Ζητήματα πρακτικής εφαρμογής του δικαιώματος στη λήθη στο διαδίκτυο Μαρία Γιαννακάκη Δικηγόρος, D.E.A., υπ. Διδ. Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα, 05.12.2012 1

Το δικαίωμα στη λήθη ενώπιον του ΔΕΕ Υπόθεση C-131/12 Αίτηση για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως, την οποία υπέβαλε το Audiencia Nacional (Ισπανία) στις 9 Μαρτίου 2012 — Google Spain, S.L. και Google, Inc. κατά Agencia de Protección de Datos (AEPD) και Mario Costeja González Υποβολή προδικαστικού ερωτήματος σχετικά με την υποχρέωση της μηχανής αναζήτησης της Google να διαγράψει από τα αποτελέσματα αναζήτησης δημοσίευμα της Ισπανικής εφημερίδας La Vanguardia Ediciones που αφορούσε την εκποίηση ενός ακινήτου μέσω πλειστηριασμού με σκοπό την αποπληρωμή οφειλών από ασφαλιστικές εισφορές. Η ανακοίνωση της διενέργειας του πλειστηριασμού είχε γίνει βάσει νόμου με σκοπό την ενημέρωση του κοινού σχετικά με τον πλειστηριασμό και την επίτευξη του μεγαλύτερου δυνατού πλειστηριάσματος.

Το δικαίωμα στη λήθη ενώπιον του ΔΕΕ: Υπόθεση C-131/12 {Ι} Ο καταγγέλλων απευθύνθηκε αρχικά στην εφημερίδα και εν συνεχεία στη μηχανή αναζήτησης Google Ισπανίας ζητώντας να διαγραφεί το δημοσίευμα και να παύσει να εμφανίζεται μεταξύ των αποτελεσμάτων αναζήτησης. Η εφημερίδα αρνήθηκε να ικανοποιήσει το αίτημα διαγραφής του καταγγέλλοντος με την αιτιολογία ότι η εν λόγω δημοσίευση έγινε βάσει νόμου. Η Google Ισπανίας τον παρέπεμψε στη μητρική της εταιρεία Google Inc η οποία διαχειρίζεται τη μηχανή αναζήτησης με την αιτιολογία ότι είναι ο μοναδικός υπεύθυνος επεξεργασίας που εδρεύει στις ΗΠΑ και κατά συνέπεια εφαρμοστέο δίκαιο είναι αυτό των ΗΠΑ. Η Google Inc απάντησε ότι το περιεχόμενο που εμφανίζεται στα αποτελέσματα αναζήτησης προέρχεται από δημοσίως προσβάσιμες πηγές και η ενδεχόμενη διαγραφή του θα μπορούσε να γίνει μόνο υπό την προϋπόθεση διαγραφής της αρχικής δημοσίευσης

Το δικαίωμα στη λήθη ενώπιον του ΔΕΕ: Υπόθεση C-131/12 {ΙΙ} Κατόπιν τούτου, υπέβαλε έγγραφη καταγγελία στη Ισπανική Αρχή ζητώντας να παύσει να εμφανίζεται το εν λόγω δημοσίευμα στα αποτελέσματα αναζήτησης. Παρόλο που η Αρχή αρνήθηκε να στραφεί κατά της εφημερίδας, απαίτησε από την Google Ισπανίας και τη μητρική της Google Inc να λάβουν κάθε απαραίτητο μέτρο ώστε να αφαιρέσουν τα δεδομένα που εμφανίζονται στα αποτελέσματα της μηχανής αναζήτησης και να εμποδίσουν κάθε μελλοντική πρόσβαση σε αυτά. Η Ισπανική Αρχή έκρινε ότι ο νόμος επιβάλει τη δημοσίευση σε εφημερίδα και όχι την εμφάνιση του δημοσιεύματος εσαεί στα αποτελέσματα των μηχανών αναζήτησης. Εν συνεχεία επικαλούμενη το δικαίωμα στη λήθη αναγνώρισε ότι το υποκείμενο των δεδομένων είχε έννομο συμφέρον να ζητήσει την παράλειψη ευρετηρίασης του εν λόγω δημοσιεύματος μεταξύ των αποτελεσμάτων αναζήτησης για το λόγο ότι η εμφάνιση του μετά από τόσα χρόνια και χωρίς ο καταγγέλλων να είναι δημόσιο πρόσωπο προσβάλλει το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα του και αποτελεί μη νόμιμη επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων. ύ

