Μη τυπική εκπαίδευση: ο εκπαιδευτικός, ο μαθητής, η επίσκεψη, το μουσείο Μα΄θημα 2 Θεωρίες διδασκαλίας και μάθησης σε τεχνοεπιστημονικά μουσεία ΠΔΜ - ΠΤΝ

Μουσείο και εκπαίδευση Μεγάλες αλλαγές τα τελευταία 30 χρόνια (τεράστια αύξηση του αριθμού των επισκεπτών / αυξανόμενη ανάγκη για γνώση και επικοινωνία) Η μάθηση στο μουσείο είναι πολύπλευρη γνωστική διαμόρφωση και αλλαγή στάσεων ανάπτυξη κοινωνικών και κινητικών δεξιοτήτων καλλιέργεια της συνεργασίας

Εκπαίδευση για ποιους; Ενήλικες δια βίου μάθηση / τεχνολογικός και επιστημονικός εγγραμματισμός Σχολικές ομάδες αλλαγή στάσης, κοινωνικοί στόχοι, τεχνολογικός και επιστημονικός εγγραμματισμός, επέκταση / συμπλήρωση σχολικής γνώσης

Πλαίσια ερμηνείας / θεώρησης της μάθησης στο μουσείο Πλαίσια ερμηνείας / θεώρησης της μάθησης στο μουσείο Εκπαιδευτικές θεωρίες – είδη μουσείων (Hein,1995). Το αλληλεπιδραστικό μοντέλο εμπειριών (Falk & Dierking, 1992).

Εκπαιδευτικές θεωρίες και είδη μουσείων (Hein, 1998). Σύμφωνα με τον Hein (1998), οι εκπαιδευτικές θεωρίες αποτελούνται από δύο κύρια συστατικά: μια θεωρία γνώσης και μια θεωρία μάθησης. Στο σχήμα που ακολουθεί, τοποθετώντας σε δυο συνεχή (continuum) τις θεωρίες για τη γνώση και τις θεωρίες για τη μάθηση, τα οποία στη συνέχεια τοποθετεί κάθετα μεταξύ τους, ανέδειξε τέσσερις χώρους. Αυτοί αναφέρονται αντίστοιχα σε τέσσερις προσεγγίσεις, όσον αφορά στη μάθηση σε μουσεία: την παραδοσιακή, την ανακαλυπτική, τη μπιχεβιοριστική και την εποικοδομητική. Η υιοθέτηση καθεμίας από αυτές καταλήγει αντίστοιχα σε διαφορετικού τύπου μουσεία, με κριτήριο την επιστημολογία πίσω από την οργάνωση και παρουσίαση των εκθεμάτων σε αυτά.

Το «παραδοσιακό» (συστηματικό) μουσείο Η μάθηση είναι μια αθροιστική διαδικασία, όπου το άτομο, προσθέτοντας πληροφορίες, αυξάνει τμηματικά τη γνώση που κατέχει. Οι συλλογές παρουσιάζονται γραμμικά και υπάρχει μια συγκεκριμένη πορεία, την οποία ακολουθεί ο επισκέπτης. Η πληροφορία σε έντυπη μορφή (πχ., πινακίδες, αφίσες) περιγράφει το τι μαθαίνει κάποιος από τη συγκεκριμένη έκθεση. Τα αντικείμενα/εκθέματα είναι τοποθετημένα από το πιο απλό προς το περισσότερο σύνθετο.

Το «ανακαλυπτικό» μουσείο Η γνώση θεωρείται ότι υπάρχει ανεξάρτητα και το άτομο καλείται να την ανακαλύψει και να την κατασκευάσει. Οι εκθέσεις επιτρέπουν τον επισκέπτη να εξερευνήσει, δίνοντάς του τη δυνατότητα να κινηθεί μπρος-πίσω. Χρησιμοποιείται μια ποικιλία μέσων, τα οποία εξυπηρετούν τους διάφορους τρόπους μάθησης. Υπάρχει έντυπο υλικό (πχ., πινακίδες, αφίσες), όπου τίθενται ερωτήσεις στον επισκέπτη και τον προτρέπουν να βρει την απάντηση. Δίνονται κάποια μέσα στον επισκέπτη να συγκρίνει τη δική του ερμηνεία, με αυτή που προβάλλεται από την έκθεση.

