Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Σ. ΜΠΑΜΠΑΛΙΚΗΣ, ΡΟΪΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΑΕ Τμήμα Περιβάλλοντος, Χωροταξίας & Πολεοδομίας

Σε τι εστιάζεται η εμπειρία ;  χωροταξικός σχεδιασμός & αναπτυξιακός προγραμματισμός μικρής κλίμακας  χρονικά αναφέρεται στην τελευταία 4ετία 2009-2012 και στην υλοποίηση του ΕΣΠΑ 2007-2013  εδράζεται σε 3 συμβάσεις που ανατέθηκαν στην εταιρεία ΡΟΪΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. στις επαρχίες Λευκωσίας, Λεμεσού και χρηματοδοτήθηκαν από το ΕΤΠΑ, Κρατικό & Κοινοτικό Προϋπ/σμό  συγκριτική αξιολόγηση πολιτικής και πρακτικής στο σχεδιασμό του χώρου σε Ελλάδα και Κύπρο - ανάδειξη καλών πρακτικών και δυνατοτήτων ανταλλαγής “μαθημάτων”

Που βασίζεται η εμπειρία ; 14 Κοινότητες, σε Συμπλέγματα, με ικανοποιητική γεωγραφική διασπορά στην Κυπριακή ύπαιθρο, συνιστώντας 3 διακριτές χωρικές ενότητες : μικρών (<200 κατ.), φθινόντων πληθυσμιακά οικισμών στον ορεινό όγκο του Τροόδους, σε αναπτυξιακό μαρασμό αλλά με τάσεις ήπιας τουριστικής και παραθεριστικής ανάπτυξης (1)  μικρών / μεσαίων ημιορεινών οικισμών (200 – 1.000 κατ.), στην περιαστική περιοχή της Λεμεσού, σε εγγύτητα με μία από τις πλέον ανεπτυγμένες τουριστικά παράκτιες ζώνες της Κύπρου (2)  δυναμικών και μεσαίων προς μεγάλου μεγέθους πεδινών οικισμών (500 – 2.000 κατ.), με χαρακτηριστικά ημιαστικών κέντρων στην προαστιακή περιοχή της πρωτεύουσας Λευκωσίας (3)

Χωρική υποενότητα (3) Κ. Εργάτες, Πέρα και Πολιτικό Χωρική υποενότητα (1) Κ. Προδρόμου, Παλαιόμυλος, Καμιναριών, Τριών Ελιών, Αγίου Δημητρίου και Λεμύθου Χωρική υποενότητα (2) Κ. Αψιού, Παλώδιας, Σπιταλίου, Φασούλας και Μαθηκολώνης

Ισχύουσες θεσμικές και προγραμματικές διαδικασίες Περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Ν. 90/72 (λόγω γεγονότων 1974 και της επακόλουθης αστάθειας ενεργοποιήθηκε τη 10ετία του΄90): Σχέδιο Ανάπτυξης για τη Νήσο (Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης) 2. Τοπικά Σχέδια που αφορούν στην οργάνωση χρήσεων γης και στον πολεοδομικό σχεδιασμό αστικών κυρίως περιοχών και της ευρύτερης περιοχής τους (οιονεί ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ) 3. Σχέδια Περιοχής που αφορούν στο λεπτομερή Πολεοδομικό Σχεδιασμό για υποπεριοχές αστικών περιοχών (Πολεοδομικές Μελέτες), τα οποία δύνανται να εξειδικευθούν με Ρυθμιστικά Σχέδια διάνοιξης οδών στις πολεοδομούμενες περιοχές (οιονεί, και εν μέρει, Πράξεις Εφαρμογής)

