θέμα εργασίας ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ καταιγισμός ιδεών η τεχνική της ερώτησης εννοιολογικός χάρτης Εισηγήτρια : Κωνσταντίνα Γκατζούνα Τμήμα: εκπαιδευτικών πολιτικών δομικών έργων Ημερομηνία : 23/04/2012

Οι διδακτικές τεχνικές προάγουν την δημιουργική σκέψη : Επάρκεια χρόνου για επώαση Η χρήση δισδιάστατων πινάκων Αναβολή της κρίσης Δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος Η παραγωγή ιδεών μέσω καταλόγου ερωτήσεων Ανάλυση και αντιπαράθεση στοιχείων Οι εικόνες Οι ιστορίες Διδασκαλία βασικών γνωστικών δυνατοτήτων Τα ιχνογραφήματα Οι λέξεις Παροχή πρακτικής άσκησης με ανατροφοδότηση Τα αστεία και τα αινίγματα Μιμητική,χειροτεχνία, σταυρόλεξα, γρίφοι Η χρήση του brainstorming

Εννοιολογικοί Χάρτες ( concept maps ) Ένας εννοιολογικός χάρτης είναι ένα διάγραμμα που απεικονίζει γραφικά τη συσχέτιση μεταξύ εννοιών. Οι εννοιολογικοί χάρτες είναι ένας τρόπος αναπαράστασης της ανθρώπινης σκέψης, ή πιο συγκεκριμένα τρόπος αναπαράστασης ενός κάποιου πεδίου γνώσεων (όταν η συσχέτιση που απεικονίζεται είναι επιστημονικά ακριβής). Υπάγονται στα συστήματα εννοιολογικής αναπαράστασης τα οποία εκτός από τους εννοιολογικούς χάρτες ανήκουν και οι νοητικοί χάρτες. Οι δύο αυτές κατηγορίες συχνά αλληλοεπικαλύπτονται και οι όροι χρησιμοποιούνται πολλές φορές για το ίδιο πράγμα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μοιάζουν με διαγράμματα που έχουν στόχο την απεικόνιση της σκέψης μας.

Η τεχνική των εννοιολογικών χαρτών αναπτύχθηκε από τον καθηγητή Joseph D. Novac στο πανεπιστήμιο του Cornell το 1960. Η ανάπτυξη της τεχνικής αυτής βασίστηκε κυρίως στις θεωρίες του David Ausubel ο οποίος πίστευε ότι έχει μεγάλη σημασία η προηγούμενη γνώση. Ο καθηγητής Νovak μάλιστα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αφομοίωση νέας γνώσης βασίζεται στην ήδη υπάρχουσα.

Ένας εννοιολογικός χάρτης αποτελεί μια διαγραμματική αναπαράσταση συνδέσεων μεταξύ δύο ή περισσοτέρων εννοιών με τη μορφή προτάσεων (propositions) προβάλλοντας και αναδεικνύοντας: τις συνδέσεις και τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών Βασικά συστατικά στοιχεία ενός Εννοιολογικού Χάρτη Οι κόμβοι αναπαριστούν τις έννοιες (αντικείμενα, συμβάντα ή γεγονότα). Για την αναπαράσταση των κόμβων χρησιμοποιούνται σχήματα κύκλων, ελλείψεων ή παραλληλογράμμων. Κάθε κόμβος έχει μια ετικέτα που τον χαρακτηρίζει Οι σύνδεσμοι προσδιορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών. Ένας σύνδεσμος περιγράφει πώς μια έννοια συνδέεται με μια άλλη Η τριάδα Έννοια – Σύνδεσμος - Έννοια δημιουργεί μια πρόταση

Είδη εννοιολογικών χαρτών Ιεραρχικοί εννοιολογικοί χάρτες (hierarchy cmaps) Η πιο σημαντική έννοια τοποθετείται στην κορυφή και κάθε επιμέρους έννοια τοποθετείται χαμηλότερα στην κλίμακα της ιεραρχίας ανάλογα με τη σχέση που υπάρχει με τις υπόλοιπες έννοιες. ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΝ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΝ ΧΑΡΤΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΝ ΤΗΣ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΕΥΣΗΣ» (Concept Maps Application and Integration Issues in the Curriculum of a Secondary High School ) ΓΕΡΓΙΟΥ ΜΑΡΙΑ

