας έχουν επίγνωση της ιδιαιτερότητας τους, την οποία αντιλαμβάνονται σα συνεκτικό παράγοντα Η ιδιότητα του μέλους της μειονότητας εξασφαλίζεται από την καταγωγή Η μειονότητα είναι έντονα ενδογαμική ομάδα Αυτή η κατηγορία παρά το γεγονός ότι παρουσιάζει σημαντικές κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές ομοιότητες με τους μετανάστες, δεν εντάσσεται σε αυτούς. 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

1.5 Διαφορές – ομοιότητες ανάμεσα στις κατηγορίες 1.5.1 Ομοιότητες Κοινωνικοοικονομική διαφοροποίηση από τους ημεδαπούς Δυσκολίες ένταξης στην αγορά εργασίας Τάση περιθωριοποίησης και δημιουργίας γκέτο Παράνομη κατάσταση – μαύρη εργασία – εγκληματικότητα κ.ο.κ 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

1.5 Διαφορές – ομοιότητες ανάμεσα στις κατηγορίες 1.5.2 Διαφορές Πρόσφυγες – μετανάστες Το νομικό καθεστώς: η Σύμβαση της Γενεύης του 1951 Οι συνθήκες μετακίνησης: Οικειοθελής – βεβιασμένη μετακίνηση Καλύτερη προετοιμασία για τη νέα χώρα (υπάρχοντα, έγγραφα, κτλ) Ευρύτερη γνώση των δεδομένων της χώρας υποδοχής (ρόλος δικτύων) Επιθυμία ένταξης στη νέα κοινωνία – ανάγκη αποφυγής της παλιάς Η σύνθεση του πληθυσμού, σε παγκόσμιο επίπεδο Οι πρόσφυγες: το 50 % παιδιά + 30% γυναίκες Οι μετανάστες: άνδρες στην παραγωγική ηλικία (22-50) Παλιννοστούντες – μετανάστες Επιστημονικά: δύο αλληλένδετες φάσεις του ίδιου φαινομένου Ψυχολογικά: μονοσήμαντη επιλογή της χώρας υποδοχής Ουσιαστικά: ύπαρξη στενότερων δεσμών με τη χώρα υποδοχής Πολιτικά: βούληση της χώρας υποδοχής να καλύψει το δημογραφικό της έλλειμμα και να εμπλουτίσει το εργατικό της δυναμικό με ομογενείς 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

2. Μεταναστευτικά ρεύματα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα 2.1 Στην Ευρώπη 2.1.1 Η μετανάστευση διαχρονικά Προϊστορία: μετακίνηση διαφόρων φύλων (ινδοευρωπαϊκών κα) Αρχαιότητα: αποικίες Μεσαίωνας: έλλειψη συνόρων + μεγάλες ανακαλύψεις Αλλαγή των δεδομένων – «σύγχρονη μετανάστευση» Δημιουργία εθνών-κρατών (Γαλλία κτλ) Εκβιομηχάνιση Μετανάστευση στην εποχή της παγκοσμιοποίησης 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

2. Μεταναστευτικά ρεύματα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα 2.1 Στην Ευρώπη 2.1.2 Πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο Η Ευρώπη αποτελεί πηγή αποστολής ανθρώπινου δυναμικού, κυρίως προς τις ΗΠΑ, με εξαίρεση τη Γαλλία που ήδη είναι χώρα υποδοχής Μεταξύ 1840 – 1914 πηγαίνουν στις ΗΠΑ 35 εκ. ευρωπαίοι, (=18% του Ευρωπαϊκού πληθυσμού το 1910) κυρίως από Ιρλανδία Ιταλία Μ. Βρετανία Γερμανία Σκανδιναβία – Αυστροουγγαρία ΑΛΛΑ μεταστροφή του κλίματος 1921 & 1924:Εισαγωγή συστήματος ποσοστώσεων από τις ΗΠΑ 1929: Οικονομική κρίση στις ΗΠΑ 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