Θεσμοί και διαδικασίες : “KENO” ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ Υπερκείμενα επίπεδα χωρικού σχεδιασμού - Σχέδιο Ανάπτυξης Νήσου, λόγω συγκεκριμένων γεωπολιτικών ιδιαιτεροτήτων (διχοτόμηση της Νήσου), κατά καιρούς γίνονται εξαγγελίες από το αρμόδιο Υπ. Εσωτερικών για την προώθηση είτε εθνικού ή Περιφερειακού (επίπεδο Επαρχίας) χωροταξικού σχεδιασμού, καθώς και τομεακών χωροταξικών σχεδίων – ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΕΚΠΟΝΗΘΕΙ (δυσμενής παρούσα συγκυρία)  Υποκείμενα χωρικά επίπεδα - Τοπικά Σχέδια και Σχέδια Περιοχής έχουν μόνο τα αστικά κέντρα ενώ οι εξωαστικές περιοχές διέπονται από τη γενικόλογη και σχετικά αναχρονιστική Δήλωση Πολιτικής –ΔΠ- (1996, αναθεώρηση 2008). Ωστόσο η ΔΠ για την Ύπαιθρο περιλαμβάνει πρόνοιες που αφορούν στον καθορισμό χρήσεων γης (Πολεοδομικές Ζώνες) και όρων δόμησης με ισχύ σε όλη την επικράτεια της χώρας, καθώς και κατευθύνσεις προστασίας περιοχών φυσικού κάλλους, μνημείων, αξιόλογων παραδοσιακών οικισμών κλπ

Θεσμοί και διαδικασίες : “ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗ” ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Προκηρύχθηκαν, βάσει αναλυτικών προδιαγραφών από το αρμόδιο Υπουργείο Εσωτερικών / Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, τρεις «γενιές» ΡΣ (σε συνέχεια μίας πρωταρχικής, πιλοτικής εφαρμογής 2004-2006) με στόχο την εκπόνηση ΡΣ – Σχεδίων Δράσης στην πλειοψηφία των Κοινοτήτων της Κυπριακής Υπαίθρου Συνολικά έως σήμερα έχουν εκπονηθεί ή εκπονούνται ~ 150 ΡΣ αντιπροσωπεύοντας ~ 40% των Κοινοτήτων στην Κύπρο Παραλληλισμός με ΕΠΑ 82-84, ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ του Ν. 2508/1997 (σύμπλεγμα, βιώσιμη οικιστική ανάπτυξη), και λόγω της διάστασης αναπτυξιακού-επιχειρησιακού προγραμματισμού των ΡΣ, με Επιχειρησιακά Προγράμματα ΟΤΑ σε εφαρμογή του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων και του Ν.3852/2010 (Πρόγραμμα «Καλλικράτης»)

Τι είναι το Ρυθμιστικό Σχέδιο ; - Το Σχέδιο Δράσης αποτελεί τον «ΟΔΗΓΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ» με ορίζοντα 15ετίας - Προσδιορίζει ένα βασικό κορμό παρεμβάσεων για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης - ποιότητας ζωής, της τοπικής οικονομίας και του φυσικού / οικιστικού περιβάλλοντος - Δεν συνιστά δεσμευτικό έγγραφο αλλά ένα «στοχοθετημένο έγγραφο» στη διάθεση της Κοινοτικής Αρχής για να είναι πιο πειστική στις αξιώσεις της

Τι περιλαμβάνει το Ρυθμιστικό Σχέδιο ; Θεματικοί χάρτες, χάρτες κυκλοφοριακής διαχείρισης, καρτέλες διατήρησης

Πώς συντάχθηκε το Ρυθμιστικό Σχέδιο ; ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 1. επίπεδο επιστημονικής ανάλυσης και τεκμηρίωσης : δευτερογενή δεδομένα, έρευνα και εργασία γραφείου 2. κοινωνικοπολιτικό επίπεδο ανάλυσης και τεκμηρίωσης : διοργάνωση ανοικτών πανκοινοτικών διαβουλεύσεων, συμπλήρωση ερωτηματολογίων ομάδων στόχου, διεκπεραίωση ομάδων εργασίας με Κεντρικούς Φορείς & Υπηρεσίες 3. 4 βήματα : - Στο 1ο Βήμα διατυπώθηκε και υιοθετήθηκε το όραμα τοπικής ανάπτυξης - Στο 2ο Βήμα διατυπώθηκαν οι στόχοι και άξονες προτεραιότητας - Στο 3ο Βήμα καταρτίστηκαν οι παρεμβάσεις / δράσεις που εξειδικεύουν το όραμα και αντιστοιχίζονται στους άξονες προτεραιότητες - Στο 4ο Βήμα καθορίστηκαν τελικές λεπτομέρειες της επιχειρησιακής εφαρμογής του ΡΣ