Διαγράμματα ροής (flowchart cmaps) Τα διαγράμματα ροής οργανώνουν τις έννοιες σε μια γραμμική απεικόνιση που μπορεί να χρησιμοποιεί, σε μια πιο σύνθετη εκδοχή, και αλγορίθμους. Πηγή : όπως παραπάνω

Δικτυωτοί εννοιολογικοί χάρτες (spider cmaps) Η κεντρική ιδέα τοποθετείται στο κέντρο του χάρτη ενώ οι επιμέρους έννοιες βρίσκονται ακτινωτά του κεντρικού σημείου και δημιουργούν έτσι τη δομή ενός ιστού Πηγή : όπως παραπάνω

Συστημικοί εννοιολογικοί χάρτες (system cmaps) Οι συστημικοί εννοιολογικοί χάρτες οργανώνουν το υλικό τους με παρόμοιο τρόπο με τα διαγράμματα ροής με τη διαφορά ότι έχουν επιπρόσθετα στα άκρα τους «Εισόδους και Εξόδους» Πηγή : όπως παραπάνω

Παρακάτω ακολουθούν κάποια παραδείγματα εννοιολογικών χαρτών με βάση τις προηγούμενες κατηγορίες, με σκοπό να γίνει κατανοητό το θέμα των εννοιολογικών χαρτών. Πηγή : www.google.com/images

Καταιγισμός Ιδεών ( brainstorming ) τον Alex F. Osborn . Πρόκειται για μια συμμετοχική διαδικασία κατά τη διάρκεια της οποίας οι μαθητές ανακαλούν συνειρμικά προϋπάρχουσες αντιλήψεις και προβαίνουν σε ελεύθερη και αυθόρμητη έκφραση ιδεών για ένα θέμα (ζήτημα ή κεντρική έννοια) διερευνώντας με αυτόν τον τρόπο τις ποικίλες διαστάσεις και τις πολλαπλές πτυχές του.

Ο καταιγισμός ιδεών δηλαδή, δεν απαιτεί από τους μαθητές να έχουν ειδικές γνώσεις όσον αφορά το θέμα μελέτης και επιτρέπει στον κάθε μαθητή να εκφραστεί για το θέμα, χωρίς να αξιολογηθεί, ανακαλώντας προϋπάρχουσες ιδέες σχετικά με αυτό. Οι εκφραζόμενες ιδέες μπορεί να μη συμβαδίζουν με τις προσδοκίες του εκπαιδευτικού, μερικές μπορεί και να έχουν λίγο ή καθόλου σχέση με το θέμα, ωστόσο με την τεχνική αυτή δημιουργείται μια τράπεζα ιδεών που αξιοποιούνται δημιουργικά στη συνέχεια των εργασιών .

Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα Ο καταιγισμός ιδεών προσδίδει ενεργητικό ρυθμό στην εκπαιδευτική διεργασία και βοηθά τους μαθητές: Να εκφράζονται ελεύθερα και αυθόρμητα Να αναπτύξουν ελεύθερη έκφραση, κριτική σκέψη και συνεργασία Να αναπτύξουν δημιουργική φαντασία Να απαντούν γρήγορα Να αξιοποιούν τη δημιουργικότητά τους και τις εμπειρίες τους. Να ξεπερνούν αναστολές και να παρουσιάζουν ιδέες ακόμα και αν δεν γνωρίζουν το θέμα. Να αποφεύγουν ανεπίκαιρες κρίσεις Να είναι προσεκτικοί και να διατυπώνουν κρίσεις μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά όρια. Να είναι ελεύθεροι και ειλικρινείς Μειονεκτήματα Ορισμένοι μαθητές μπορεί να μη συμμετέχουν Ο καταιγισμός μπορεί να διολισθήσει σε επίδειξη φαντασίας και όχι σε δημιουργική έκφραση Ο ΚΑΤΑΙΓΙΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ ΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ Παρασκευή Βασάλα, Ευγενία Φλογαίτη

Ο αυθορμητισμός στην έκφραση των ιδεών έχει εξαιρετική σημασία. ΚΑΝΟΝΕΣ Ο αυθορμητισμός στην έκφραση των ιδεών έχει εξαιρετική σημασία. Η έκφραση πρωτότυπων και ασυνήθιστων ιδεών ενθαρρύνεται. Δεν επιτρέπεται κριτική ή αξιολόγηση ιδεών στο διάστημα που εκφράζονται οι ιδέες. Οι ιδέες μπορεί να εκφράζονται χωρίς τάξη. Από την ιδέα ενός μπορεί να προκύψει η ιδέα ενός άλλου. Ολες οι εκφραζόμενες ιδέες είναι αποδεκτές. Είναι επιθυμητές όσον το δυνατόν περισσότερες ιδέες. Ο ΚΑΤΑΙΓΙΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ ΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ Παρασκευή Βασάλα, Ευγενία Φλογαίτη

