ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Σημειώσεις για το μάθημα: Χρηματοπιστωτικοί Διαμεσολαβητές Συμεών Καραφόλας

1. Εισαγωγικά Διάφορες είναι οι συνιστώσες που μπορούν να αποτελούν το οικονομικό γίγνεσθαι. Μεταξύ αυτών μπορούμε να διακρίνουμε δύο βασικές κατηγορίες: αυτών που έχουν ανάγκη χρηματοδότησης και αυτών που έχουν πλεόνασμα χρημάτων (θα μπορούσαμε να πούμε και αγαθών σε άλλες περιπτώσεις). Οι παράγοντες που ευρίσκονται στη μια ή στην άλλη κατηγορία είναι διάφοροι και ενδεχομένως να ευρίσκονται τόσο στη μια όσο και στην άλλη κατηγορία. Διάφορα θέματα τίθενται που θα εξεταστούν στην ενότητα αυτή: Πως μπορούν να κάνουν συναλλαγές μεταξύ τους οι πλεονάζοντες με τους έχοντες ανάγκη χρημάτων; Μπορούν να γίνουν απευθείας συναλλαγές; Τίθενται εμπόδια ώστε οι συναλλαγές να γίνονται απευθείας μεταξύ των; Ποια είναι τα ενδεχόμενα εμπόδια; Υπάρχει κάποιος βασικός παράγοντας (ή πολλοί παράγοντες) που μπορεί να επιλύσει προβλήματα συνδιαλλαγών;  

Στο πλαίσιο των ερωτημάτων αυτών θα δούμε: 1. Εισαγωγικά Στο πλαίσιο των ερωτημάτων αυτών θα δούμε: Βασικά στοιχεία για τη συναλλαγή πλεονασματικών και ελλειμματικών μονάδων και μεταφορά κεφαλαίων. Ο παράγοντας του διαμεσολαβητή στις συναλλαγές. Ποιοι μπορούν να αναλάβουν το ρόλο του διαμεσολαβητή. Οι τράπεζες και τα άλλα χρηματοπιστωτικά κα μη ιδρύματα. Η σημασία των διαμεσολαβητών στην περίπτωση της Ευρωζώνης. Η σημασία τους ανά χώρα της Ευρωζώνης. Η ειδικότερη σημασία και εξέλιξη της σημασίας του τραπεζικού συστήματος και των τραπεζών ανά χώρα της ευρωζώνης στη διάρκεια της κρίσης.  

2. Προβλήματα των απευθείας συναλλαγών  Στο Γράφημα 1 έχουμε τη Δομή της Χρηματοπιστωτικής Διαμεσολάβησης στην Οικονομία. Ξεκινώντας από τις υποχρεώσεις και απαιτήσεις που εκφράζουν τους ελλειμματικούς και πλεονασματικούς φορείς αντίστοιχα μπορούμε να πούμε ότι καταρχήν οι δύο φορείς μπορούν να δοκιμάσουν απευθείας μεταξύ τους συναλλαγές. Τίθενται όμως ορισμένα βασικά προβλήματα όπως: Πρακτικά θέματα: μπορούμε να φανταστούμε μια οικονομία όπου όλα τα μέλη της να κάνουν απευθείας πράξεις δανεισμού; Αυτό μπορεί να είναι εφικτό σε μικρές τμήματα της κοινωνίας όπως, συγγενείς, φίλοι, τοπικές κοινωνίες, ομάδες μεταναστών με σκοπό την ανάπτυξη και αλληλοβοήθεια στο εξωτερικό. Στην περίπτωση αυτή οι ειδικές σχέσεις, συγγενικές, φιλικές, έχουν τον κύριο λόγο. Πέραν των σχέσεων αυτών βέβαια υπάρχει η περίπτωση της τοκογλυφίας που άπτεται των παράνομων συναλλαγών. Αν όμως θέλουμε να επεκτείνουμε τη σχέση αυτή τότε παρουσιάζεται ένα τεράστιο πρακτικό πρόβλημα: πως θα κάνουν χρηματοπιστωτικές συναλλαγές δισεκατομμύρια άνθρωποι απευθείας μεταξύ τους; Μάλλον άλυτο. Αν υποθέσουμε ότι θα μπορούσαν να προχωρήσουν οι συναλλαγές αυτές, τότε ορισμένοι όροι θα ήταν απαραίτητοι:

2. Προβλήματα των απευθείας συναλλαγών Αν υποθέσουμε ότι θα μπορούσαν να προχωρήσουν οι συναλλαγές αυτές, τότε ορισμένοι όροι θα ήταν απαραίτητοι: Η διάρκεια: Ο μεν δανειστής θα μπορούσε να ζητήσει το ποσό που δάνεισε να του επιστραφεί νωρίτερα (για την εκπλήρωση έκτακτων αναγκών). Ο υπόχρεος όμως δεν είναι υποχρεωμένος να επιστρέψει νωρίτερα από τη συμφωνία το δανεισθέν ποσό. Η εγγύηση: Ο δανειστής μπορεί και ζητεί συνήθως μια εγγύηση από τον υπόχρεο για την επιστροφή των χρημάτων και σε περίπτωση αθέτησης να λάβει κάτι σε αντάλλαγμα. Ο ορισμός μιας τέτοιας εγγύησης μπορεί να είναι προβληματικός. Το κόστος: Ο δανειστής μπορεί να μια ανταμοιβή για τη χρηματοδότηση που κάνει. Ο ορισμός της ανταμοιβής μπορεί να αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα για την ολοκλήρωση των συναλλαγών. Η εκπλήρωση των υποχρεώσεων Ποιος θα επιβάλει την εκπλήρωση των υποχρεώσεων σε περίπτωση αθέτησης;

3. Υπόχρεοι και Δανειστές Πέραν των πρακτικών προβλημάτων συνεπώς εγείρονται και μια σειρά από άλλα ερωτήματα που είναι δύσκολο να εκπληρωθούν στις απευθείας συναλλαγές. Φαίνεται έτσι η ανάγκη ενός ενδιάμεσου μεσολαβητή ο οποίος μπορεί να προσφέρει λύσει τόσο στο πρακτικό πρόβλημα του μεγάλου όγκου των συναλλαγών όσο και στα επιμέρους προβλήματα του κινδύνου με αποπληρωμής, της διάρκειας, του «λογικού» κόστους και απόδοσης. Ένα ερώτημα που εγείρεται επίσης είναι : ποιοι είναι οι Υπόχρεοι και οι Δανειστές; Αυτοί μπορούν να είναι τα νοικοκυριά, η Κυβέρνηση, τα νομικά πρόσωπα μη Χρηματοπιστωτικές εταιρίες. Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 1, οι συντελεστές αυτοί ευρίσκονται τόσο στην κατηγορία του Υπόχρεου όσο και του Δανειστή. Ο Χρηματοπιστωτικός Διαμεσολαβητής καλείται να καλύψει τις ανάγκες και απαιτήσεις που δημιουργούνται στις συναλλαγές των δύο μεγάλων κατηγοριών.

Διάγραμμα 1. Δομή Χρηματοπιστωτικής Διαμεσολάβησης στην Οικονομία Χρηματοπιστωτικές Απαιτήσεις Χρηματοπιστωτικοί Ενδιάμεσοι Υποχρεώσεις Μη Χρηματοπιστωτικός Τομέας Νοικοκυριά Γενική Κυβέρνηση Μη Χρηματοπιστωτικές εταιρίες Μη Χρηματοπιστωτικός Τομέας Νοικοκυριά Γενική Κυβέρνηση Μη Χρηματοπιστωτικές εταιρίες Εμπορικές τράπεζες Μη Τραπεζικοί Χρηματοπιστωτικοί Ενδιάμεσοι

4. Χρηματοπιστωτικοί Μεσολαβητές Υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες χρηματοπιστωτικών ενδιάμεσων ή μεσολαβητών: Οι Εμπορικές Τράπεζες και οι Μη Τραπεζικοί Χρηματοπιστωτικοί Ενδιάμεσοι. Το Διάγραμμα 2 μας δίνει τη δομή του χρηματοπιστωτικού τομέα. ΟΙ χρηματοπιστωτικές εταιρίες χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τις καταθετικές εταιρίες, κατά βάση τράπεζες, και τις άλλες χρηματοπιστωτικές εταιρίες. Στην πρώτη κατηγορία έχουμε: την Κεντρική Τράπεζα και τις άλλες καταθετικές εταιρίες που χωρίζονται στις τράπεζες και στα Αμοιβαία Κεφάλαια Διαχείρισης Διαθεσίμων. Στη δεύτερη κατηγορία έχουμε μια σειρά χρηματοπιστωτικών εταιριών που είναι: Αλλοι Χρηματοπιστωτικοί Διαμεσολαβητές όπως εταιρίες ειδικού σκοπού (για παράδειγμα ο Οργανισμός Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων που είχε σκοπό να εξαγοράσει μια εταιρία πτωχυμένη ή υπό πτώχευση και αφού την εξυγιάνει να την πωλήσει). Επενδυτικά Κεφάλαια πλην Αμοιβαίων Κεφαλαίων Διαχείρισης Διαθεσίμων. Ασφαλιστικές εταιρίες και Συνταξιοδοτικά Ταμεία και Επικουρικοί Χρηματοπιστωτικοί Οργανισμοί (οργανισμοί που συνδέονται με τη χρηματοπιστωτική μεσολάβηση χωρίς οι ίδιοι να είναι χρηματοπιστωτικοί μεσολαβητές)