Πώς συντάχθηκε το Ρυθμιστικό Σχέδιο ; 300 ερωτηματολόγια - εξαιρετικά χρήσιμα στην καταγραφή και ιεράρχηση των σημαντικότερων προβλημάτων και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των περιοχών μελέτης και στην παράθεση των αναγκαίων παρεμβάσεων ανά θεματικό πεδίο 2. 45 ανοικτές πανκοινοτικές διαβουλεύσεις, σε κάθε στάδιο του ΡΣ (πριν την παράδοσή του καθ’ υπόδειξη της επιβλέπουσας αρχής) 3. 30 συναντήσεις εργασίας και συζήτησης με τις Κοινοτικές Αρχές, αθλητικούς και πολιτιστικούς συλλόγους, συνδέσμους αποδήμων, Κρατικές Υπηρεσίες 4. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη διατήρηση/αποκατάσταση του παλιού οικιστικού πυρήνα, σαν μέσο προβολής και ανάδειξης της τοπικής ιστορίας και μνήμης 5. Εξετάστηκαν ενδελεχώς ιδιαίτερες συνθήκες στις Κοινότητες όπως διακατοχή ιδιοκτησιών από Τουρκοκυπρίους, εκτάσεις για αυτοστέγαση προσφύγων, πληθυσμιακός μαρασμός ειδικώς στις ορεινές Κοινότητες του Τροόδους με αλλαγή σύνθεσης πληθυσμού (οικονομικοί μετανάστες), προαστιοποίηση

Πώς συντάχθηκε το Ρυθμιστικό Σχέδιο ; 6. Προσδιορίστηκε ένας κορμός παρεμβάσεων ανά Κοινότητα και ανά ομάδα Κοινοτήτων Συμπλέγματος, όπως δικτυώσεις αξιόλογων φυσικών και πολιτιστικών πόρων, δημιουργία θεματικών πόλων ανά ομάδα Κοινοτήτων κλπ 7. Καταγράφηκαν οι δυνατότητες χρηματοδότησης έργων κατά την περίοδο της τελικής παράδοσης (ΕΠ 2007-2013, κίνητρα για αποκατάσταση διατηρητέων κτηρίων, μεταφορά ΣΔ, κίνητρα εγκατάστασης νέων ζευγαριών σε μειονεκτικές περιοχές κά) 8. Καθορίστηκε το σχήμα και οι λεπτομέρειες για την εφαρμογή των Σχεδίων με τη μορφή «Οδηγού Εφαρμογής», που περιελάμβανε την κατάρτιση ενός καταλόγου έργων ανά θεματικό τομέα (πχ αναπλάσεις, δίκτυα, κοινωφελείς λειτουργίες, κά), με ιεράρχηση των προτεραιοτήτων, χρονικό προγραμματισμό, τιμές στόχου και μονάδας, εκτίμηση κόστους, προδιαγραφές υλοποίησης πιο άμεσων παρεμβάσεων και πιθανές πηγής χρηματοδότησης

Μαθήματα καλής πρακτικής CY  GR Α. Καθορισμένες πολεοδομικές ζώνες με οργανωμένο τρόπο και απλά χαρακτηριστικά, διακριτές συναρτήσει των κτηματολογικών τεμαχίων και ομογενοποιημένες σε όλη την Κυπριακή επικράτεια Β. Ενημερωμένο κτηματολόγιο, «προίκα» της αγγλικής αποικιοκρατίας και διάθεση ψηφιακών κτηματογραφικών διαγραμμάτων και πινάκων (με προβλήματα ωστόσο ελλιπούς εγγραφής τίτλων, καθυστερήσεων κλπ) Γ. Εκτενείς τοπικές συμμετοχικές διαδικασίες για την εκπόνηση των ΡΣ που αποτέλεσε βασικό συμβατικό προαπαιτούμενο της Επιβ/σας Αρχής (εκθέσεις αναφορών με ιδιαίτερη βαρύτητα στην αναλυτική περιγραφή συμμετοχικών διαδικασιών που ακολουθήθηκαν) Δ. Αποτελεσματικότητα και ευελιξία στην εφαρμογή (έμφαση στην ωριμότητα και “συγκεκριμενοποίηση” των προτάσεων)

