ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΑΓΩΓΙΚΗΣ (Malcolm Knowles) Είναι μία ανθρωπιστική προσέγγιση της εκπαίδευσης ενηλίκων Θεμελιώθηκε από τον E. Lindeman (1926) όμως ο M. Knowles την επεξεργάστηκε περισσότερο και οι απόψεις του συζητήθηκαν ευρύτατα (1960-1990)

Στηρίζεται σε έξι παραδοχές: Δίνεται έμφαση στην ιδιαιτερότητα του τρόπου μάθησης των ενηλίκων συγκριτικά με τον τρόπο μάθησης των ανηλίκων Στηρίζεται σε έξι παραδοχές: Οι ενήλικες έχουν ανάγκη να γνωρίζουν για ποιο λόγο χρειάζονται να μάθουν κάτι πριν την εμπλοκή τους στη διεργασία της εκμάθησής τους

Έχουν ανάγκη και ικανότητα να αυτοκαθορίζονται Εισέρχονται στην εκπαιδευτική διεργασία με πολύ μεγαλύτερο απόθεμα εμπειριών και διαφορετικής υφής από εκείνο των παιδιών Οι ενήλικες θέλουν η εκπαίδευση να επικεντρώνεται στα πραγματικά προβλήματα

Οι μαθησιακοί προσανατολισμοί τους έχουν ως επίκεντρο το πρόβλημα και όχι την απόκτηση αφηρημένων, ακαδημαϊκών γνώσεων Τα πιο σημαντικά κίνητρα μάθησής τους δεν είναι τα εξωτερικά (προαγωγή, καλύτεροι μισθοί κ.λ.π.) αλλά τα εσωτερικά (ανάγκη για ικανοποίηση από την εργασία, αυτοεκτίμηση κ.λ.π.).

Εκπαιδευτικές Πρακτικές Ανδραγωγικής Φιλικό μαθησιακό περιβάλλον, αλληλοσεβασμός και αλληλεπίδραση συμμετεχόντων, ελευθερία έκφρασης Εκπαιδευτικό πρόγραμμα με βάση τις ανάγκες των εκπαιδευόμενων Ενεργητική συμμετοχή των εκπαιδευόμενων σε όλα τα στάδια πραγματοποίησης του προγράμματος

Ο εκπαιδευτής είναι περισσότερο συντονιστής ενεργειών και πηγή μάθησης παρά ένας μεταφορέας γνώσεων ή καθοδηγητής Η επιλογή των εκπαιδευτικών μεθόδων στηρίζεται στην προαγωγή της αλληλεπίδρασης, ανταλλαγής εμπειριών, ευρετικής πορείας προς τη γνώση

Κριτική που ασκήθηκε από διάφορους μελετητές Πρώτο σημείο κριτικής:Οι απόψεις του Knowles δεν βασίζονται σε ευρεία βάση ερευνητικών δεδομένων, συνεπώς η εμπειρική τους επαλήθευση είναι ανεπαρκής Ο Brookfield επισημαίνει ότι από τις έξι παραδοχές μόνο εκείνη που αναφέρεται στην εμπειρία είναι επαρκώς θεμελιωμένη

Ο Jarvis θεωρεί ότι δεν αποτελεί ολοκληρωμένη θεωρία αλλά μια σειρά από κατευθυντήριες γραμμές Δεύτερο σημείο κριτικής: Η Ανδραγωγική διαχωρίζει κάθετα τον τρόπο που μαθαίνουν οι ενήλικοι και οι ανήλικοι Η Hanson θεωρεί ότι η Ανδραγωγική «απανθρωποποιεί τα παιδιά» και συσκοτίζει τις περιοχές των συγκλίσεών τους με τους ενήλικες

Ο Elias επισημαίνει ότι και τα παιδιά χαρακτηρίζονται από την τάση αυτοκαθορισμού και την ανάγκη για ενεργητική συμμετοχή Ο Jarvis προσθέτει ότι και τα παιδιά έχουν κίνητρα να αποκτήσουν γνώσεις σε σχέση με τις συνθήκες που αντιμετωπίζουν και ότι διαθέτουν εμπειρίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πηγές μάθησής τους

Τρίτο σημείο κριτικής: Ο Rogers αναφέρει ότι ο Knowles δίνει μεγάλη έμφαση στις δυνατότητες αυτοκαθορισμού του ατόμου παραγνωρίζοντας τις επιρροές από τον κοινωνικό περίγυρο Αυτές οι επιρροές μπορεί να οδηγήσουν σε εντελώς αντίθετα αποτελέσματα από εκείνα που προσδοκά ο Knowles