2. Μεταναστευτικά ρεύματα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα 2.1 Στην Ευρώπη 2.1.3 Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο Η Ευρώπη μετατρέπεται σε Χώρο υποδοχής μεταναστών, κυρίως από τις τέως αποικίες των ευρωπαϊκών κρατών Χώρο σημαντικής εσωτερικής (ενδοηπειρωτικής) μετανάστευσης Η υπερπόντια αποστολή ευρωπαίων μεταναστών μειώνεται σημαντικά και στρέφεται από τις ΗΠΑ προς την Αυστραλία 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

2. Μεταναστευτικά ρεύματα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα 2.1 Στην Ευρώπη 2.1.4 Συνθήκες που ενθαρρύνουν τη μετανάστευση Παγκοσμιοποίηση Επικράτηση του καπιταλισμού/καταναλωτισμού: έννοια της «σχετικής φτώχειας» Τεράστιες διαφορές στην αμοιβή εργασίας Λ.χ. ανειδίκευτοι/ώρα το 1995: 0,25$ Ινδία/Κίνα, 0,46 Ταϊλάνδη, 0,60 Ρωσσία, 1,70 Ουγγαρία, 2,09 Πολωνία, 13,77 ΗΒ, 14,4 Αυστρία, 17,20 ΗΠΑ, 19,34 Γαλλία, 23,66 Ιαπωνία, 31,88 Γερμανία Διάλυση σύνθετων κρατών (λ.χ. ΕΣΣΔ) και εθνοκαθάρσεις Οικολογικές καταστροφές (συχνότερες λόγω αλλαγής κλίματος) Μείωση του κόστους μεταφορών και τηλεπικοινωνιών Μια ισχυρότατη «βιομηχανία» trafficking: 500$ (Μαγκρεμπ) – 60.000 (Ασιάτες) 5-15 δις έσοδα τον χρόνο 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

2. Μεταναστευτικά ρεύματα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα 2.2 Στην Ελλάδα 2.2.1Η Ελλάδα χώρα εκροής μεταναστών (1830-1980) Εκροή: 1830 – 1940:500.000 άτομα (κυρίως προς ΗΠΑ, 1890-1910, το 1/5 του ενεργού πληθυσμού) ΑΛΛΑ μαζική επιστροφή ανδρών για συμμετοχή στους Βαλκανικούς πολέμους 1940 –1950: 100.000 άτομα, κυρίως πολιτικοί πρόσφυγες (Σοσιαλιστικό Μπλοκ) 1950 – 1977:1.236.290 μόνιμοι + 1.197.601 προσωρινοί μετανάστες (Αυστραλία, Γερμανία, ΗΠΑ) 1977 – σήμερα: σημαντική ποσοτική μείωση της εκροής,αλλά ποιοτική αναβάθμιση (brain drain) Εισροή – παλιννόστηση 1900 – 1940: 40% + 1.200.000 πρόσφυγες από Μ. Ασία 1940 – 1950: πολιτική αστάθεια, μετακινήσεις προσφύγων 1950 – σήμερα: περίπου 25% 1989 – σήμερα: επιστροφή από τις Σοβιετικές δημοκρατίες 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

2. Μεταναστευτικά ρεύματα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα 2.2 Στην Ελλάδα 2.2.2 Η Ελλάδα χώρα υποδοχής μεταναστών (1970 –σήμερα) Κύματα: 1970 - :Αφρική & Ασία (Αίγυπτος, Αιθιοπία, Πακιστάν, Φιλιππίνες) 1980 - :πρώην σοσιαλιστικές χώρες (Πολωνία, Βουλγαρία…) 1990 - :Αλβανία, Πόντος 2000 - : Πακιστάν, Αφγανιστάν, Νιγηρία κτλ 2010 - : Αραβική άνοιξη – Συρία – Ισλαμικό κράτος 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

2. Μεταναστευτικά ρεύματα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα – 2011 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

2. Μεταναστευτικά ρεύματα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα - 2011 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

