Ο ρόλος του διδάσκοντα σε μια διαδικτυακή κοινότητα μάθησης ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ

Ρόλοι διδάσκοντα σε μια διαδικτυακή διδασκαλία Σύμφωνα με το Headley (2000), στη διαδικτυακή μάθηση ο διδάσκοντας μπορεί να αναλαμβάνει πέντε συγκεκριμένους ρόλους:  Καθορίζει το χώρο (space planner) στον οποίον οι διδασκόμενοι μπορούν να διακινούνται.  Ρυθμίζει το ρυθμό με τον οποίο αυτοί θα λειτουργούν (pace setter).  Προσφέρει φιλοξενία (host) στις συζητήσεις τους.  Προσφέρει δυνατότητες σύνδεσης (connector) για την αλληλεπίδραση των διδασκόμενων με το εκπαιδευτικό υλικό, αλλά και για την επικοινωνία μεταξύ των διδασκόμενων και με τους διδάσκοντες.  Αναλαμβάνει την αντικειμενική αξιολόγηση, όχι όμως με στόχο τη συγκριτική κατάταξη των διδασκόμενων σε μια βαθμολογική σειρά, αλλά για την κατανόηση του βαθμού υλοποίησης των μαθησιακών στόχων από κάθε διδασκόμενο και των κενών/ελλείψεων που πρέπει να καλυφθούν. 2

Βασική θεωρία που υποστηρίζει τη διαδικτυακή διδασκαλία και μάθηση  Η διδακτική αξιοποίηση της διαδικτυακής μάθησης, προκειμένου να είναι εποικοδομητική, τόσο για τους διδάσκοντες, όσο και για τους διδασκόμενους, επιχειρεί να υιοθετήσει τη χειραφετική παιδαγωγική, η οποία αποκαλείται και κριτική.  Ως άμεσο στόχο, η κριτική παιδαγωγική θέτει την αφύπνιση και την ανάπτυξη της κριτικής συνείδησης στα άτομα – διδάσκοντες και διδασκόμενους -και ως έχει απώτερο στόχο την ατομική αυτονομία, την κοινωνική χειραφέτηση και τον κοινωνικό μετασχηματισμό, με την εμπλοκή όλων στη διαδικασία αυτή. 3

Ρόλος διδάσκοντα σύμφωνα με την κριτική παιδαγωγική κατά τη διάρκεια της διαδικτυακής διδασκαλίας (1)  Ο ρόλος του διδάσκοντα αλλάζει από αυτόν του παραδοσιακού μοντέλου διδασκαλίας.  Ο διδάσκοντας γίνεται ιδιαίτερα πρωταγωνιστικός, αναλαμβάνει πρωτοβουλίες αυτομόρφωσης, αυτοβελτίωσης και καινοτόμου δράσης στη βάση της επιστημονικής, κριτικής κατεύθυνσης.  Ο ρόλος του διδασκόμενου πρέπει επίσης να είναι ενεργός, αφού οφείλει να σκέφτεται κριτικά και να αναλαμβάνει κοινωνικές δράσεις που θα αλλάζουν τα πράγματα στο περιβάλλον του (Ράπτης & Ράπτη, 2004). 4

 Δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην εμπειρία και τη διερεύνηση.  Παρέχονται περισσότερες ευκαιρίες μάθησης σε διάφορες ομάδες διδασκο- μένων (με μαθησιακές δυσκολίες ή προβλήματα υγείας, από απομακρυσμένες περιοχές, από χαμηλά κοινωνικο-οικονομικά στρώματα).  Υπάρχει σεβασμός, όσον αφορά το διαφορετικό ρυθμό και πρότυπο μάθησης των διδασκομένων.  Η προσωπική αλληλεπίδραση είναι αρκετά σημαντική και η αξιολόγηση δεν αποτελεί μέσο άσκησης εξουσίας και ελέγχου της τάξης από το διδάσκοντα.  Οι διδασκόμενοι, μέσα από όλη αυτήν τη διαδικασία, «μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν». 5 Ρόλος διδάσκοντα σύμφωνα με την κριτική παιδαγωγική κατά τη διάρκεια της διαδικτυακής διδασκαλίας (2)