O Jarvis αναφέρει ότι «Μερικές παραδοχές της παιδαγωγικής ισχύουν και για τους ενήλικες σε ορισμένες καταστάσεις και μερικές παραδοχές της ανδραγωγικής ισχύουν και για τα παιδιά σε ορισμένες καταστάσεις» Το συνολικό έργο του έχει ασκήσει σημαντική επιρροή, βασίζεται στα ανθρωπιστικά ιδεώδη της εκπαίδευσης και παραγνωρίζει τη σχέση της με το κοινωνικό σύστημα

Η ΠΡΟΣΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ (Carl Rogers) Δίνει έμφαση στην ανάγκη και στις δυνατότητες του ατόμου για αυτοανάπτυξη Κάθε άνθρωπος έχει φυσική τάση για ανάπτυξη και αυτοπραγμάτωση και διαθέτει ικανότητα για αυτοπροσδιορισμό

Είναι αναγκαία η ριζική μετατόπιση του κέντρου βάρους της εκπαίδευσης από την παραδοσιακή διδασκαλία στην ενεργητική μάθηση Πλησιάζει τον Knowles όταν δίνει έμφαση στον εαυτό και στην ανάγκη για αυτοανάπτυξη και αυτοκατεύθυνση

Σημαντική διαφορά από τον Knowles: Αν οι άνθρωποι γαλουχούνται σε ακατάλληλες ψυχολογικές συνθήκες, η τάση αυτοπραγμάτωσής τους μπορεί να εμποδιστεί και να γίνουν ανώριμοι, σκληροί, καταστρεπτικοί Θεωρεί ότι η ψυχοθεραπεία -όπως και η εκπαίδευση- οφείλει να συμβάλλει, ώστε να προσφέρονται στον άνθρωπο ευνοϊκές συνθήκες εξέλιξης

Επιδιώκεται διαμόρφωση κατάλληλου διευκολυντικού κλίματος με ενσυναίσθηση για τους συμμετέχοντες, οικειότητα και αμοιβαία εμπιστοσύνη

Αρχές Προσωποκεντρικής Θεωρίας Το αντικείμενο της μάθησης πρέπει να έχει σχέση με τις προσωπικές ανάγκες του εκπαιδευόμενου και τους στόχους του, έτσι ώστε να συμβάλλει στη προσωπική του ανάπτυξη Όταν η μαθησιακή διεργασία απαιτεί αλλαγή στην οργάνωση και αντίληψη του Εγώ γίνεται αντιληπτή από το άτομο ως απειλητική και αντιστέκεται

Γίνεται ωστόσο ευκολότερα αποδεκτή όταν οι εξωτερικές πιέσεις περιοριστούν στο ελάχιστο Μαθαίνουμε πολύ και αξιόλογα μέσα από την πράξη Η μάθηση διευκολύνεται όταν οι συμμετέχοντες αναλαμβάνουν μέρος της ευθύνης του σχεδιασμού της εκπαιδευτικής διεργασίας

Η αυτοπροσδιοριζόμενη εκπαιδευτική διεργασία στην οποία το υποκείμενο εμπλέκεται με όλο του το είναι– με τα συναισθήματά του και τις νοητικές του δυνάμεις- εσωτερικεύεται βαθύτερα και τα αποτελέσματά της διατηρούνται για περισσότερο χρόνο

Η αυτοκριτική και η αυτοαξιολόγηση θεωρούνται θεμελιώδεις αξίες, ενώ η αξιολόγηση από τους άλλους θεωρείται δευτερεύουσας σημασίας Στο σύγχρονο κόσμο η πιο χρήσιμη μάθηση είναι η μάθηση του «πώς να μαθαίνουμε». Είναι σημαντικό να μαθαίνουμε να βιώνουμε με άνεση τις αλλαγές

Κριτική για την Προσωποκεντρική Θεωρία Οι εκπαιδευτικές απόψεις του είχαν ευρεία απήχηση Πολλοί εκπαιδευτικοί οργανισμοί σε αγγλοσαξονικές κυρίως χώρες εφάρμοσαν τη θεωρία του Αποτελεί σημαντική πηγή έμπνευσης για τους εκπαιδευτές ενηλίκων

Αντιμετωπίζει τον εκπαιδευόμενο με σεβασμό και πίστη στις δυνατότητές του, χωρίς να παραβλέπει τις τυχόν ατέλειες και ελλείψεις του Οι εκπαιδευτικές λύσεις που προτείνει έχουν βαθιά θεωρητική θεμελίωση στην επιστήμη της ψυχολογίας και έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία σε πλήθος περιπτώσεων

