Η υγειονομική οργάνωση του ελληνικού βασιλείου κατά την περίοδο του Όθωνα: ο ρόλος της αστυνομίας. Θανάσης Μπαρλαγιάννης EHESS (athbag@yahoo.gr) Ανοιχτό Σεμινάριο Οικονομικής Ιστορίας, 24/1/2017

Η αστυνομία ως διοίκηση υγειονομικών θεμάτων (υγειονομική αστυνομία) Τρεις υγειονομικές απειλές (αταξίες): 1. γεωγραφική εξάπλωση ασθενειών 2. ακαθαρσία 3. περιφερόμενοι/ανένταχτοι μετακινούμενοι.

Αστυνομία 17ου – 18ου αιώνα Αστυνομία 20ου αιώνα Αρχή της προφύλαξης Αρχή της καταστολής Διοικητικός μηχανισμός Υπό την Δικ. εξουσία (Κράτος Αστυνομίας) (Κράτος Δικαίου)

«Εις την Ελλάδα δεν υπάρχει σήμερον εμπόριον ούτε βιομηχανία ούτε γεωργία. Οι χωρικοί δεν σπείρουσιν διότι δεν έχουσιν πεποίθησιν ότι θέλουσι θερίσει. Και αν θερίσωσι, δεν ελπίζουσιν ότι θέλουσιν φυλάξει τους καρπούς των από το στρατιωτικόν. Ο έμπορος δεν είναι ασφαλής εις τας πόλεις [...]. Ο τεχνίτης δεν είναι βέβαιος ότι θα πληρωθή δια την εργασίαν του» Υπουργός της Αστυνομίας επί Καποδίστρια

«Κι εμείς έπρεπε τώρα να βάλουμε τάξη σ’αυτό το χάος «Κι εμείς έπρεπε τώρα να βάλουμε τάξη σ’αυτό το χάος. Να συμφιλιώσουμε τους εχθρούς, να χωρίσουμε όσα στοιχεία ήσαν ασυμβίβαστα μεταξύ τους, και να επιβληθούμε σ’όλο αυτό τον κόσμο με πυγμή και δικαιοσύνη...» Maurer

Προϋποθέσεις της αστυνομικής τάξης Η γνώση των φυσικών και κοινωνικών σχέσεων του χώρου και των δυνατοτήτων των ατομικών σωμάτων Ο νόμος (βασιλικός βολονταρισμός) Μετριοπάθεια (πολιτισμός) Ευδαιμονία – ευ είναι

Σύμφωνα με τον Γερμανό καμεραλιστή και θεωρητικό της αστυνομίας Johannes Heinrich Gottlob von Justi (1717-1771) η κοινωνία «είχε ολιστικό χαρακτήρα, αποτέλεσμα των αλληλεπιδρούμενων συνεισφορών της κάθε ομάδας ως προς μια άλλη ομάδα και ως προς το σύνολο». Mack WALKER, « Rights and functions: the social categories of eighteenth-century German jurists and cameralists », The Journal of Modern History, vol. 50, n° 2 (June 1978), σελ. 241.

Χαρακτηριστικά ετεροχθόνων/ξένων Ελεγχόμενοι από τον βασιλιά. Μορφωμένοι στις χώρες της δυτικής Ευρώπης. Αντικειμενικοί – κοινωνικά αποστασιοποιημένοι

«Η αστυνομία έχει σαν στόχο να εξασφαλίσει την ευδαιμονία του Κράτους μέσω της σοφίας των διατάξεών της και να αυξήσει τις δυνάμεις του και την ισχύ όσο αυτό είναι δυνατό. Η επιστήμη της αστυνομίας συνίσταται λοιπόν στην κανόνιση των πραγμάτων ως προς την τωρινή κατάσταση της κοινωνίας, στην ενίσχυσή της, στην βελτίωσή της με τρόπο ώστε όλα να συμβάλλουν στην ευδαιμονία των μελών που την αποτελούν» Ορισμός του Γερμανού καμεραλιστή Johannes Heinrich Gottlob von Justi (1717-1771)

«Το πάθος είναι κατανοητό με πολλαπλούς τρόπους , από διαφορετικές κοινωνίες και από τα μέλη τους. Είναι αντιληπτό ως αυτοπροκαλούμενο, ή προκαλούμενο από κάτι ή κάποιον άλλο [...] Πιστεύεται ότι βρίσκεται στο σώμα, στον νου ή στον εαυτό (self), ή ευρύτερα είναι διασκορπισμένο μέσα σε έναν ιστό σχέσεων μεταξύ όντων του κόσμου.» «Ιδεολογίες του πάθους-αταξία (disorder ideologies), εντοπίζουν ή διασπείρουν (localize or disperse) το πάθος στα άτομα ώς τα κέντρα (foci) πολύ ευρύτερων κοινωνικών ή/και κοσμολογικών πλεγμάτων (nexi) και δυνάμεων» Robert A. Hahn, « Rethinking “illness” and “disease” », Contributions to Asian Studies, vol. 18 (january 1984), pp. 1-23

«Δικαίως εκλήθη η αστυνομία το έρεισμα της πολιτικής κοινωνίας και η ιατρική των Κρατών. Αληθώς δια της ιδρύσεως χρηστής και σώφρονος αστυνομίας εκριζούνται βαθμιαίως τα ελαττώματα των πολιτών, χαλιναγωγούνται τα πάθη, καθίστανται ακμαιότεραι αι αρεταί και εδραιούται η ευταξία.» Θεόδωρος Φλογαΐτης, Λεξικόν Νομικής (1898)

«Αι αστυνομικαί διατάξεις εισίν, ούτως ειπείν, οι κανόνες της διαγωγής του [πολίτου] εν τη κοινωνία...» Π. Μοναστηριώτης (1854)

Μεταδοτικές ασθένειες με βάση την υγειονομική νομοθεσία Τύφος, πανώλη, χολέρα, ευλογιά, λέπρα, αιγυπτιακή οφθαλμία, αφροδίσια, κοκκίτης, πνευμονική φθίση, λύσσα και ψώρα. Β.Δ. 31 Δεκεμβρίου 1836/12 Ιανουαρίου 1837 Περί εμποδισμού της μεταδόσεως των μολυσματικών/κολλητικών ασθενειών

«Ο περί δήμων νόμος, προθέμενος να υπάγει πάντας τους πολίτας εις τους δήμους του κράτους, εκανόνισεν [...] ότι πρέπει έκαστος υπήκοος του κράτους να ήναι αυτός και η οικογένειά του μέλος δήμου τινός. Εκ τούτου δε συνάγεται 1) ότι πάντες οι πολίται Έλληνες ανάγκη να ανήκωσιν είς τινα δήμον ίν’απολαύωσι των δικαιωμάτων και μη υπεκφεύγωσι τα βάρη, τα οποία απονέμονται, ή επιτίθενται υπό νόμων εις αυτούς. 2) ότι δεν δύναται να ανήκη εις δήμόν τινα πάς, μή ών πολίτης Έλλην, ή μή προσκτησάμενος το δικαίωμα της ελληνικής ιθαγενείας» Εγκύκλιος του υπουργείου εσωτερικών (27 Απριλίου 1851)

Διαλεκτική σχέση τάξης-αταξιών Η αστυνομική τάξη δημιουργεί τις αταξίες ως προϋπόθεση ύπαρξής της. Οι αταξίες με τη σειρά τους ενισχύουν την τάξη, με τον συγκεντρωτισμό και την θεσμική εξειδίκευση.