Διάγραμμα 2. Δομή του Χρηματοπιστωτικού Τομέα εταιρίες Χ Χρηματοπιστωτικές εταιρίες Καταθετικές εταιρίες Αλλες Χρηματοπιστωτικές εταιρίες Άλλες καταθετικές επιχειρήσεις (κυρίως τράπεζες) Επικουρικοί Χρηματοπιστωτικοί Οργανισμοί **** Αλλοι Χρηματοπιστωτικοί διαμεσολαβητές *** Επενδυτικά κεφάλαια πλην ΑΚΔΔ * Περιλαμβάνονται όλες οι τράπεζες πλην κεντρικής Τράπεζας **ΑΚΔΔ (MMF) Αμοιβαία Kεφάλαια Διαχείρισης Διαθεσίμων *** Special Purpose Vehicles (SPVs), finance companies., Χρηματοπιστωτικές εταιρίες Ειδικού Σκοπού: Είναι εταιρείες που δημιουργήθηκαν για έναν συγκεκριμένο, περιορισμένο και συνήθως προσωρινό σκοπό. Πρόκειται για εταιρείες περιορισμένης ευθύνης ή εταιρικές σχέσεις στις οποίες μεταφέρεται το χρέος της άλλης εταιρείας. ****Επικουρικοί χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί : χρηματοοικονομικές εταιρείες και οιονεί εταιρείες που ασχολούνται κατά κύριο λόγο με επικουρικές χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες, δηλαδή δραστηριότητες που συνδέονται στενά με τη χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση, αλλά οι ίδιοι δεν είναι χρηματοπιστωτικοί διαμεσολαβητές. Κεντρική Τράπεζα Ασφαλιστικές εταιρίες Συνταξιοδοτικά Ταμεία Τράπεζες* ΑΚΔΔ **

5. Σημασία των Χρηματοπιστωτικών Μεσολαβητών, περίπτωση της Ευρωζώνης Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι χρηματοπιστωτικοί διαμεσολαβητές με βάση τις μεγάλες κατηγορίες και την εξέλιξη του ενεργητικού σε 3 έτη που καλύπτουν μια 15ετία, Πίνακας 1. Παρατηρούμε ότι στη διάρκεια της περιόδου αυτής ότι οι τράπεζες βλέπουν το μερίδιό τους να μειώνεται σε βάρος των μη τραπεζικών διαμεσολαβητών ή αλλιώς σκιώδους τραπεζικού συστήματος. Η εξέλιξη αυτή φαίνεται να επιταχύνεται προς όφελος του σκιώδους τραπεζικού συστήματος στη διάρκεια της κρίσης (2007-2014), που περνά από τα 20,9 τρις ευρώ στα 33,7 τρις ευρώ το 2014. Αντίθετα πολύ περιορισμένη μένει η αύξηση στις τράπεζες. Τα ερωτήματα που τίθενται συνεπώς είναι πόσο η κρίση συνέτεινε στην εξέλιξη αυτή, που ήδη παρατηρείται τα προηγούμενα χρόνια. Γιατί υπάρχει η εξέλιξη αυτή πέραν της τραπεζικής κρίσης (καλύτερη ευελιξία του σκιώδους συστήματος, μεγαλύτερες αποδόσεις), σε ποιες χώρες παρουσιάζεται περισσότερο.

