ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΟΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ: O ρόλος της φωτοσκίασης στην πρώιμη μεσαιωνική τέχνη Φοιτήτρια: Σταθοπούλου Ελένη-Χρυσοβαλάντη

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η δημιουργία δραματικών εφέ φωτισμού Η χρήση του φωτός και των παραθύρων ως σύμβολα Παιχνίδια με το φώς

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στις αρχές του Μεσαίωνα, η ηλιακή παρατήρηση είχε ως αποτέλεσμα την αλλαγή στη διαμόρφωση της τέχνης και της αρχιτεκτονικής των χριστιανικών ναών με τρεις κυρίως τρόπους. Πρώτον, μεσαιωνικοί συγγραφείς από όλη τη Μεσόγειο συχνά συσχετίζουν το δραματικό εφέ φωτισμού με την ευθυγράμμιση της ανατολής του ηλίου. Δεύτερον, επιβεβαίωσαν ότι το φώς στις εικονογραφικές συνθέσεις προέρχεται μέσα από στρατηγικά τοποθετημένα παράθυρα ευθυγραμμισμένα με τον άξονα ανατολής-δύσης του ναού. Τρίτον, αρχαιοαστρονόμοι έχουν υποθέσει ότι οι μεσαιωνικές εικονογραφίες ήταν συντονισμένες με το φώς με αποτέλεσμα να βρίσκονται στο επίκεντρο συγκεκριμένες σκηνές και στοιχεία σε συγκεκριμένες ημέρες και ώρες.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΔΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΕΦΕ Η δημιουργία των δραματικών εφέ φωτισμού μέσω της εναρμόνισης ανατολής και δύσης συνδέεται με τον παγανισμό και τον ιουδαϊσμό. Εάν και δεν είναι μια συνηθισμένη πρακτική μας σώζονται αρκετά παραδείγματα. Όπως ο Βιτρούβιος (περίπου 15 π. Χ.) έδωσε εντολή ότι το λατρευτικό άγαλμα σε έναν ναό θα πρέπει να στηθεί δυτικά, έτσι ώστε ο ήλιος να ανατέλλει πίσω από αυτό. Ο Ναός του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ είχε το αντίθετο προσανατολισμό με το αποτέλεσμα ο ήλιος να είναι αντίθετα από τους προσκυνητές, όπως στο όραμα του Ιεζεκιήλ. Κατά την εποχή του Κωνσταντίνου, ο Ευσέβιος αναφέρει ανάλογα εφέ φωτισμού στον Καθεδρικό Ναό της Τύρου και περιγράφει τρεις ακτίνες φωτός μέσα στην εκκλησία, που συμβολίζει την Αγία Τριάδα. Τα λοξά παράθυρα εμφανίζονται σε ποικιλία μορφών νωρίς στις μεσαιωνικές εκκλησίες. Ο Προκόπιος ισχυρίστηκε ότι το φως του ήλιου που γέμιζε την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη εμφανίστηκε από μέσα δημιουργώντας τη λαμπρότητα της ενώ στον καθεδρικό ναό της Νάντης, περιέγραψε πώς το φως του ήλιου στις εικόνες δημιουργούσε κινούμενα στοιχεία και την αίσθηση της κίνησης.

ΧΡΗΣΗ ΦΩΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΥΡΩΝ ΩΣ ΣΥΜΒΟΛΑ Εικ. 1 Mausoleum of Galla Placidia, Ravenna, Italy.

Όπως παρατηρούμε στην πρώτη εικόνα στο μαυσωλείο του 5αι. στη Ραβέννα απεικονίζονται δυο Απόστολοι να πλαισιώνουν ένα παράθυρο. Ο Απόστολος Πέτρος και Παύλος αναπαρίστανται με τα χέρια σηκωμένα και τα βλέμματα τους στραμμένα προς τα πάνω δηλαδή το παράθυρο. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται μια πυραμιδοειδή σύνθεση μεταξύ των Αποστόλων και του παραθύρου,

Tempietto di Cividale, Italy.

Στην εικόνα δύο στο δυτικό τείχος του ναού απεικονίζονται δυο γυναικείες μορφές που φέρουν πέπλο με τα χέρια τους τοποθετημένα σε δεόμενη στάση. Πίσω από τις κεντρικές μορφές ακολουθούν τέσσερις γυναικείες μορφές που φέρουν κομψά κεντημένα φορέματα και κρατούν στέμματα. Όλες οι μορφές συγκλίνουν προς το παράθυρο που κατά την μεσαιωνική περίοδο συμβολίζει τον Χριστό και την Αγία Τριάδα.

Crypt of Epiphanius, Monastery of San Vincenzo al Volturno, Italy.

Στην Ιερά Μονή San Vincenzo al Volturno απεικονίζεται το χέρι του θεού να βγαίνει από ένα παράθυρο για να ξεκινήσει μια ακτίνα φωτός μέσα από ένα σύννεφο. Τέλος, στην εκκλησία Santa Prassede στη Ρώμη απεικονίζεται ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, η Παναγία και ανάμεσα τους είναι τοποθετημένο ένα παράθυρο που συμβολίζει μια σιωπηλή παρουσία μάλλον ο Χριστός.

Chapel of San Zeno, Church of Santa Prassede, Rome, Italy.

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΟ ΦΩΣ Οι μελετητές έχουν συμπεράνει ότι οι σχεδιαστές των μεσαιωνικών ναών είχαν προγραμματίσει να είναι οι εικονογραφίες σε συγκεκριμένες θέσεις προκειμένου οι ακτίνες του ηλίου να βρεθούν στο κέντρο της σύνθεσης. Για παράδειγμα σε μια κόγχη στη Νέα Μονή της Χίου, το φως χτυπά την εικόνα του Χριστού στην Ανάσταση. Στο αντίθετο άκρο του Χριστιανισμού κόσμου, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι οι σχεδιαστές των γλυπτών της Ιρλανδίας κατά τον 8-10 αιώνα διέταξε να τοποθετούνται σκηνές για να λάβουν το φως σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας. Τέλος, οι εκκλησίες ήταν συνήθως ευθυγραμμισμένες με προϊστορικούς δείκτες με αποτέλεσμα η ανατολή του ηλίου να συμπίπτει με την ημέρα της εορτής και προστάτης της εκκλησίας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Πρώτον, κατά την πρώιμη μεσαιωνική περίοδο πολλοί συγγραφείς έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στα εφέ που δημιουργεί ο φωτισμός σε θρησκευτικά κτίρια την στιγμή της ευθυγράμμισης με την άνοδο του ήλιου. Δεύτερον, την πρώιμη μεσαιωνική περίοδο απεικονίζονται στις εικονογραφικές συνθέσεις το φυσικό φως ως σύμβολο του Χριστού. Τρίτον κάποιες εικονογραφίες έχουν τοποθετηθεί με αποτέλεσμα να βρεθούν στο επίκεντρο οι σκηνές και οι μορφές, σε ορισμένες περιπτώσεις, σε συγκεκριμένες ημερών και σε ακριβή ώρα.