Μεθοδολογία της Έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες Ι & ΙΙ Εαρινό εξάμηνο 2017 Μάθημα 5: Είδη κοινωνικής έρευνας Διδάσκουσα: Α. Βασιλοπούλου (A-KA)

Είδη κοινωνικής έρευνας (Cohen κ.α. 2008) Νατουραλιστική και εθνογραφική έρευνα Ιστορική έρευνα Περιγραφική έρευνα Μελέτη περίπτωσης Έρευνα συσχετίσεων Εκ των υστέρων έρευνα Πείραμα Έρευνα-δράση

1.1 Εθνογραφική και νατουραλιστική έρευνα Εθνογραφία: Περιλαμβάνει τη σε βάθος διερεύνηση της δραστηριότητας μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας, με όσο το δυνατόν πιο «ζωηρή» αναδόμηση της κουλτούρας της (LeCompte και Preissle 1993, Abercrombie κ.α. 2006). Τα εμπειρικά δεδομένα συλλέγονται στο φυσικό τους πλαίσιο με τη βοήθεια της συμμετοχικής παρατήρησης και άλλων μεθόδων εθνογραφικής έρευνας (π.χ. συνέντευξη). Σημασία στην οπτική των συμμετεχόντων και στην κοινωνική τους αλληλεπίδραση. «Γενικές περιγραφές» ενταγμένες στο πλαίσιο (Geertz 1973). Επαγωγική διαδικασία ανάλυσης. Ιδιογραφική και όχι νομοθετική ερμηνεία. Παραγωγή θεωρίας: Η θεωρία αναδύεται μέσα από την επεξεργασία των δεδομένων. Ολιστική έρευνα: περιγραφή και ερμηνεία ολοκληρωμένου φαινομένου, όχι μελέτη περιορισμένου αριθμού μεταβλητών.

Παράδειγμα σχολικής εθνογραφίας: Paul Willis (1977) Learning to Labour Μετάφραση στα ελληνικά 2012: Μαθαίνοντας να Δουλεύεις: Πώς τα παιδιά της εργατικής τάξης επιλέγουν δουλειές της εργατικής τάξης Εθνογραφική μελέτη μιας ομάδας 12 αγοριών της εργατικής τάξης («Μάγκες»), σε ένα δευτεροβάθμιο σχολείο αρρένων των Μίντλαντς στη Βρετανία. Τα συγκεκριμένα παιδιά επιλέγουν να αποτύχουν στο σχολείο με το να αναπτύσσουν αντι-σχολική κουλτούρα αντίστασης (κατά του σχολικού συστήματος και της καθηγητικής αυθεντίας).

1.2 Εθνογραφική και νατουραλιστική έρευνα Νατουραλιστική έρευνα: Είδος έρευνας με βασικό χαρακτηριστικό τον περιορισμό των προκαταλήψεων του ερευνητή και στόχο την ανάδειξη της πραγματικότητας των υποκειμένων όπως προκύπτει στο πεδίο/φυσικό περιβάλλον τους και όχι σε κατασκευασμένες συνθήκες. (Gubrium&Holstein 1997, Silverman 2006).

2.1 Ιστορική έρευνα Ιστορική έρευνα: «Ο συστηματικός και αντικειμενικός εντοπισμός, η εκτίμηση και η σύνθεση μαρτυριών, προκειμένου να θεμελιωθούν γεγονότα και να συναχθούν συμπεράσματα σχετικά με συμβάντα του παρελθόντος» (Borg 1963 στο Cohen κ.α. 2008: 271) Θέμα-αντικείμενο: Επικέντρωση σε ένα στοιχείο (άτομο, ομάδα, κίνημα, ιδέα, θεσμό) σε αλληλεπίδραση με τα υπόλοιπα. Σημαντική η επιλογή θέματος: Κατάλληλες οι ιστορικές ερευνητικές μέθοδοι; Τα δεδομένα επαρκούν; Ποια η σπουδαιότητα του θέματος; Σημαντικός ο προσδιορισμός του θέματος: Γεωγραφική περιοχή; Εμπλεκόμενα πρόσωπα; Χρονική περίοδος; Ποιες κατηγορίες ανθρώπινης δραστηριότητας αφορά;

