Πραγματολογία

Η μελέτη της γλώσσας (ομιλίας) σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο. Η σχέση της γλώσσας με τους χρήστες της Πραγματολογία Pragmatique (J.-L. Austin, J. Searle) Γλωσσολογία εκφερόμενου λόγου Énonciation (É. Benveniste, A. Culioli).

Πρόταση vs Eκφώνημα Στον δομισμό η πρόταση είναι η ανώτατη μονάδα, το ανώτατο επίπεδο ανάλυσης: Φωνήματα- Μορφήματα- Λέξεις- Σύνολα- Προτάσεις Η πρόταση συνδέει ένα υποκείμενο με ένα κατηγόρημα. Η ίδια δεν συνδέεται με συγκεκριμένη περίσταση επικοινωνίας

Εκφώνημα Όταν μιλάμε (ή γράφουμε) δεν παράγουμε προτάσεις αλλά εκφωνήματα: Προτάσεις εγγεγραμμένες σε μια συγκεκριμένη περίσταση επικοινωνίας. Πβ. τη διάκριση Γλώσσα - Ομιλία: Πρόταση: αντιστοιχεί στη γλώσσα Εκφώνημα: αντιστοιχεί στην ομιλία

Περίσταση επικοινωνίας Παράμετροι Ομιλητής Συνομιλητής Τόπος Χρόνος Παραδείγματα

Εκφώνημα To εκφώνημα μπορεί να είναι ελλειπτικό, γιατί το περικείμενο (γλωσσικό και περιστασιακό) επιτρέπει την παράλειψη στοιχείων. Δώσε μου το αλάτι. Δώσ΄ το μου. Νυστέρι!

Εκφώνημα Έλα εδώ. Είσαι; Τι νέα; Δεν το συζητώ. Δεν υπάρχει αυτό το παιδί! Να βάλω; Ανάλατο!

Εκφώνημα H επίδραση της περίστασης επικοινωνίας στα εκφωνήματα έχει μελετηθεί ιδιαίτερα από τη Γλωσσολογία του εκφερόμενου λόγου- Énonciation (Émile Benveniste, Antoine Culioli).

Δεικτικά στοιχεία Déictiques

Δεικτικά στοιχεία Déictiques To τρίτο πρόσωπο είναι έξω από τη σχέση Ομιλητή/Συνομιλητή. Σύμφωνα με τον Émile Benveniste : "μη πρόσωπο": la non-personne. Ασυμμετρία των τριών προσώπων.

Δεικτικά στοιχεία Déictiques Je suis contente Il est venu hier Les Parisiens ont pris la Bastille le 14 juillet 1789 Il est venu le 30 avril

Διάκριση discours/récit Σύμφωνα με τον Benveniste, τα εκφωνήματα που περιέχουν στοιχεία δείξης ανήκουν στην κατηγορία: discours ενώ αυτά που δεν περιέχουν τέτοια στοιχεία, ανήκουν στην κατηγορία: récit

Πραγματολογία Στον αγγλοσαξωνικό χώρο αναπτύχθηκε η Πραγματολογία και η θεωρία των γλωσσικών πράξεων με έντονες επιρροές από τον χώρο της φιλοσοφίας της γλώσσας John Langsaw Austin (1962) How to do things with words John Searle (1969) Speech acts. An essay in the Philosophy of Language.

Διαπιστωτικά και επιτελεστικά εκφωνήματα (Αustin) Διαπιστωτικά εκφωνήματα: Περιγράφουν μια κατάσταση πραγμάτων  Διαχωρίζονται σε αληθή ή ψευδή: Ο ήλιος λάμπει. To βιβλίο είναι πάνω στο θρανίο.

Διαπιστωτικά και επιτελεστικά εκφωνήματα (Αustin) Επιτελεστικά εκφωνήματα: Δεν περιγράφουν μια προϋπάρχουσα κατάσταση πραγμάτων. Δεν είναι Αληθή ή Ψευδή Μέσω αυτών ο ομιλητής δρα στον εξωγλωσσικό κόσμο, στο περιβάλλον του:  Υπόσχομαι να έρθω. Βαπτίζεται η δούλη του Θεού Δήμητρα

Διαπιστωτικά και επιτελεστικά εκφωνήματα (Αustin) Οι γλάστρες δεν είναι τασάκια

Η θεωρία των γλωσσικών πράξεων (Austin και Searle) Speech acts Actes de parole/actes de langage Mε τη γλώσσα δεν περιγράφουμε μόνο τον κόσμο, αλλά κυρίως εκτελούμε πράξεις. Υπόσχομαι να έρθω αύριο Θα έρθω αύριο Μην τολμήσεις να μου ξανατηλεφωνήσεις! Αν δεν έρθεις τώρα θα είσαι τιμωρία μία βδομάδα. Σε παρακαλώ, έλα κι εσύ!

Η θεωρία των γλωσσικών πράξεων (Austin) Με κάθε εκφώνημα γίνονται  τριών ειδών γλωσσικές πράξεις: 1. Λεκτική πράξη : η άρθρωση του εκφωνήματος, π.χ. Θα έρθω αύριο. 2. Προσλεκτική πράξη: η πράξη που επιτελούμε με τη λεκτική πράξη, εδώ: υπόσχεση 3. Απολεκτική πράξη: η επίδραση που έχει η λεκτική πράξη μας στον ακροατή.