Το «μπιχεβιοριστικό» μουσείο Η θεωρία της μάθησης είναι η ίδια, όπως και στο «παραδοσιακό» μουσείο. Τα εκθέματα παρουσιάζονται με μια συγκεκριμένη διαδοχή, η οποία έχει μια αρχή και ένα τέλος, επιδιώκοντας παιδαγωγικούς στόχους. Έντυπο υλικό (πχ., πινακίδες, αφίσες) αναφέρει το τι μαθαίνει κάποιος από τη συγκεκριμένη έκθεση. Υπάρχουν στοιχεία, τα οποία προκαλούν τον επισκέπτη να ανταποκριθεί στα ερεθίσματα που προσφέρονται στην έκθεση και επιβραβεύουν τη σωστή απόκριση.

Το «εποικοδομητικό» μουσείο Το άτομο κατασκευάζει τη γνώση μέσα από κοινωνικές ή προσωπικές διαδικασίες. Δεν υπάρχει μια προκαθορισμένη διαδρομή, την οποία καλείται να ακολουθήσει ο επισκέπτης, αντίθετα υπάρχουν πολλά σημεία, από όπου μπορεί να ξεκινήσει την εξερεύνηση. Προσφέρεται μια ποικιλία μέσων, τα οποία εξυπηρετούν τους διάφορους τρόπους μάθησης. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να προσεγγίσει αντικείμενα και ιδέες μέσα από ποικίλες δραστηριότητες και να αποκτήσει εμπειρίες, αξιοποιώντας ταυτόχρονα τις προσωπικές του εμπειρίες.

Το Αλληλεπιδραστικό Μοντέλο Εμπειριών (Interactive Experience Model, Falk & Dierking, 1992). η μουσειακή εμπειρία χαρακτηρίζεται από την αλληλεπίδραση τριών πλαισίων, του προσωπικού (personal), του φυσικού (physical) και του κοινωνικού (social). Το προσωπικό πλαίσιο αναφέρεται στον επισκέπτη και περιλαμβάνει τις εμπειρίες, τις γνώσεις και την προσωπικότητά του, το φυσικό πλαίσιο αφορά στα χαρακτηριστικά του μουσειακού χώρου και των εκθεμάτων που θα συναντήσει ο επισκέπτης και το κοινωνικό πλαίσιο αναφέρεται στο κοινωνικό περιβάλλον του επισκέπτη κατά την επίσκεψη, δηλ., τους ανθρώπους με τους οποίους μοιράζεται την επίσκεψη, τους φίλους, την οικογένεια, τους συμμαθητές, τους εργαζόμενους στο μουσείο.

Contextual Model of Learning (Falk & Dierking, 2000). Προσωπικό πλαίσιο Κίνητρα και προσδοκίες Προηγούμενες γνώσεις, ενδιαφέροντα και πιστεύω Επιλογή και έλεγχος Κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο Κοινωνικοπολιτισμικές διαμεσολαβήσεις εντός της ομάδας Διαμεσολάβηση που διευκολύνεται από άλλους Φυσικό πλαίσιο Οργάνωση εκ των προτέρων και προσανατολισμός Σχεδιασμός των εκθεμάτων Ενίσχυση γεγονότων και εμπειριών εκτός του μουσείου   Στο Contextual Model of Learning, το κοινωνικό πλαίσιο του Αλληλεπιδραστικού Μοντέλου Εμπειριών επεκτείνεται στο κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο (sociocultural context) και δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα και έμφαση στην έννοια και το ρόλο των διαμεσολαβήσεων, αυτών που λαμβάνουν χώρα εντός της ομάδας και αυτών που διευκολύνονται από άλλους. Οι Falk & Dierking (2000) αναγνωρίζουν 8 παράγοντες-κλειδιά (πίνακας 1), οι οποίοι επηρεάζουν τη μάθηση και σχετίζονται με τα τρία πλαίσια (φυσικό, προσωπικό, κοινωνικοπολιτισμικό). Ισχυρίζονται, δε, ότι όταν κάποιος από αυτούς παραμελείται, τότε δυσχεραίνεται η κατασκευή του νοήματος μέσα στο μουσείο. Μια άλλη πολύ σημαντική παράμετρος που τονίζεται στο μοντέλο αυτό είναι ο χρόνος. Η μάθηση αναγνωρίζεται ως ένας συνεχής στο χρόνο διάλογος ανάμεσα στο άτομο και το περιβάλλον του και υπό την έννοια αυτή κανένα από τα τρία πλαίσια δεν είναι πάντα σταθερό, αλλά όλα αλλάζουν κατά τη διάρκεια της ζωής του ατόμου.