2.2 Ιστορική έρευνα Ιδιαιτερότητα 1η: Τα δεδομένα της ιστορικής έρευνας θα πρέπει να υπάρχουν ήδη. Ιδιαιτερότητα 2η: Στη βιβλιογραφική επισκόπηση εμπεριέχονται τα δεδομένα της έρευνας. Πρωτογενείς πηγές (πρωτοτυπία ως προς το υπό μελέτη θέμα) και δευτερογενείς πηγές (χωρίς άμεση υλική σχέση με το θέμα) (βλ. Plummer 2000). Χρήση διαφορετικών μεθόδων και τεχνικών: ανάλυση περιεχομένου, ιστορίες ζωής (Thomas & Znaniecki 1918). ΌΜΩΣ: Δύσκολη η αξιολόγηση των ιστορικών πηγών (αυθεντικότητα πηγής και ακρίβεια δεδομένων).

2.3 Παράδειγμα ιστορικής έρευνας Thomas & Znaniecki (1927) Ο Πολωνός Χωρικός στην Ευρώπη και στην Αμερική Ιστορική-συγκριτική προσέγγιση 5 τόμοι (2.200 σελίδες): Η ζωή και η εποχή του Βλάντεκ Βισνιέφσκι, πολωνού μετανάστη στο Σικάγο στη διάρκεια των ετών 1918-1920. Στόχος των ερευνητών να δουν τον κόσμο μέσα από την κοινωνική οπτική των χωρικών. Διαφοροποίηση στις αξίες των χωρικών στο πλαίσιο της αλλαγής περιβάλλοντος. Ποικίλα τεκμήρια: αυτοβιογραφία Βισνιέβσκι σε 300 σελίδες, 764 επιστολές (50 οικογένειες), αρχείο πολωνικής εφημερίδας, αρχείο «Ένωσης Προστασίας Μεταναστών» στη Βαρσοβία, στοιχεία από αμερικανικές οργανώσεις για ζητήματα μετανάστευσης.

3.1 Περιγραφική έρευνα Περιγράφει και ερμηνεύει τι είναι, τι υπάρχει: «συνθήκες ή σχέσεις που υπάρχουν∙ πρακτικές που υπερισχύουν∙ πεποιθήσεις και απόψεις ή συμπεριφορές που επικρατούν∙ διαδικασίες που συνεχίζονται∙ επιδράσεις που γίνονται αισθητές∙ ή τάσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη» (Best 1970 στο Cohen κ.α. 2008: 289).

3.2 Περιγραφική έρευνα Είδη περιγραφικής έρευνας: Έρευνα επισκόπησης Διαχρονικές έρευνες Συγχρονικές έρευνες αναπτυξιακές έρευνες Μελέτες τάσης/πρόβλεψης

3.3 Περιγραφική έρευνα: Επισκόπηση Επισκόπηση (survey): Συλλογή δεδομένων για την περιγραφή της φύσης υπαρχουσών συνθηκών - βάση σύγκρισης. Χρήση τεχνικών όπως συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια, κλίμακες στάσεων. Βασίζεται σε ευρείας κλίμακας δεδομένα (ερωτηματολόγια, βαθμολογίες από τεστ) σε ευρύ πληθυσμό (αντιπροσωπευτικό δείγμα) (π.χ. Επισκόπηση Plowden 1967, SECSTACON-ΕΚΚΕ τρέχουσα έρευνα). Συγκεντρώνει τυποποιημένες πληροφορίες, παρουσιάζει αριθμητικά δεδομένα. Αναζήτηση κανονικοτήτων, συσχετίσεων, ομαδοποίηση παραγόντων, μεταβολές παραγόντων στο χρόνο ή στον τόπο. Μεγάλα περιθώρια γενίκευσης. ΟΜΩΣ: Χαμηλός βαθμός επεξηγηματικής δύναμης, διερεύνησης λεπτομερειών και μοναδικότητας.