Πίνακας 1. Ανάπτυξη του συνολικού ενεργητικού των χρηματοπιστωτικών διαμεσολαβητών στην ευρωζώνη Σε τρις ευρώ Συμμετοχή σε % 1999 2007 2014 Εμπορικές τράπεζες 15 27 28,1 57,9% 56,4% 45,5% Μη τραπεζικοί χρηματοπιστωτικοί διαμεσολαβητές 10,9 20,9 33,7 42,1% 43,6% 54,5% ~ Αλλοι χρηματοπιστωτικοί διαμεσολαβητές 7,2 14,7 24,8 27,8% 30,7% 40,2% * Αμοιβαία Κεφάλαια Διαχείρισης Διαθεσίμων ΑΚΔΔ 0,3 1,1 0,94 1,2% 2,3% 1,5% * Επενδυτικά Κεφάλαια πλην ΑΚΔΔ 2,8 5,1 9,5 10,8% 10,6% 15,4% * Επικουρικοί Χρηματοπιστωτικοί Οργανισμοί 1,85 0,0% 3,0% * Αλλοι διάφοροι Διαμεσολαβητές 4,1 8,5 12,5 15,8% 17,7% 20,2% ~ Ασφαλιστικές εταιρίες και Συνταξιοδοτικά ταμεία 3,6 6,2 8,86 13,9% 12,9% 14,3% Σύνολο 25,9 47,9 61,76 100,0% Πηγή: European Central Bank, Report on Financial structures, October 2015, tables 2.1, 2.2 Oliver Burrows and Katie Low, Mapping the UK financial system, Quarterly Bulletin 2015 Q2, (υπολογισμοί συγγραφέα)

5. Σημασία και διάρθρωση του τραπεζικού συστήματος στης χώρες της Ευρωζώνης Στον Πίνακα 2 εμφανίζεται το σύνολο του ενεργητικού για τις τράπεζες, τοπικές και ξένες, στις χώρες της Ευρωζώνης την περίοδο τη κρίσης 2008-2015. Μια πρώτη παρατήρηση είναι ότι οι μεγάλες χώρες έχουν υψηλότερο συνολικό ενεργητικό. Παρατηρούνται όμως σημαντικές διαφοροποιήσεις τόσο μεταξύ των μεγάλων χωρών όσο και μεταξύ χωρών με σημαντικές πληθυσμιακές αποκλίσεις. Κυρίαρχη φαίνεται να είναι η Γερμανία πριν την κρίση. Σύντομα όμως μειώνεται η υπεροχή προς όφελος των Γαλλικών τραπεζών. Από την άλλη μεριά χώρες συγκριτικά μικρές πληθυσμιακά, όπως Ολλανδία Αυστρία, Βέλγιο και Ιρλανδία (αρχικά) εμφανίζουν σημαντικό όγκο τραπεζικών συναλλαγών. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε χώρες μεγαλύτερης ή μικρότερης τραπεζικής πρακτικής ή χρήσης. Μια δεύτερη παρατήρηση αφορά στην εξέλιξη του ενεργητικού. Παρατηρούμε μια συνεχή πτώση του ενεργητικού για το σύνολο της Ευρωζώνης, με σχετική εξαίρεση το 2011. Η μείωση του ενεργητικού είναι μεγάλη για τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Κύπρο και την Πορτογαλία στα τελευταία χρόνια της περιόδου αυτής. Αντίθετα στις ελάχιστης εξαιρέσεις της ανόδου εγγράφονται οι περιπτώσεις της Φινλανδίας, Σλοβακίας, Μάλτας. Σε γενικές γραμμές η κρίση επηρέασε ιδιαίτερα την Ευρωζώνη και τις επιμέρους χώρες αυτής.

Πίνακας 2. Σύνολο ενεργητικού τοπικών και θυγατρικών και καταστημάτων ξένων τραπεζών (δις Ευρώ)   2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Βέλγιο 1.420 1.190 1.151 1.147 1.048 960 996 970 Γερμανία 10.010 8.628 7.896 7.996 7.566 6.735 7.062 6.955 Εσθονία 37 33 30 20 21 22 23 Ιρλανδία 1.621 1.339 1.180 1.193 999 789 503 482 Ελλάδα 458 490 493 425 409 369 350 Ισπανία 3.637 3.732 3.807 3.913 3.884 3.488 3.576 3.664 Γαλλία 7.150 6.316 6.385 6.674 6.810 6.343 7.187 6.940 Ιταλία 2.758 2.711 2.765 2.794 2.855 2.632 2.701 2.724 Κύπρος 126 144 155 138 125 77 76 73 Λετονία 29 26 28 31 32 Λιθουανία 24 Λουξεμβούργο 1.008 874 766 795 740 718 800 811 Μάλτα 44 43 51 54 52 47 Ολλανδία 2.995 2.646 2.713 2.832 2.688 2.433 2.528 Αυστρία 1.175 1.140 1.131 1.167 1.164 1.089 1.079 1.057 Πορτογαλία 477 510 532 513 497 462 426 408 Σλοβενία 53 56 49 41 Σλοβακία 62 55 57 63 67 Φινλανδία 386 382 463 634 599 522 573 547 Ευρωζώνη 33.318 30.257 29.598 30.400 29.563 26.789 28.085 27.744 Πηγή: European Central Bank, Report on Financial structures, October 2015 και October 2016, Table 6. (υπολογισμοί συγγραφέα)