Στο πρώτο στάδιο γίνεται καταγραφή των απαντήσεων, χωρίς σχολιασμό, καθώς σε αυτό το σημείο οποιοδήποτε σχόλιο, θετικό ή αρνητικό, μπορεί να εμποδίσει τον "καταιγισμό" και να μπλοκάρει τη διαδικασία. Όταν όμως ολοκληρωθεί ο «καταιγισμός», όλοι οι συμμετέχοντες καλούνται να επεξηγήσουν τις απόψεις τους και γίνεται σύνθεση των αποτελεσμάτων και επεξεργασία των σχετικών συμπερασμάτων στην ολομέλεια. http://www.myidea.gr/post/2010/09/01/ce9aceb1cf84ceb1ceb9ceb3ceb9cf83cebccebfcf82-ceb9ceb4ceb5cf89cebd-%28Brain-storming%29.aspx

Τι άλλο μπορείς να κάνεις στη θέση αυτού; (αντικατάσταση) Ερωτήσεις που μπορούν να βοηθήσουν την διαδικασία του καταιγισμού ιδεών είναι: Τι άλλο μπορείς να κάνεις στη θέση αυτού; (αντικατάσταση) Με τι μπορεί να συνδυαστεί αυτό; (συνδυασμός) Πώς μπορείς να το ταιριάξεις; (προσαρμογή) Τι μπορεί να τροποποιηθεί, αν μεγαλώσει ή να μικρύνει; (τροποποίηση) Ποιες άλλες χρήσεις μπορεί να έχει; (χρησιμότητα) Τι μπορείς να αφαιρέσεις; (ελαχιστοποίηση) http://olc.spsd.sk.ca/DE/PD/instr/strats/brainstorming/index.htm

Η Τεχνική της Ερώτησης Οι ερωταποκρίσεις αποτελούν βασικό στοιχείο ενός διαλόγου και η ποιότητά τους καθορίζει την επιτυχία της συζήτησης. Πρώτος που στήριξε θεωρητικά τη χρήση των ερωταποκρίσεων ήταν ο Σωκράτης με τη «μαιευτική» μέθοδο. Η ερώτηση τις περισσότερες φορές επηρεάζει την απάντηση και κατ’ επέκταση την επιτυχία της συζήτησης. Για το λόγο αυτό, ενδεικτικά χαρακτηριστικά των εύστοχων ερωτήσεων είναι τα ακόλουθα σαφήνεια & φυσικότητα συντομία & περιεκτικότητα σκοπιμότητα συνέχεια μέτριας δυσκολίας & πρόκληση της σκέψης Οι ερωταποκρίσεις συνήθως συνδυάζονται με την πρακτική άσκηση ή την εισήγηση, γεγονός που προσδίδει ποικιλία και ενδιαφέρον στη διδακτική διαδικασία.

Τι «κερδίζουμε» με τις ερωτήσεις κατά τη διδασκαλία; Με ποια προϋπόθεση; Επιτυγχάνουμε τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή και εγρήγορση της προσοχής – σκέψης. Εθίζουμε το ακροατήριο να αναζητεί στα γεγονότα τα κίνητρα της ανθρώπινης δράσης και να κρίνει. Δίνουμε ευκαιρίες γλωσσικής άσκησης με συμμετοχή σε συζήτηση, διερεύνηση, ερμηνεία της ανθρώπινης δράσης. Γυμνάζουμε το μυαλό μας (διδάσκοντες και διδασκόμενοι) να διεισδύει στο αθέατο βάθος των δρωμένων, γιατί εκεί κατοικεί η αλήθεια,που οι άνθρωποι πάντα την αναζητούν. Ιδιαίτερα ευεργετική είναι η ενθάρρυνση προς το ακροατήριο να διατυπώνει απορίες – ερωτήσεις, γιατί: Η μαθήτρια / ο μαθητής , πριν κάνουν ερώτηση, που είναι δημόσια εμφάνιση και ίσως διάβημα διάκρισης εθίζονται να παρακολουθούν προσεκτικά (παρουσίαση, κατανόηση, ερμηνεία, αξιολόγηση), ώστε να διατυπώσουν εύστοχη ερώτηση και να τη διατυπώσουν σωστά. Έτσι πραγματοποιούν τα πιο σημαντικά βήματα της μαθησιακής διαδικασίας. url: www.voros.gr Η αξία της ερώτησης στη διδακτική πράξη