3.4 Περιγραφική έρευνα: διαχρονικές έρευνες, συγχρονικές έρευνες, μελέτες τάσης Διαχρονικές (longitudinal) έρευνες: Σειρά μελετών που συγκεντρώνουν δεδομένα στη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου. Διαδοχικές μετρήσεις από τους ίδιους πληροφορητές: μελέτες παρακολούθησης ή κοόρτης, μελέτες σταθερής ομάδας (π.χ. Francis 1992). Συγχρονικές (cross-sectional) έρευνες: Μελέτη διαφορετικών πληροφορητών σε ένα συγκεκριμένο χρονικό σημείο (π.χ. General Household Survey 1971-). Μελέτες τάσης/πρόβλεψης (trend studies): Μελέτη επιλεγμένων παραγόντων μέσα στο χρόνο. Πρόβλεψη του τι είναι πιθανό να συμβεί. (Ωστόσο πρόβλημα στις μακροχρόνιες μελέτες τάσης: παρείσφρηση απρόβλεπτων παραγόντων) (Department of Education and Science 1977).

4.1 Μελέτη περίπτωσης Μελέτη ενός περιστατικού/ατόμου/ομάδας στην εξέλιξή του με στόχο να σκιαγραφήσει μια γενικότερη κατάσταση (π.χ. Koole & Hanson 2002). Αποτύπωση της αλληλεπίδρασης διαφορετικών παραμέτρων, γεγονότων, ανθρώπινων σχέσεων που συνθέτουν μια περίπτωση. Συγγένεια με ντοκυμαντέρ όπου τα γεγονότα «μιλούν από μόνα τους». Αποτυπώνει στοιχεία που μπορεί να χάνονταν σε έρευνες μεγαλύτερης κλίμακας. ΟΜΩΣ: περιορισμένη γενικευσιμότητα, δύσκολο να υποβληθεί σε επανέλεγχο, επιρρεπής σε προκαταλήψεις ερευνητών.

4.2 Μελέτη περίπτωσης Είδη μελετών περίπτωσης ανάλογα με το στόχο τους: Διερευνητική μελέτη περίπτωσης: πιλοτική για επόμενες έρευνες/ερευνητικά ερωτήματα Περιγραφική μελέτη περίπτωσης: παρέχει αφηγηματικές περιγραφές Επεξηγηματική μελέτη περίπτωσης: ελέγχει θεωρία.

5.1 Έρευνα συσχετίσεων Έρευνα συσχετίσεων (correlational research): Προσδιορισμός της σχέσης ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες μεταβλητές (ή σύνολα δεδομένων)(π.χ. σχολική επιτυχία και κοινωνική ταξική προέλευση), μελέτη της σύνδεσης ανάμεσα σε διαφορετικούς παράγοντες της κοινωνικής ζωής. Μεταβλητή: Μετρήσιμη αναπαράσταση μιας εννοιολογικής κατασκευής. Διάκριση ανάμεσα σε: (α) διερευνητικές μελέτες σχέσεων σε πεδία που έχουν μελετηθεί ελάχιστα ή καθόλου και (β) μελέτες πρόβλεψης σε πεδία με πιο στέρεη γνωστική βάση. Διαφορετικά μέτρα για τη συσχέτιση διαφορετικών μεταβλητων: συσχέτιση του Pearson r, σειρά κατάταξης τ του Kendall, συνελεστής φ κλπ. Οι διαφορετικές τεχνικές συσχέτισης απαντούν στα ερωτήματα: -Υπάρχει σχέση ανάμεσα στις δύο μεταβλητές; -Εάν ναι, ποια η κατεύθυνση της σχέσης (αύξηση/μείωση); Ποιο το μέγεθος;

5.2 Έρευνα συσχετίσεων Η συσχέτιση δεν είναι πάντα γραμμική: καμπυλογραμμικότητα (π.χ. συσχέτιση ανάμεσα στη θερμοκρασία δωματίου και την αίσθηση ευχάριστου κλίματος, πίεση από δάσκαλο/α και επίδοση μαθητή/τριας) Η συσχέτιση ανάμεσα σε μεταβλητές δεν προσδιορίζει αιτιακή σχέση (π.χ. αναγνωστική ικανότητα παιδιών-μέγεθος παπουτσιού, αριθμός γεννήσεων-πληθυσμός πελαργών).