Όπως και ο Knowles αφήνει ασχολίαστη την επίδραση του ευρύτερου κοινωνικο- πολιτισμικού περιβάλλοντος Δεν υπεισέρχεται στο ζήτημα της συστηματικής επεξεργασίας των εμπειριών, που αποσκοπεί στο μετασχηματισμό των στερεότυπων και δυσλειτουργικών αντιλήψεων και στάσεων

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ (Paulo Freire) Αποτέλεσμα: Οι τελευταίες να διαμορφώνουν αλλοτριωμένες συνειδήσεις

Χαρακτηριστικό των αλλοτριωμένων ανθρώπων είναι ότι έχουν ασαφή αντίληψη των κοινωνικοπολιτικών δομών και δυνάμεων που καθορίζουν τη ζωή τους Γοητεύονται από τον τρόπο ζωής της κυρίαρχης τάξης και θέλουν να τον μιμηθούν

Υιοθετούν αξίες και πρότυπα που δεν ανήκουν στη δική τους πνευματική κληρονομιά Φαντάζονται ότι ανήκουν σε μια πραγματικότητα που δεν αντιστοιχεί σε εκείνη που βιώνουν αντικειμενικά Σ’ αυτό το πλαίσιο η εκπαίδευση ενηλίκων δεν είναι ουδέτερη Έχει ρόλο συμμόρφωσης των εκπαιδευόμενων με τις κυρίαρχες επιταγές ή απελευθέρωσης από αυτές

Στη δεύτερη περίπτωση οι εκπαιδευόμενοι αμφισβητούν ό,τι προηγουμένως εκλαμβάνουν ως δεδομένο Ενεργούν πάνω στην πραγματικότητα για να τη μετασχηματίσουν Το μέσο για την επίτευξη αυτή αποτελεί ο κριτικός στοχασμός πάνω στα πραγματικά προβλήματα με στόχο τη συνειδητοποίηση

Η επίγνωση που αποκτάται μέσα στη χειραφετούσα εκπαιδευτική διεργασία είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την πράξη Οι εκπαιδευόμενοι συνειδητοποιούν τον απατηλό τρόπο ζωής, που έχουν ενστερνιστεί Δεν παραμένουν παθητικοί αλλά δρουν πολιτικοκοινωνικά με στόχο την απελευθέρωσή τους

Tα προσόντα του προοδευτικού δασκάλου αποκτώνται σε βάθος χρόνου, δεν είναι κληρονομικά και δεν μεταδίδονται Δεν μεταβιβάζει κάθετα τις γνώσεις του, δεν θεωρείται ο μοναδικός κάτοχος αλήθειας, γίνεται ο ίδιος εκπαιδευόμενος και είναι διαλλακτικός

Διακρίνεται από ταπεινοφροσύνη, είναι αποφασιστικός και δεν αποφεύγει την ευθύνη λήψης αποφάσεων Συμβάλλει στη δημιουργία ενός ευτυχισμένου, χαρούμενου σχολείου, χωρίς φόβο να είναι ριψοκίνδυνο και μη στάσιμο

Έχει δικαιώματα και πρέπει να τα διεκδικεί, όπως: Ελευθερία στη διδασκαλία και γνώμη του, καλύτερες συνθήκες για το διδακτικό έργο, πληρωμένες ετήσιες άδειες για επιμόρφωση, κρίση στις αρχές χωρίς φόβο αντίποινων και καθήκον να είναι ειλικρινής Θα πρέπει να αγωνίζεται για την αναγνώριση και εφαρμογή αυτών των δικαιωμάτων και για την ήττα της κοινωνικής αδικίας

Στάδια εκπαιδευτικής μεθόδου Οι εκπαιδευτές μελετούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζει ο πληθυσμός- στόχος ώστε να εντοπιστούν τα προβλήματα Επιλέγουν ορισμένες «παραγωγικές» λέξεις, π.χ. εργασία, μισθός, αρρώστια, φόροι, φτώχεια, κυβέρνηση κ.λ.π.