Διδακτική και αντιλήψεις μάθησης στο μουσείο Πριν από τη δεκαετία του 90 Μάθηση στο μουσείο απόκτηση γνώσης & πληροφοριών (προϊόν όχι διαδικασία) Μετά τη δεκαετία του 90 Έμφαση - από το «τι» στο «πώς» - στην προηγούμενη γνώση και τις εναλλακτικές απόψεις των επισκεπτών η στροφή της διδακτικής προς τις θεωρίες και διαδικασίες εποικοδόμησης της γνώσης φαίνεται ότι επηρέασε και την παιδαγωγική αντίληψη για τη μάθηση στα μουσεία Έτσι, ενώ πριν από τη δεκαετία του 1990 η μάθηση σε άτυπα μαθησιακά περιβάλλοντα αντιμετωπίζεται ως απόκτηση γνώσης και πληροφοριών, δηλ., ως προϊόν και όχι ως διαδικασία, στη συνέχεια η έμφαση μετατοπίζεται από το «τι» στο «πώς»,

Στη συνέχεια… Από τον εποικοδομητισμό (Hein, 1995; Feher, 1990; Lucas et al., 1986) Έμφαση στον επισκέπτη και όχι στο περιεχόμενο του μουσείου Στον κοινωνικό εποικοδομητισμό (Cox-Petersen et al., 2003; Falk & Dierking, 1997, 2000; Leinhardt & Crowley, 1998; Gilbert & Priest, 1997; Schauble et al., 1997) Έμφαση στις προσωπικές εμπειρίες , την αλληλεπίδραση με άλλα άτομα, την κοινωνική δόμηση της γνώσης Ο Hein (1995), αναφερόμενος στον εποικοδομητισμό, σημειώνει ότι όπως η εποικοδομητική εκπαιδευτική θεωρία για τη μάθηση εστιάζει, τόσο από την πλευρά της διδασκαλίας όσο και της μάθησης στο μαθητευόμενο και όχι στο αντικείμενο προς μάθηση, έτσι και στα μουσεία το βάρος πρέπει να δίνεται κυρίως στον επισκέπτη και όχι στο περιεχόμενο του μουσείου. Στο πλαίσιο του κοινωνικού εποικοδομητισμού, οι μαθητευόμενοι χρησιμοποιούν προσωπικές εμπειρίες και αλληλεπιδρούν με άλλα άτομα προκειμένου να δομήσουν τη νέα γνώση για τον κόσμο. η μάθηση μέσα και έξω από το σχολείο προωθείται μέσα από τη συνεργατική κοινωνική αλληλεπίδραση και την κοινωνική δόμηση της γνώσης. Σε αυτό το πλαίσιο, ο εκπαιδευτικός πρέπει να βοηθήσει τους μαθητές τόσο μέσα από επαρκή προετοιμασία πριν από την επίσκεψη, όσο και με δραστηριότητες μετά από αυτή, να συνδέσουν αυτές τις εμπειρίες με όσα ήδη γνωρίζουν

Στο πλαίσιο μιας σχολικής επίσκεψης… Διαμεσολάβηση (mediation) αλληλεπίδραση μαθητών – εκπαιδευτικού Διευκολυμένη διαμεσολάβηση (facilitated mediation) αλληλεπίδραση μαθητών & εκπαιδευτικού με τον ξεναγό (Falk & Dierking, 2000) Στην περίπτωση μιας σχολικής επίσκεψης σε ένα μουσείο, διαμεσολάβηση θεωρείται η αλληλεπίδραση μεταξύ εκπαιδευτικών – μαθητών και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών και του ξεναγού θεωρούνται διευκολυμένη διαμεσολάβηση (facilitated mediation) (Falk & Dierking, 2000).

Ερωτήσεις ανασκόπησης Σε ποιο από τα 3 πλαίσια του αλληλεπιδραστικού μοντέλου πιστεύετε ότι έχει ιδιαίτερη σημασία ο ρόλος του εκπαιδευτικού σε μια σχολική επίσκεψη στο μουσείο; Πώς αντιλαμβάνεστε τη σημασία του ρόλου του εκπαιδευτικού στον κοινωνικό εποικοδομητισμό ως θεωρία προσέγγισης της μάθησης στο μουσείο;

Άρθρα για μελέτη / παρουσίαση The nature of learning and its implications for research on learning from museums. (Leonie Rennie & David Jonston, 2004) Perspectives on learning through research on critical issues-based science center exhibitions. (Erminia Pedretti, 2004) Research on learning in informal contexts: advancing the field? (editorial) (Jonathan Osborne & Justin Dillon, 2007)