6.1 Εκ των υστέρων έρευνα Εκ των υστέρων έρευνα (ex post facto): μελέτη μιας κατάστασης/γεγονότος που έχει ήδη συμβεί (ένα αποτέλεσμα, μια ανεξάρτητη μεταβλητή) και αναδρομική διερεύνηση πιθανών σχέσεων αιτίου-αιτιατού. Π.χ. Μεγάλη αύξηση θανατηφόρων τροχαίων ατυχημάτων σε μια περιοχή. Ο ειδικός καλείται να ανασυγκροτήσει τα γεγονότα (στατιστικές, μαρτυρίες) για να εντοπίσει πιθανές αιτίες. Πείραμα κατ’αντιστροφή: αφετηρία έρευνας σε ήδη διαφορετικές ομάδες και αναδρομική διερεύνηση παραγόντων που προκάλεσαν τις διαφορές. Κατάλληλη για κοινωνική έρευνα όπου η ανεξάρτητη μεταβλητή είναι έξω από τον έλεγχο του/της ερευνητή/τριας. Όπου δεν είναι δυνατή η πειραματική μέθοδος. Χρήσιμο διερευνητικό εργαλείο για τη φύση των φαινομένων, γόνιμη πηγή υποθέσεων που μπορούν να υποβληθούν σε περαιτέρω έλεγχο.

6.2 Εκ των υστέρων έρευνα Περιορισμοί/αδυναμίες: Αδυναμία ελέγχου ανεξάρτητης μεταβλητής. Δυσδιάκριτος ο αιτιώδης παράγοντας (κανένας μεμονωμένος παράγοντας, διαφορετικές αιτίες, πιθανότητα αντιστροφής αιτιότητας). Περιορισμένο δείγμα/αριθμός συμβάντων. Χωρίς δυνατότητα επιβεβαίωσης/διάψευσης.

7.1 Πείραμα Μελέτη ενός φαινομένου μέσα από τον έλεγχο των συνθηκών εμφάνισής του και μετά από σκόπιμη αλλαγή στο πλαίσιο (Αληθινό πείραμα, οιονεί πείραμα, έρευνα μεμονωμένης περίπτωσης) Π.χ. Ποια η χρησιμότητα ενός ειδικού λιπάσματος για την ανάπτυξη του σιταριού; Τυχαίος διαχωρισμός σιταριού σε δύο ίσα μέρη (τυχαία τοποθέτηση στις πειραματικές συνθήκες). Το ένα μέρος (ομάδα ελέγχου) θα αναπτυχθεί κάτω από φυσιολογικές συνθήκες (χώμα, νερό, φως, θερμότητα)(προέλεγχος συνθηκών). Το άλλο μέρος (πειραματική ομάδα) θα αναπτυχθεί κάτω από τις ίδιες ακριβώς συνθήκες (προέλεγχος συνθηκών) με μοναδική διαφορά την προσθήκη του ειδικού λιπάσματος. Μετά το πέρας του πειραματικού χειρισμού: (μετα-έλεγχος) μέτρηση ανάπτυξης σε κάθε ομάδα, σύγκριση (στάχια, μέγεθος σπόρων κλπ), γενίκευση (αποτελέσματα λιπάσματος κάτω από τις ίδιες συνθήκες).

7.1 Πείραμα Αναζήτηση αιτιακών σχέσεων μέσα από τον έλεγχο μεταβλητών και τη μελέτη των διαφορών ανάμεσα στην ομάδα ελέγχου και στην πειραματική ομάδα. Ομάδα ελέγχου: φυσιολογικές συνθήκες Πειραματική ομάδα: ίδιες συνθήκες με εξαίρεση την αλλαγή ενός παράγοντα (ανεξάρτητη μεταβλητή). Έλεγχος στην τιμή της ανεξάρτητης μεταβλητής και παρατήρηση της αλλαγής στην εξαρτημένη μεταβλητή. Ανεξάρτητη μεταβλητή: Η μεταβλητή (π.χ. αποστέρηση) που χειρίζεται ο ερευνητής για να εξετάσει το αποτέλεσμα σε μία ή περισσότερες εξαρτημένες μεταβλητές. Εξαρτημένη μεταβλητή: Η μεταβλητή που αναμένεται να αλλάζει ως αποτέλεσμα των χειρισμών της ανεξάρτητης (αποστέρησηεπιθετικότητα).