5. Σημασία των Μη Χρηματοπιστωτικών Μεσολαβητών στην Ευρωζώνης Στον Πίνακα 3 και 3α έχουμε τη διάρθρωση του ενεργητικού των μη τραπεζικών χρηματοπιστωτικών μονάδων ανά κατηγορία για το 2014 και 2015 και χώρα της Ευρωζώνης. Οι παρατηρήσεις που μπορούν να γίνουν είναι διάφορες: Παρατηρούμε ατ’ αρχήν ότι το Λουξεμβούργο αποτελεί το μεγαλύτερο «υποδοχέα» των εταιριών αυτών ακολουθούμενο από την Ολλανδία. Η σημασία του Λουξεμβούργου είναι πολύ μεγαλύτερη λόγω του μικρού πληθυσμιακού μεγέθους της χώρας αυτής. Η χώρα αυτή λειτουργεί σε ένα μεγάλο βαθμό (που μπορεί να του επιτρέπουν οι συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ειδικότερα ακόμη της Ευρωζώνης) σαν ένα εξωχώριο κέντρο στην καρδιά της Ευρώπης. Μια δεύτερη παρατήρηση είναι ότι τα Αμοιβαία Κεφάλαια που αφορούν στις μετοχές και τα ομόλογα έχουν μεγάλο μερίδιο αν εξαιρέσουμε τα υπόλοιπα των άλλων χρηματοπιστωτικών διαμεσολαβητών. Μια τρίτη παρατήρηση είναι η μικρή συμμετοχή άλλων χωρών, που σημαίνει ότι τους θεσμούς αυτούς εκμεταλλεύονται λίγες χώρες με πολύ αναπτυγμένες τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Ιδικά για την Ελλάδα η μικρή συμμετοχή δείχνει και τις δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης.

Πίνακας 3. Σύνολο Μη τραπεζικών χρηματοπιστωτικών μονάδων, το 2014 (δις Ευρώ)   ΑΚΔΔ ΑΕΚ AKO Μικτά Κεφάλαια Real Estate funds Hedge Funds Αλλα κεφάλαια ΕΧΟ Υπόλοιπο ΑΧΔ Βέλγιο 1 33 16 60 15 85 644 Γερμανία 4 224 407 753 167 2 99 44 724 Εσθονία 6 Ιρλανδία 394 523 579 184 11 269 69 402 663 Ελλάδα 3 Ισπανία 7 21 94 38 71 257 401 Γαλλία 294 327 277 360 53 191 221 654 Ιταλία 32 117 58 8 316 629 Κύπρος Λετονία Λιθουανία 5 Λουξεμβούργο 1.034 1.276 806 48 98 141 3.617 Μάλτα 161 Ολλανδία 273 260 103 23 75 344 4.499 Αυστρία 65 230 Πορτογαλία 37 145 Σλοβενία Σλοβακία Φινλανδία 36 39 Ευρωζώνη 941 2.533 3.153 2.379 473 345 625 1.849 12.507 Πηγή: Όπως πίνακας 2 ΑΚΔΔ : Αμοιβαία Κεφάλαια Διαχείρισης Διαθεσίμων ΑΕΚ: Αμοιβαίο κεφάλαιο που επενδύει σε μετοχές (Equity Fund) ΑΚΟ: Αμοιβαία Κεφάλαια Ομολόγων (Bond Funds) ΜΚ: Μικτά κεφάλαια (Mixed Funds) Υπόλοιπο ΑΧΔ: Υπόλοιπο Αλλων Χρηματοπιστωτικών Διαμεσολαβητών ΕΧΟ: Επικουρικοί Χρηματοπιστωτικοί Οργανισμοί