Η θεωρία των γλωσσικών πράξεων Η σούπα καίει Λεκτική πράξη… Προσλεκτική πράξη…. Απολεκτική πράξη…

Η θεωρία των γλωσσικών πράξεων Πυροβόλησέ την Λεκτική πράξη… προσλεκτική πράξη…. Απολεκτική πράξη… Η απολεκτική πράξη είναι δύσκολο να προσεγγιστεί επιστημονικά και οπωσδήποτε η μελέτη της ξεφεύγει από το γνωστικό πεδίο της γλωσσολογίας. 

Γλωσσικές πράξεις O Searle διακρίνει 5 είδη γλωσσικών πράξεων: Βεβαιωτικές ( π.χ. δήλωση, περιγραφή) Κατευθυντικές (π.χ. εντολή) Δεσμευτικές (π.χ. υπόσχεση) Εκφραστικές (π.χ. έκφραση συγγνώμης) Διακηρυχτικές (π.χ. βάπτιση, παραίτηση)

προτασιακό περιεχόμενο και προσλεκτική πράξη Ο Γιάννης ήρθε. Ήρθε ο Γιάννης; Αχ, να ερχόταν ο Γιάννης! Γιάννη, έλα!

Προσλεκτικοί ενδείκτες Τα γλωσσικά μέσα (επιτονισμός, έγκλιση, συγκεκριμένα λεξήματα) που δηλώνουν μια προσλεκτική πράξη: Η προστακτική έγκλιση Ρήματα όπως: υπόσχομαι, στοιχηματίζω, εύχομαι, παραιτούμαι Εκφράσεις όπως: σας παρακαλώ, σας ευχαριστώ πολύ, συγγνώμη, κλπ.

Ευθεία και πλάγια προσλεκτική πράξη Έχετε ώρα; Ευθεία προσλεκτική πράξη: Πλάγια προσλεκτική πράξη:

Ευθεία και πλάγια προσλεκτική πράξη Κλείσε την πόρτα. Μπορείς να κλείσεις την πόρτα; Πολύ θόρυβο έχει. Πόρτα! Σε βάρκα γεννήθηκες;

Ευθεία και πλάγια προσλεκτική πράξη Η ίδια προσλεκτική πράξη επιτελείται με διαφορετικά μέσα, διαφορετικές λεκτικές πράξεις.

Πλάγιες προσλεκτικές πράξεις Ενδέχεται ο συνομιλητής να μην αντιληφθεί την πλάγια προσλεκτική πράξη: Τι ώρα γύρισες χθες; Έχεις ώρα; Μπορείς να μου δώσεις το αλάτι; Κάνει ζέστη εδώ μέσα.

θεωρία του συνομιλιακού υπονοήματος (implicature, implicite) Paul Grice (1975) Aπόσταση μεταξύ του τι λέμε και τι εννοούμε, Ποιες είναι οι προθέσεις του ομιλητή; Μπαμπάς: Πήγαινε να πλύνεις τα δόντια σου. Παιδί: Δεν νυστάζω.

τα αξιώματα της συνομιλίας Ο Paul Grice, 1975, στο άρθρο του "Logic and conversation" όρισε τα αξιώματα της συνομιλίας: Αρχές που διέπουν κάθε λεκτική διεπίδραση. Χάρη σε αυτές είναι δυνατή η επικοινωνία. Ο ομιλητής και ο συνομιλητής προϋποθέτουν ότι τα αξιώματα αυτά εφαρμόζονται σε κάθε εκφώνημα.

τα αξιώματα της συνομιλίας 1. Αξίωμα της ποσότητας: δεν λέμε ούτε περισσότερα ούτε λιγότερα απ΄ όσα χρειάζονται. Παραβίαση του αξιώματος της ποσότητας: Π.χ. πελάτης σε μπακάλικο: Καλημέρα σας, τι κάνετε; Κοιμηθήκατε καλά απόψε; Πώς είναι τα παιδιά; Χθες είδαμε σπίτι μια καταπληκτική ταινία, κλπ. κλπ.

τα αξιώματα της συνομιλίας 2. Αξίωμα της ποιότητας: δεν λέμε κάτι που πιστεύουμε ότι είναι ψευδές ή που δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε Σήμερα έχει απεργία το μετρό (ενώ δεν έχει, ή δεν είμαστε σίγουροι αν έχει) Η δυνατότητα να λέμε ψέματα υπάρχει χάρη σε αυτό το αξίωμα.

τα αξιώματα της συνομιλίας 3. Αξίωμα της συνάφειας: Αυτό που λέμε πρέπει να είναι συναφές με το πλαίσιο, γλωσσικό ή εξωγλωσσικό. Παραβίαση του αξιώματος της συνάφειας: Πελάτης σε κρεοπωλείο: Θα ήθελα ένα κιλό πατάτες. Σε μάθημα γλωσσολογίας, ο καθηγητής, ανάμεσα σε δύο εκφωνήματα σχετικά με το μάθημα: Kάνει κρύο εδώ μέσα

τα αξιώματα της συνομιλίας 4. Αξίωμα του τρόπου: Να είσαι σύντομος, να μην είσαι ασαφής, να μη λες αμφισημίες, να είσαι συστηματικός και οργανωμένος.