3. Μεταναστευτική εμπειρία στα ΚΜ της ΕΕ 3.1. Παραδοσιακές χώρες υποδοχής Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Σουηδία, Βρετανία Χαρακτηριστικά Μακρά μεταναστευτική ιστορία Έντονο μεταναστευτικό στοιχείο Αρχικά οικονομική μετανάστευση, την οποία διαδέχθηκε η οικογενειακή επανένωση Σήμερα: καλοδεχούμενοι είναι μόνο οι μετανάστες υψηλής εξειδίκευσης. Περιορισμένα προγράμματα για εργαζόμενους χαμηλής εξειδίκευσης σε συγκεκριμένους κλάδους Προηγμένες πολιτικές ενσωμάτωσης και σχετικά φιλελεύθερες πολιτικές πολιτογράφησης Ο δημόσιος διάλογος για τη μετανάστευση είναι πολιτικοποιημένος και επικεντρώνεται κυρίως στο δίλημμα μεταξύ πολυπολιτισμικότητας και αφομοίωσης 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

3. Μεταναστευτική εμπειρία στα ΚΜ της ΕΕ 3.2. Νέες χώρες υποδοχής Ελλάδα, Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιρλανδία και Φιλανδία Χαρακτηριστικά Χώρες στη γεωγραφική περιφέρεια της Ευρώπης Μετάβαση από την αποδημία στη μετανάστευση στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 Εγκατάσταση μεγάλων μεταναστευτικών πληθυσμών σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα Ad hoc χάραξη της μεταναστευτικής πολιτικής (με κύριο χαρακτηριστικό, στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, τα διαδοχικά προγράμματα νομιμοποίησης) Περιορισμένες και επιφυλακτικές πολιτικές ενσωμάτωσης Ο δημόσιος διάλογος για τη μετανάστευση επικεντρώνεται στα θέματα του ελέγχου, της εγκληματικότητας και των φόβων περί απώλειας της εθνικής πολιτισμικής ομοιομορφίας. 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

3. Μεταναστευτική εμπειρία στα ΚΜ της ΕΕ 3.3. Χώρες σε μετάβαση Τσεχία, Ουγγαρία και Πολωνία Χαρακτηριστικά Πρώην κομμουνιστικά κράτη της Κεντρικής Ευρώπης Χώρες που συνδυάζουν την αποστολή και υποδοχή μεταναστών. Λειτουργούν επίσης ως χώρες μετάβασης για τους μετανάστες Σε καλό δρόμο όσον αφορά την οικονομική και πολιτική τους μετάβαση στον καπιταλισμό και τη δημοκρατία Μικροί πληθυσμοί νόμιμων μεταναστών, εν δυνάμει αύξηση της παράνομης μετανάστευσης από την Ανατολική Ευρώπη και τρίτες χώρες Ανύπαρκτες πολιτικές ενσωμάτωσης. Ο δημόσιος διάλογος για τη μετανάστευση είναι πολύ περιορισμένος 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

3. Μεταναστευτική εμπειρία στα ΚΜ της ΕΕ 3.4. Μικρές νησιωτικές χώρες Κύπρος και Μάλτα Χαρακτηριστικά Πολύ μικρές νησιωτικές χώρες, που δέχονται όλο και μεγαλύτερη πίεση από τη μετανάστευση και τις αιτήσεις ασύλου Ad hoc χάραξη της μεταναστευτικής πολιτικής και πολύ περιορισμένες πολιτικές ενσωμάτωσης Εξακολουθούν να βιώνουν φαινόμενα αποδημίας Ο δημόσιος διάλογος για τη μετανάστευση επικεντρώνεται στους φόβους περί “πλημμυρίδας” αλλοδαπών 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος

3. Μεταναστευτική εμπειρία στα ΚΜ της ΕΕ 3.5. Μη μεταναστευτικές χώρες Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Σλοβενία και Σλοβακία Χαρακτηριστικά Πολύ χαμηλά επίπεδα νέας μετανάστευσης, νόμιμης και μη Σημαντικές μεταβολές πληθυσμού και σχηματισμός μειονοτήτων κατά τη δεκαετία του 1990, που οφείλονται στην πρόσφατη κρατική συγκρότησή τους και το εθνοτικό ξεκαθάρισμα (Brubakers 1996) 10/4/2018 Βασίλης Γ. Χατζόπουλος, Καθηγητής, Δικηγόρος