Βάσει των παραγωγικών λέξεων και των εικόνων που σχετίζονται με αυτές, υποκινούνται για συζήτηση και σκέψη Γίνεται σφαιρική και κριτική προσέγγιση της μελετώμενης κατάστασης Ταυτόχρονα οι εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν τη γλώσσα

Οι παραγωγικές λέξεις διαιρούνται σε συλλαβές , αναζητούνται άλλες λέξεις που περιέχουν συλλαβές, συνθέτονται νέες έννοιες, που παραπέμπουν σε νέα θέματα προς ανάλυση κοκ. Όσο η μαθησιακή διεργασία βαθαίνει αρχίζουν συμπληρωματικά να χρησιμοποιούν άρθρα, κείμενα, αποσπάσματα από εφημερίδες κ.ά.

Στο τέλος γνωρίζουν να γράφουν και να διαβάζουν Ταυτόχρονα έχουν επεξεργαστεί εμπειρίες που απορρέουν από την κοινωνικο-πολιτισμική τους πραγματικότητα Ο εκπαιδευτής υποκινεί το διάλογο με επίκεντρο τα προβλήματα των εκπαιδευόμενων

Το προσδοκώμενο μαθησιακό αποτέλεσμα θα επιτευχθεί αρκεί ο εκπαιδευτής να θέσει συστηματικά την υπάρχουσα κατάσταση ως πρόβλημα Την ίδια ακριβώς αντίληψη συναντάμε και στις νουθεσίες προς τους πολιτικούς ηγέτες σχετικά με τον τρόπο που διαπαιδαγωγούν τον λαό

Κριτική για τον Freire Λόγω της επίμονης αναφοράς του στην πολιτική και κοινωνική δράση, μοιάζει σαν να μην έχει σημαντική φροντίδα για τους μαθησιακούς σκοπούς Η προσέγγισή του αντιμετωπίζεται συχνά ως πολιτική και όχι με στόχο τον αλφαβητισμό

Δεν ενδιαφέρθηκε για την εφαρμογή των απόψεών του στη δύση και λειτουργεί έξω από το πλαίσιο του δυτικού κοινωνικού συστήματος Το έργο του προσφέρει μια εξαιρετική θεωρητική και πρακτική προσέγγιση της εκπαίδευσης ενηλίκων στις χώρες του Τρίτου Κόσμου

Περιέχει πλήθος πολύτιμων στοιχείων για τον κριτικό στοχασμό και τη σύνδεσή του με την πράξη Αποτελεί γόνιμη τροφοδότηση για τους θεσμούς εκπαίδευσης ενηλίκων που ακολουθούν την ανθρωπιστική κατεύθυνση

Η ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΟΥΣΑ ΜΑΘΗΣΗ (Jack Mezirow) Το έργο του σημαντικά επηρεασμένο από τις μελέτες του Γερμανού Φιλοσόφου J. Habermas Η μάθηση που περιέχει κριτικό στοχασμό μπορεί να επιφέρει βαθείς μετασχηματισμούς στο σύστημα αντιλήψεων των ενηλίκων

Βασικός στόχος και μέθοδος του εκπαιδευτή, είναι η ενίσχυση της αυτόνομης σκέψης των εκπαιδευόμενων Αποκτάται μέσα από τη μετασχηματίζουσα μάθηση, με αλληλεπίδραση προσωπικών και κοινωνικών εμπειριών τους Μάθηση δεν υφίσταται χωρίς τον μετασχηματισμό εμπειριών, που δεν επέρχεται αυτόματα, αλλά με σταδιακή διαφορετική οπτική των πραγμάτων

Οι εκπαιδευόμενοι κατανοούν περισσότερο τις παραδοχές τους, όπου στηρίζονται οι αντιλήψεις, οι πεποιθήσεις και τα συναισθήματά τους Αλληλεπιδρώντας εξετάζουν την ίδια εμπειρία μέσα από ποικίλες οπτικές γωνίες, με αποτέλεσμα τον μετασχηματισμό στερεότυπων πεποιθήσεών τους

Επανεξετάζουν τυχόν εσφαλμένες αντιλήψεις και ιδέες και αποβάλλουν τις δυσλειτουργικές Ως διαλογικά σκεπτόμενα άτομα, συνειδητοποιούν τις δυνατότητές τους, γίνονται περισσότερο χειραφετημένοι, κοινωνικά υπεύθυνοι και αυτοδύναμοι Απελευθερώνονται από σκέψεις και διλλήματα που τους αποπροσανατολίζουν

Η εκπαίδευση δεν αποτελεί απλή εκμάθηση αλλά είναι διαδραστική Ο εκπαιδευτής διευκολύνει, καθοδηγεί, συμβουλεύει και συνεργάζεται Δεν είναι ουδέτερος, ούτε δογματικός και οι σχέσεις εξουσίας εξουδετερώνονται