H παραγωγή ιδεών μέσω καταλόγου ερωτήσεων. Τέτοιες ερωτήσεις είναι : Αντικατάστασης Συνδυασμού Προσαρμογής Τροποποίησης Περιορισμού Επανατακτοποίησης

Τα χαρακτηριστικά της εύστοχης ερώτησης : Σαφήνεια – υποδηλώνει την καθαρότητα και την ακρίβεια, με την οποία οι ερωτήσεις πρέπει να διατυπώνονται Συντομία – περιεκτική και σύντομη η διατύπωση των ερωτήσεων Φυσικότητα – η γλώσσα των ερωτήσεων είναι απλή και φυσική και προσαρμόζεται στο πνευματικό επίπεδο της τάξης Σκοπιμότητα – οι ερωτήσεις υπηρετούν πάντοτε κάποιους στόχους Συνέχεια – διασφάλιση αλληλουχίας κατά την υποβολή των ερωτήσεων Πρόκληση για σκέψη – οι σωστά διατυπωμένες ερωτήσεις πρέπει να προκαλούν τους μαθητές ώστε να σκέφτονται, να συζητούν και να δίνουν σώφρονες απαντήσεις. Λαμβάνεται υπόψη επίσης η επιλογή λέξεων και η έμφαση που δίνεται στις λέξεις. Την ερώτηση επηρεάζει ακόμα ο τόνος της φωνής αυτού που ρωτά και το περιβάλλον, μέσα στο οποίο γίνεται η ερώτηση.

Βασικοί σκοποί που υπηρετούν οι ερωτήσεις : Διεγείρουν το ενδιαφέρον, την περιέργεια και την προσοχή των μαθητών. Ενθαρρύνουν τους μαθητές να σκέφτονται και να αυτοαξιολογούνται. Βοηθούν στην κατανόηση, ανακεφαλαίωση και εμπέδωση του μαθήματος. Ενισχύουν τη μάθηση και υπενθυμίζουν στους μαθητές κάποια διαδικασία που παραλείφθηκε. Επιτρέπουν την ανάκληση των συγγενών προς τη νέα γνώση εμπειριών και καλλιεργούν τις πνευματικές ικανότητες ανώτερου επιπέδου. Χρησιμοποιούν τις απαντήσεις των μαθητών για περισσότερη εμβάθυνση στο θέμα. Παρέχουν ευκαιρίες για έκφραση συναισθηματικών καταστάσεων.

Προϋποθέσεις διατύπωσης ερωτήσεων Σαφήνεια στη διατύπωσή τους Το όλο μήνυμα της ερώτησης να είναι κατανοητό στους μαθητές Απουσία δυσνόητων λέξεων και φράσεων Αποφυγή άγνωστων λέξεων Δημιουργία και διατήρηση ευχάριστης ατμόσφαιρας στην τάξη Εξατομίκευση των ερωτήσεων Δραστηριοποίηση διαφορετικών νοητικών λειτουργιών μέσω των ερωτήσεων (πρόληψη εννοιών, προβληματισμός, δημιουργικότητα, αξιολόγηση)

Παράδειγμα από συντάκτρια : Κωνσταντίνα Γκατζούνα Παράδειγμα από τεχνολογικό μάθημα : Διάρθρωση της ύλης στο μάθημα της οικοδομικής Παράδειγμα από συντάκτρια : Κωνσταντίνα Γκατζούνα

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ  Andreas Huttner, Διδακτική Τεχνολογικών μαθημάτων  Γεωργίου Μαρία , Διπλωματική Εργασία ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΑΡΤΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ  Παρασκευή Βασάλα, Ευγενία Φλογαίτη Ο ΚΑΤΑΙΓΙΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ ΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ  http://www.myidea.gr/post/2010/09/01/ce9aceb1cf84ceb1ceb9ceb3ce b9cf83cebccebfcf82-ceb9ceb4ceb5cf89cebd-%28Brain- storming%29.aspx  http://olc.spsd.sk.ca/DE/PD/instr/strats/brainstorming/index.htm  url: www.voros.gr Η αξία της ερώτησης στη διδακτική πράξη