Το δικαίωμα στη λήθη ενώπιον του ΔΕΕ: Υπόθεση C-131/12 {ΙΙΙ} Κατόπιν τούτων, η Αρχή ζήτησε από τη Google να αφαιρέσει από την αυτόματη ευρετηρίαση το δημοσίευμα χωρίς ωστόσο αυτό να διαγραφεί από την αρχική πηγή δημοσίευση του κάτι το οποίο τεχνικά τουλάχιστον θα ήταν εφικτό με τη χρήση προγραμμάτων τύπου robot.txt Περαιτέρω διευκρίνισε ότι το αίτημα για διαγραφή συνάδει με τη νομοθεσία για την ευθύνη των φορέων παροχής υπηρεσιών φιλοξενίας οι οποίοι οφείλουν να αποσύρουν πληροφορίες ή περιεχόμενο μόλις λάβουν γνώση του παράνομου χαρακτήρα τους και ότι ενώ ο χαρακτήρας της αρχικής δημοσίευσης δεν ήταν παράνομος (δημοσίευση κατ΄απαίτηση του νόμου) το υποκείμενο των δεδομένων έχει έννομο συμφέρον να ζητήσει τον αποκλεισμό του δημοσιεύματος από την αυτόματη ευρετηρίαση. Η Google Ισπανίας και η Google Inc προσέβαλαν την απόφαση της Αρχής στο Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο της Ισπανίας, το οποίο απεύθυνε τα παρακάτω προδικαστικά ερωτήματα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο σχετικά με το εάν ο αιτών έχει το δικαίωμα να ζητήσει από την μηχανή αναζήτησης να αφαιρέσει τα δεδομένα που τον αφορούν από τα αποτελέσματα της αναζήτησης.

Προδικαστικά ερωτήματα Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο της Ισπανίας έθεσε στο ΔΕΕ τα εξής ερωτήματα: εφαρμόζεται το δίκαιο ΕΕ/Ισπανίας? οι λειτουργίες μιας μηχανής αναζήτησης αποτελούν επεξεργασία προσωπικών δεδομένων? Η εταιρεία η οποία διαχειρίζεται τη μηχανή αναζήτησης είναι υπεύθυνος επεξεργασίας? η μηχανή αναζήτησης υποχρεούται σε εφαρμογή του δικαιώματος στη λήθη να αφαιρέσει τα δεδομένα του υποκειμένου από τα αποτελέσματα αναζήτησης χωρίς να είναι απαραίτητη η προηγούμενη ή ταυτόχρονη διαγραφή τους από την αρχική πηγή δημοσίευσης?

α’ ερώτημα: εφαρμοστέο δίκαιο {Ι} Με δεδομένο ότι η έδρα της Google Inc βρίσκεται στις ΗΠΑ, ερωτάται εάν η επεξεργασία των εν λόγω δεδομένων εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου ΕΕ/Ισπανίας Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο ρωτά εάν υφίσταται «εγκατάσταση» {ά. 4&1(α)} όταν: η επιχείρηση που παρέχει τη μηχανή αναζήτησης διατηρεί γραφείο ή θυγατρική εταιρεία (εντός ΕΕ) με αποκλειστικό σκοπό την προώθηση πώλησης και πώληση διαφημιστικού χώρου της μηχανής αναζήτησης η οποία κατευθύνει τη δραστηριότητα της στους κατοίκους του κράτους αυτού η μητρική εταιρεία ορίζει θυγατρική της (εντός ΕΕ) ως εκπρόσωπο της και υπεύθυνη επεξεργασίας δύο αρχείων σχετικών με τα δεδομένα των πελατών που συνήψαν συμβάσεις παροχής διαφημιστικών υπηρεσιών με την εν λόγω εταιρία το γραφείο ή η θυγατρική (εντός ΕΕ) διαβιβάζει στη μητρική εταιρία (εκτός ΕΕ), τις αιτήσεις των ενδιαφερομένων και των αρμόδιων αρχών σχετικά με την τήρηση του δικαιώματος προστασίας των δεδομένων, ακόμα και όταν η συνεργασία αυτή πραγματοποιείται εκουσίως

α’ ερώτημα: εφαρμοστέο δίκαιο {ΙΙ} Περαιτέρω, τίθεται το ερώτημα εάν συντρέχει «προσφυγή σε μέσα, αυτοματοποιημένα ή όχι, ευρισκόμενα στο έδαφος του εν λόγω κράτους μέλους» {ά. 4&1γ‘} όταν: η μηχανή αναζήτησης χρησιμοποιεί προγράμματα ανίχνευσης (web crawler ή web robots) για να εντοπίσει και ευρετηριάσει τις πληροφορίες που περιέχονται σε ιστοσελίδες που αναρτώνται από εξυπηρετητές κράτους μέλους χρησιμοποιεί όνομα τομέα ενός κράτους μέλους και κατευθύνει τις αναζητήσεις και τα αποτελέσματα αναλόγως της γλώσσας του κράτους μέλους αυτού αποθηκεύει προσωρινά τις ευρετηριαζόμενες πληροφορίες εντός ΕΕ