Διερευνώνται λεπτομερώς οι ανάγκες των εκπαιδευομένων, υφίσταται διάλογος, επικοινωνία και δημιουργούνται ασφαλείς και κοινωνικής δημοκρατίας συνθήκες Ενημερώνονται για το πλαίσιο των προβληματικών ερμηνειών και πεποιθήσεών τους Γίνονται περισσότερο κριτικά σκεπτόμενοι στις δικές τους και στων άλλων παραδοχές

Ενεργοποιούνται, επανεξετάζουν τη στάση και συμπεριφορά τους και γίνονται αποτελεσματικοί για δράση, σύμφωνα με τις νέες παραδοχές τους

Κριτική για Mezirow Ο Jarvis υποστηρίζει ότι επικεντρώνεται στη χειραφέτηση μόνο από ψυχολογική πλευρά και διατηρεί μεγάλη επιφύλαξη στη κοινωνική- πολιτική δράση των εκπαιδευομένων Τα αποτελέσματα της μετασχηματίζουσας μάθησης, περιορίζονται στην αλλαγή προσωπικότητας και αποκλείει τις δράσεις με σκοπό την κοινωνική αλλαγή

Παραβλέπει ότι πολλές ανθρώπινες ιδεολογικές διαστρεβλώσεις προέρχονται από οικονομικές, κοινωνικές, και πολιτισμικές αιτίες Ο κριτικός στοχασμός δεν εντοπίζει με πλήρη σαφήνεια τις ρίζες των προβλημάτων

O εκπαιδευόμενος έχοντας αποκλειστική ευθύνη του προσανατολισμού του, πολλές φορές δεν διακρίνει καθαρά τις βιώσιμες λύσεις Με τον μετασχηματισμό, οι νέες αντιλήψεις μπορεί να είναι δυσλειτουργικές Η θεωρία χάνει μέρος της δυναμικής της, επειδή αγνοεί τις κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της εκπαιδευτικής διεργασίας

Ομοιότητες Freire και Mezirow Συνδέουν την εκπαίδευση ενηλίκων με την αξιοποίηση και τον μετασχηματισμό των εμπειριών Οι εκπαιδευόμενοι δρουν πάνω στην πραγματικότητα για να μετασχηματίσουν, με μοναδικό μέσο τον κριτικό στοχασμό

Ο εκπαιδευτής διακρίνεται από ταπεινοφροσύνη, δεν επιβάλλει τις απόψεις του, είναι συζητήσιμος και διαλλακτικός γύρω από τα προβλήματα του εκπαιδευόμενου Γίνεται ο ίδιος εκπαιδευόμενος, δεν εξουσιάζει, δεν είναι ουδέτερος, ούτε δογματικός Είναι εμψυχωτής στη κοινή τους πορεία για την ανακάλυψη της πραγματικότητας

Οι εκπαιδευόμενοι συμμετέχουν ενεργά με δράση, απελευθερώνονται και αναστοχάζονται πάνω στις εμπειρίες τους Η εκπαίδευση δεν είναι ουδέτερη διαδικασία αλλά απελευθερωτική δύναμη με σκοπό την ενίσχυση όλης της μαθησιακής διεργασίας

Διαφορές Freire και Mezirow Οι θεωρίες τους, αναπτύχθηκαν σε διαφορετικές χρονολογίες και κοινωνίες Ο Freire επικεντρώθηκε στη καταπολέμηση αναλφαβητισμού, στις αποικιοκρατούμενες κοινωνίες, ενώ ο Mezirow, απευθυνόταν σε διαλογικά σκεπτόμενα άτομα, στις δυτικές κοινωνίες

Για τον Freire, ο μετασχηματισμός των συνειδήσεων οδηγεί στη ριζοσπαστική κοινωνική αλλαγή, ενώ ο Mezirow εστιάζεται στην προσωπική, ψυχολογική αλλαγή Αντίθετα από τον Mezirow, η προσωπική ενδυνάμωση και ο κοινωνικός μετασχηματισμός είναι αδιαχώριστες διεργασίες

Ο Freire μιλάει για σύγκρουση-που ενυπάρχει στη συνείδησή μας- και αγώνα ενάντια στην αυθαιρεσία και την κυβερνητική περιφρόνηση Υποστηρίζει ότι η έλλειψη σύγκρουσης υπονομεύει την αξιοπρέπεια της ζωής και ότι δεν υφίσταται ζωή, χωρίς αγώνα και σύγκρουση