Πίνακας 3α. Σύνολο Μη τραπεζικών χρηματοπιστωτικών μονάδων, το 2015 (δις Ευρώ)   ΑΚΔΔ ΑΕΚ AKO Μικτά Κεφάλαια Real Estate funds Hedge Funds Αλλα κεφάλαια ΕΧΟ Υπόλοιπο ΑΧΔ Βέλγιο 12 30 19 74 14 75 634 Γερμανία 4 256 397 841 185 3 114 51 719 Εσθονία 7 Ιρλανδία 474 612 616 236 15 221 94 432 784 Ελλάδα 1 Ισπανία 8 27 79 86 2 77 227 381 Γαλλία 319 340 282 393 63 203 210 614 Ιταλία 6 34 113 126 61 11 305 658 Κύπρος 166 Λετονία 5 Λιθουανία Λουξεμβούργο 1.190 1.290 973 62 36 102 190 5.376 Μάλτα 170 Ολλανδία 10 258 270 17 105 28 85 306 4.637 Αυστρία 24 71 68 251 Πορτογαλία 35 133 Σλοβενία Σλοβακία Φινλανδία 41 49 48 Ευρωζώνη 1.096 2.819 3.196 2.810 523 698 1.832 14.618 Πηγή: Όπως πίνακας 2 ΑΚΔΔ : Αμοιβαία Κεφάλαια Διαχείρισης Διαθεσίμων ΑΕΚ: Αμοιβαίο κεφάλαιο που επενδύει σε μετοχές (Equity Fund) ΑΚΟ: Αμοιβαία Κεφάλαια Ομολόγων (Bond Funds) ΜΚ: Μικτά κεφάλαια (Mixed Funds) Υπόλοιπο ΑΧΔ: Υπόλοιπο Αλλων Χρηματοπιστωτικών Διαμεσολαβητών ΕΧΟ: Επικουρικοί Χρηματοπιστωτικοί Οργανισμοί

5. Σημασία των Ασφαλιστικών και Συνταξιοδοτικών Ταμείων στην Ευρωζώνης Όπως φαίνεται στον Πίνακα 4 η σημασία τους επικεντρώνεται σε ορισμένες χώρες που είναι η Γερμανία, η Γαλλία, η Ολλανδία, η Ιταλία, το Βέλγιο και η Αυστρία. Πρόκειται για μεγάλες και / ή πλούσιες χώρες που ιστορικά έχουν αναπτυγμένα ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά ταμεία. Επιπλέον η σημασία τους δε φαίνεται να επηρεάζεται από την κρίση αφού σημειώνουν συνεχή άνοδο την περίοδο αυτή στην Ευρωζώνη.

Πίνακας 4. Σύνολο ενεργητικού ασφαλιστικών εταιριών και συνταξιοδοτικών ταμείων (δις Ευρώ)   2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Βέλγιο 226 249 263 270 300 303 338 342 Γερμανία 1.715 1.780 1.898 1.948 2.096 2.164 2.347 2.434 Εσθονία 2 3 4 Ιρλανδία Ελλάδα 13 14 15 16 Ισπανία 330 349 350 358 362 392 413 400 Γαλλία 1.591 1.760 1.894 1.875 2.077 2.181 2.388 2.470 Ιταλία 506 564 550 546 590 640 728 837 Κύπρος Λετονία 1 Λιθουανία Λουξεμβούργο 82 102 122 123 135 144 164 183 Μάλτα Ολλανδία 1.050 1.104 1.196 1.294 1.455 1.458 1.755 7.122 Αυστρία 116 124 131 132 142 143 152 Πορτογαλία 76 84 85 74 73 79 Σλοβενία 6 7 8 9 10 Σλοβακία 11 12 Φινλανδία 46 52 57 58 61 64 72 Ευρωζώνη 6.009 6.484 6.894 7.018 7.651 7.917 8.856 10.127 Πηγή: Όπως Πίνακας 2