7.2 Είδη πειραμάτων Προ-πειραματικό σχέδιο διπλής μέτρησης προ και μετά Π.χ. Εάν παρατηρείται αύξηση ανεκτικότητας απέναντι σε εθνικές μειονότητες μετά από μια εκπαιδευτική παρέμβαση σε μια ομάδα μαθητών. Πειραματική ομάδα: Ο1 Χ Ο2 Ο1= μέτρηση στάσεων της ομάδας μαθητών απέναντι στις εθνικές μειονότητες πριν το πρόγραμμα παρέμβασης Χ= πειραματικός χειρισμός - πρόγραμμα διάρκειας 10 εβδομάδων Ο2= δεύτερη μέτρηση στάσεων της ομάδας

7.2 Είδη πειραμάτων Αληθινό πειραματικό σχέδιο διπλής μέτρησης προ και μετά με χρήση ομάδας ελέγχου Πειραματική ομάδα: Ο1 Χ Ο2 Ομάδα ελέγχου: Ο3 Ο4 Δημιουργία ομάδων με τυχαιοποίηση ή ταίριασμα

7.2 Είδη πειραμάτων Οιονεί πείραμα (ψευδοπείραμα): Μελέτη ενός φαινομένου μέσα από τον μερικό έλεγχο των συνθηκών εμφάνισής του. Οι συμμετέχοντες δεν τοποθετούνται τυχαία στις πειραματικές συνθήκες. Μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου. Πειραματική ομάδα: Ο1 Χ Ο2 ---------------------------------------------------------------- Ομάδα ελέγχου: Ο3 Ο4 Π.χ. Μελέτη αποτελεσματικότητας μιας εκπαιδευτικής μεθόδου σε μια σχολική τάξη (πειραματική ομάδα) και σύγκριση με άλλες σχολικές τάξεις (ομάδες ελέγχου).

7.2 Είδη πειραμάτων Έρευνα μεμονωμένης περίπτωσης (σχέδιο ΑΒΑΒ): Επαναλαμβανόμενη αξιολόγηση πλευρών συμπεριφοράς για ένα άτομο ή ομάδα σε διαφορετικές φάσεις της μελέτης, εξέταση επιδράσεων παρέμβασης. Χωρίς παρέμβαση Α/συνθήκη παρέμβασης Β/χωρίς παρέμβαση Α/συνθήκη παρέμβασης Β

πειράματα στις φυσικές επιστήμες  κοινωνικά πειράματα Συνθήκες συσκότησης ως απειλές στην εσωτερική και εξωτερική εγκυρότητα.

7.3 Πείραμα Εμπειρικό ερώτημα: Μπορούν να ελεγχθούν απόλυτα οι μεταβλητές σε μια κατάσταση/φαινόμενο του κοινωνικού κόσμου; Ηθικά ερωτήματα: Είναι σωστό να ελέγχονται οι συνθήκες του κοινωνικού κόσμου; Είναι σωστό να ελέγχονται οι συμμετέχοντες σα να ήταν άψυχα αντικείμενα;

8. Έρευνα-δράση Έρευνα-δράση: «Μια παρέμβαση μικρής κλίμακας στη λειτουργία του πραγματικού κόσμου και μια προσεκτική εξέταση των επιδράσεων αυτής της παρέμβασης» (Cohen & Manion 1994: 186). Σκοπός η επίλυση προβλημάτων και η κοινωνική αλλαγή σε τοπικό επίπεδο. Κύκλος έρευνας-δράσης: αναγνώριση ενός προβλήματος, σχεδιασμός παρέμβασης, εφαρμογή παρέμβασης, αξιολόγηση αποτελέσματος.

8. Έρευνα-δράση Σχετικοποίηση της διάκρισης ερευνητή και ερευνώμενων. Ενδυνάμωση συμμετεχόντων. Συμμετοχική, επιτόπια παρατήρηση, περιλαμβάνει αξιολόγηση και επανεξέταση. Προϋποθέτει κριτική συνεργατική διερεύνηση και συνεχή διαδικασία ερευνητικού αναστοχασμού. ΟΜΩΣ: Πρακτικές δυσκολίες διεξαγωγής έρευνας-δράσης παράλληλα με τον καθημερινό εργασιακό φόρτο, ουσιαστικές δυσκολίες πρόσβασης και γνώσης των κατάλληλων μεθόδων.

Βασική βιβλιογραφία Cohen, L., Manion, L., και Morrison, Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας, 3ο μέρος (σελ. 231-410). Α. Μαντόγλου και Γ. Προδρομίτης, Το πείραμα στην κοινωνική ψυχολογία, στο Σ. Παπαστάμου (επιμ.) Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία. Plummer, Κ. Τεκμήρια Ζωής. Αθήνα: Τυπωθήτω-Δαρδανός.