α’ ερώτημα: εφαρμοστέο δίκαιο {ΙΙΙ} Σύμφωνα με τη σχετική Γνώμη της Ομάδας Εργασίας του ά. 29 οι μηχανές αναζήτησης προσφεύγουν σε αυτοματοποιημένα μέσα εντός ΕΕ. Σε κάθε περίπτωση υπό το ά. 3 της Πρότασης Κανονισμού το Ευρωπαϊκό Δίκαιο θα εφαρμόζεται ακόμα και στην περίπτωση που η επεξεργασία των δεδομένων λαμβάνει χώρα εντός ΕΕ από υπεύθυνο επεξεργασίας ο οποίος δεν είναι εγκατεστημένος εντός ΕΕ υπό την προϋπόθεση ότι η επεξεργασία: “σχετίζεται με την προσφορά προϊόντων και υπηρεσιών προσφερόμενων σε υποκείμενα δεδομένων εντός ΕΕ» ή “στοχεύει στην παρακολούθηση της συμπεριφοράς τους”

β’ ερώτημα: Συνιστά επεξεργασία η δραστηριότητα των μηχανών αναζήτησης β’ ερώτημα: Συνιστά επεξεργασία η δραστηριότητα των μηχανών αναζήτησης? {Ι} Περαιτέρω ερωτάται εάν η δραστηριότητα που συνίσταται: στον εντοπισμό των πληροφοριών που αναρτούν στο διαδίκτυο τρίτοι, στην αυτόματη ευρετηρίασή τους, στην προσωρινή τους αποθήκευση και, τελικώς, στην παροχή της δυνατότητας στους χρήστες του διαδικτύου να αποκτούν πρόσβαση σε αυτές με ορισμένη σειρά προτίμησης, εμπίπτει στην έννοια της «επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα» (ά. 2, β‘); Επίσης ερωτάται εάν η επιχείρηση που διαχειρίζεται τη μηχανή αναζήτησης είναι ο «υπεύθυνος της επεξεργασίας» των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που περιλαμβάνονται στις ιστοσελίδες που ευρετηριάζει;

γ΄ερώτημα: Δικαίωμα στη λήθη Όσον αφορά το περιεχόμενο του δικαιώματος διαγραφής και/ή αντίταξης σε σχέση με το «δικαίωμα στη λήθη», υποβάλλονται τα εξής ερωτήματα: μπορεί το υποκείμενο των δεδομένων να απευθυνθεί στις μηχανές αναζήτησης προκειμένου να παρεμποδίσει την ευρετηρίαση των πληροφοριών που αφορούν το πρόσωπό του και οι οποίες αναρτώνται σε ιστοσελίδες από τρίτους, επικαλούμενος την επιθυμία του να μην είναι προσβάσιμες στους χρήστες του διαδικτύου οι πληροφορίες αυτές σε περίπτωση που εκτιμά ότι μπορεί να του προκαλέσουν βλάβη ή επιδιώκει να λησμονηθούν, έστω και αν έχουν δημοσιευθεί νόμιμα από τρίτους; μπορεί η εθνική αρχή ελέγχου των δεδομένων να προσφύγει απευθείας στη μηχανή αναζήτησης και να ζητήσει τη διαγραφή από τα ευρετήριά της πληροφορίας που έχει δημοσιευθεί από τρίτους, χωρίς να απευθυνθεί προηγουμένως ή ταυτοχρόνως στον κάτοχο της ιστοσελίδας στην οποία αναρτήθηκε η επίμαχη πληροφορία; 11

Tο δικαίωμα στη λήθη και η «εμμονή της διαδικτυακής μνήμης» The Persistence of Internet Memory Once material is published online it may be copied, re-published, duplicated, cached anywhere making it almost impossible to remove the information entirely from the internet. Rest to be seen how the right will be finally codified. Would it be the last hope in Pandora’s Box? Or shall we conclude that “data easily deleted are those that have never been published” and that the new right as currently proposed appears to have the potential to over-promise and under-deliver for data subjects.

Ζητήματα πρακτικής εφαρμογής του δικαιώματος στη λήθη στο διαδίκτυο Ευχαριστώ για την προσοχή σας Μαρία Γιαννακάκη Δικηγόρος, D.E.A., Υπ.Διδ