6. Συμμετοχή των χρηματοπιστωτικών μεσολαβητών στην παραγωγή. Ο πίνακας 5, μας δείχνει τη σημασία των ιδρυμάτων αυτών στο ΑΕΠ (ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) της Ευρωζώνης και κάθε χώρας ξεχωριστά. Μπορούμε έτσι να δούμε πόσο κάθε χώρα μπορεί να επηρεάζεται από την «τραπεζοποίηση» της οικονομίας και πόσο αυτό μπορεί να είναι επικίνδυνο για μια χώρα. Στο σύνολο της Ευρωζώνης, το ενεργητικό των χρηματοπιστωτικών μεσολαβητών είναι πάνω από 5 φορές μεγαλύτερο του ΑΕΠ της Ευρωζώνης την εξεταζόμενη περίοδο, 2008-2015. Για ορισμένες όμως χώρες το κλάσμα αυτό είναι υπερβολικά υψηλό όπως η περίπτωση του Λουξεμβούργου. Αντίστοιχα πολύ μεγάλο είναι το κλάσμα και για την Μάλτα, την Κύπρο, την Ιρλανδία και την Ολλανδία. Στην Ελλάδα είναι σχετικά χαμηλό που σημαίνει ότι υπάρχουν και σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης.

Πίνακας 5. Κλάσμα: Ενεργητικό ΝΧΙ και άλλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων προς ΑΕΠ   2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Βέλγιο 5,6 5,7 5,3 5,4 5 4,9 4,7 Γερμανία 4,5 4,3 4 3,9 3,5 3,6 3,4 Εσθονία 1,7 1,4 1,5 Ιρλανδία 18,4 17,2 18,8 15,9 Ελλάδα 2,2 2,1 2,3 Ισπανία 3,8 4,1 4,2 3,7 3,3 Γαλλία 4,6 4,8 Ιταλία 3,2 3,1 Κύπρος 14,2 13,2 14 14,7 Λετονία 1,8 1,9 1,6 Λιθουανία 1 1,1 0,9 0,8 Λουξεμβούργο 115,6 129,7 134,4 135,3 151 153,6 185,4 196,4 Μάλτα 25,5 26,4 27,3 28,3 28,7 27,6 27,5 25,4 Ολλανδία 10,3 10,8 11,3 11 11,6 11,7 Αυστρία Πορτογαλία Σλοβενία 1,3 1,2 Σλοβακία Φινλανδία 2,4 2,5 Ευρωζώνη 5,2 5,9 5,5 Πηγή: Όπως Πίνακας 2

7. Εγχώριες και ξένες τράπεζες στην τραπεζική αγορά Είναι σημαντικό να δούμε τη συμμετοχή των τραπεζών εγχώριων και ξένων στην τραπεζική αγορά. Η σημασία έγκειται στο γεγονός ότι οι νέες χώρες στο καπιταλιστικό σύστημα θα πρέπει θεωρητικά να βασίζονται περισσότερο στις ξένες τράπεζες που έχουν την τεχνογνωσία και τα κεφάλαια για την ίδρυση των τραπεζών, τουλάχιστον την πρώτη περίοδο. Η σκέψη αυτή φαίνεται να ισχύει παρατηρώντας τους πίνακες 6 και 7. Παράλληλα όμως παρατηρούμε ότι οι χώρες με συμπεριφορά εξωχώριου (“Offshore”) κέντρου όπως Λουξεμβούργο και Μάλτα έχουν πολύ μεγάλο ποσοστό ξένων τραπεζών στην αγορά τους. Αντίθετα εικόνα παρουσιάζουν οι χώρες όπως Ελλάδα και μεγάλες χώρες, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία.

Πίνακας 6. Συμμετοχή των τοπικών τραπεζών στο σύνολο του ενεργητικού του τραπεζικού συστήματος (%)   2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Βέλγιο 39 40 35 36 34 Γερμανία 89 88 Εσθονία 1 6 11 4 5 Ιρλανδία 50 56 52 51 48 55 Ελλάδα 79 80 81 84 97 98 Ισπανία 90 91 92 93 Γαλλία Ιταλία 87 86 Κύπρος 63 69 64 68 Λετονία 31 33 44 Λιθουανία 17 20 12 13 43 Λουξεμβούργο 9 7 8 Μάλτα 21 19 22 25 29 Ολλανδία 95 85 Αυστρία 78 77 75 73 Πορτογαλία Σλοβενία 71 72 66 Σλοβακία Φινλανδία 28 38 Ευρωζώνη 54 59 Πηγή: Όπως Πίνακας 2