Μαθήματα καλής πρακτικής GR  CY Α. Θεσμικό πλαίσιο (έννοια της ανοικτής πόλης, εναρμονίσεις και αναδράσεις επιπέδων σχεδιασμού, συσχέτιση χωροταξικού σχεδιασμού με αναπτυξιακό προγραμματισμό) Β. Μεθοδολογικά εργαλεία (π.χ. χωρητικότητα, πολεοδομικά σταθερότυπα, τυπολογίες ιεράρχησης οικιστικού δικτύου και υποδομών) Γ. Αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση, βελτίωση διαχειριστικής ικανότητας, άμβλυνση χωρο-αναπτυξιακών ανισοτήτων, αλληλο-εξαρτήσεις οικισμών Δ. Εξειδικευμένες και σαφώς ορισμένες διαδικασίες και προδιαγραφές για την υλοποίηση έργων / εμπειρία σε συγχρηματοδοτούμενα έργα και Κοινοτικές πρωτοβουλίες

Αδύνατα σημεία του χωρικού σχεδιασμού στην Κύπρο  Εμπόδιο στον πολεοδομικό σχεδιασμό είναι οι ελλιπείς εγγραφές - διανοίξεις δρόμων και η απόδοση μικρού μέρους της ιδιοκτησίας για δημιουργία χώρων πρασίνου / ΚΧ  Έλλειμμα σε διαθέσιμα μεθοδολογικά εργαλεία (σε διαδοχικές, μεταξύ διαγωνισμών, τροποποιήσεις των προδιαγραφών προστέθηκε ο έλεγχος χωρητικότητας οικιστικών υποδοχέων και επάρκειας κοινωνικών υποδομών βάσει των Ελληνικών πολεοδομικών σταθεροτύπων)  Ασαφής εικόνα για τις διαθέσιμες χρηματοδοτήσεις και τους κρατικούς προγραμματισμούς υλοποίησης έργων

Αδύνατα σημεία του χωρικού σχεδιασμού στην Κύπρο  Έλλειμμα συνεργασίας αυτοδιοικητικών ενοτήτων στην Κύπρο (μικροί πληθυσμιακά ΟΤΑ με στοιχειώδη διοικητική επάρκεια)  Κώλυμα στην ανάπτυξη είναι οι τουρκοκυπριακές ιδιοκτησίες και η αδυναμία συντήρησης, αξιοποίησης, ενσωμάτωσης στον οικιστικό ιστό  Μη ακριβής οριοθέτηση ζωνών προστασίας των αρχαιολογικών χώρων

Αποτίμηση με τη ματιά του Μελετητή...  άριστη συνεργασία με λειτουργούς αναθέτουσας αρχής και αρμόδιων υπηρεσιών  μερικώς “διασταλτική” ερμηνεία προδιαγραφών και ακολουθούμενων διαδικασιών  συμβατικές αμοιβές φθίνουσες με γεωμετρική πρόοδο σύμφωνα με τις κατατεθειμένες οικονομικές προσφορές των συμμετεχόντων (Κυπρίων και Ελλήνων) ακολουθώντας τάσεις αυξανόμενων εκπτώσεων  σύγχυση στρατηγικού και τοπικού επιπέδου σχεδιασμού και πλαισίου εφαρμογής (μη δεσμευτικό ωστόσο πολύ συγκεκριμένο και αναλυτικό)  αποτελεσματικότητα – συχνά, μας προλαβαίνανε οι εξελίξεις !

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΑΣ Για περαιτέρω πληροφορίες απευθυνθείτε: Στρατής Μπαμπαλίκης, Χωροτάκτης–Πολεοδόμος Μηχανικός, MSc, MPhil ΡΟΪΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. Τμήμα Περιβάλλοντος, Χωροταξίας & Πολεοδομίας Ρήγα Φεραίου 28 & Πάρνηθος, 144 52 Αθήνα ΤΗΛ.: 210–2803043 FAX: 210–2803001 Ε-ΜΑΙL: babalikis@roikos.gr http: www.roikos.gr