Πίνακας 7. Συμμετοχή των θυγατρικών και καταστημάτων των ξένων τραπεζών στο σύνολο του ενεργητικού του τραπεζικού συστήματος (%)   2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Βέλγιο 61 60 65 64 66 Γερμανία 11 12 Εσθονία 99 94 89 96 95 Ιρλανδία 50 44 48 49 52 45 Ελλάδα 21 20 19 16 3 2 Ισπανία 10 9 8 7 Γαλλία Ιταλία 13 14 Κύπρος 37 31 36 32 Λετονία 69 67 56 Λιθουανία 83 80 88 87 57 Λουξεμβούργο 91 93 92 Μάλτα 79 81 78 75 71 Ολλανδία 5 15 Αυστρία 22 23 25 27 Πορτογαλία Σλοβενία 29 28 34 Σλοβακία Φινλανδία 72 62 Ευρωζώνη 46 41 Πηγή: Όπως Πίνακας 2

8. Συγκέντρωση στον τραπεζικό τομέα Η συγκέντρωση στον τραπεζικό τομέα παρουσιάζεται στον πίνακα 8 με βάση τη συμμετοχή του ενεργητικού των 5 μεγαλύτερων τραπεζών στο σύνολο του ενεργητικού. Παρατηρούμε έτσι ότι το 2015 τη μεγαλύτερη συγκέντρωση παρουσιάζει η Ελλάδα αφού το ποσοστό ανέρχεται στο 95%, υπερβολικά μεγάλο. Η συγκέντρωση αυτή οφείλεται στις διαδοχικές εξαγορές και συγχωνεύσεις που έγιναν ιδιαίτερα την περίοδο της κρίσης. Γενικότερα, παρατηρείται ότι οι μικρές και νέες χώρες στην ΕΕ παρουσιάζουν σημαντική συγκέντρωση, πολύ μεγαλύτερη της συγκέντρωσης για την Ευρωζώνη ως σύνολο. Πρέπει να αναρωτηθούμε αν αυτή η συγκέντρωση μπορεί να παρουσιάζει κινδύνους ή πλεονεκτήματα για το τραπεζικό σύστημα και εν γένει την οικονομία.

Πίνακας 8. Συμμετοχή των 5 μεγαλύτερων τραπεζών στο σύνολο ενεργητικού (%)   2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Γερμανία 23 25 33 34 31 32 Λουξεμβούργο 30 29 Αυστρία 39 37 36 38 Ιταλία 40 41 Ιρλανδία 50 53 47 46 48 Γαλλία 51 45 Ευρωζώνη 44 Σλοβενία 59 60 58 57 56 Ισπανία 42 43 54 Βέλγιο 81 77 75 71 66 64 65 Λετονία 70 69 Κύπρος 61 63 68 Πορτογαλία Σλοβακία 72 Φινλανδία 83 84 79 80 Μάλτα 73 74 76 Ολλανδία 87 85 82 Λιθουανία 86 Εσθονία 95 93 92 91 90 89 Ελλάδα 94 Πηγή: Όπως Πίνακας 2

Με βάση τα θέματα που αναπτύχθηκαν μπορούν να εξετασθούν τα ερωτήματα: Ερωτήσεις Με βάση τα θέματα που αναπτύχθηκαν μπορούν να εξετασθούν τα ερωτήματα: Σημασία των τραπεζικών και άλλων διαμεσολαβητών: εξέλιξη και επιδράσεις της κρίσης στην εξέλιξη. 2. Σημασία των τοπικών και ξένων τραπεζών στην εθνική τραπεζική αγορά: Εξέταση στο σύνολο της ευρωζώνης και των επιμέρους χωρών: ποια συμπεράσματα βγαίνουν για διάφορες χώρες, τι μπορείτε να σκεφθείτε σαν αιτία της σημασίας της κάθε μιας από τις δύο κατηγορίες, βλέπετε κάποιους κινδύνους ή πλεονεκτήματα; 3. Σημασία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στην οικονομία των χωρών, το παράδειγμα του κλάσματος Ενεργητικό / ΑΕΠ. Τι συμπεραίνετε από την εξέταση στην ευρωζώνη και των επιμέρους χωρών; Πως βλέπετε την εξέλιξη; Βλέπετε κινδύνους και που και γιατί; 4. Συγκέντρωση στον τραπεζικό τομέα. Τι συμπεραίνετε παρατηρώντας την ευρωζώνη και τις επιμέρους χώρες. Βλέπετε κινδύνους ή πλεονεκτήματα που και γιατί;