Η σημασία της διάδρασης στη διαδικτυακή διδασκαλία  Η βιβλιογραφία υποστηρίζει τη σημασία της διάδρασης, της ύπαρξης, δηλαδή, διασύνδεσης και αλληλοαναφοράς μεταξύ των μηνυμάτων διδάσκοντα και διδασκομένων (Fahy κ.ά., 2000) και το συσχετισμό μεταξύ της διάδρασης και της συνεργατικής παραγωγής νοήματος (Veldhuis-Diermanse, Schrire, 2004) ως σημαντικών χαρακτηριστικών για την ποιότητα της διδασκαλίας σε περιβάλλοντα διαδικτυακής διδασκαλίας.  Για να πετύχει ο διδάσκοντας, όσο το δυνατόν καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα, πρέπει να επιδιώκει τη μετάβαση από την απλή διάδραση στην ανάπτυξη ανώτερων γνωστικών διαδικασιών. 6

Χαρακτηριστικά που αφορούν την παρακίνηση των διδασκομένων που ο διδάσκοντας πρέπει να λαμβάνει υπόψη σε μια διαδικτυακή διδασκαλία  Προσοχή  Σχετικότητα  Εμπιστοσύνη  Ικανοποίηση 7

Προσοχή  Βελτίωση της προσοχής των διδασκομένων με τη βοήθεια της χρήσης διαφορετικών μέσων διδασκαλίας.  Η αύξηση της προσοχής από την πλευρά των διδασκόμενων μπορεί να επιτευχθεί αν ο διδάσκοντας εμπλουτίσει το μάθημα του με ερωτο-απαντήσεις, με την προσπάθεια εκμαίευσης πληροφοριών από τους ίδιους τους διδασκόμενους και γενικότερα με τη χρήση διαφόρων μεθόδων διδασκαλίας που θα βοηθήσουν στη διατήρηση του ενδιαφέροντος για το μάθημα. 8

Σχετικότητα  Είναι απαραίτητο να τονιστεί από το διδάσκοντα η σχετικότητα του μαθήματος με το γενικότερο θεματικό πεδίο το οποίο εξετάζεται.  Είναι σημαντική η χρήση παραδειγμάτων και εννοιών που να δείχνουν ξεκάθαρα τη συσχέτιση με προηγούμενα μαθήματα.  Πρέπει να τονίζεται η χρησιμότητα του μαθήματος για το παρόν καθώς και για μελλοντικά διαδικτυακά μαθήματα. 9

Εμπιστοσύνη  Είναι απαραίτητη η δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ διδάσκοντα και διδασκομένων, γεγονός που θα τους διευκολύνει να «εμπλακούν» και να «δεσμευτούν» κατά τη διάρκεια του μαθήματος.  Ο διδασκόμενος οφείλει να κατανοήσει ότι όσο περισσότερο προσπαθήσει τόσο πιο εύκολα θα πετύχει στο μάθημα και η γενικότερη συμπεριφορά του επηρεάζει άμεσα την απόδοσή του.  Είναι σημαντικό ο διδάσκοντας να δημιουργήσει θετικές προσδοκίες στους διδασκόμενους. 10

Ικανοποίηση  Δημιουργία ευκαιριών προς τους διδασκόμενους να χρησιμοποιούν επίκτητη γνώση ή αυτή που μόλις αποκτήθηκε, για να αισθανθούν ικανοποίηση από τις σπουδές τους και τη συμμετοχή τους στο μάθημα.  Ο διδάσκοντας οφείλει να διασφαλίζει την ανατροφοδότηση και να ενισχύσει την ενεργό μάθηση. 11

Καθορισμός προσδοκιών  Είναι γεγονός ότι μετά από πολλά χρόνια κατά τα οποία οι διδασκόμενοι ήταν παθητικοί αποδέκτες μαθημάτων και διαλέξεων (σχολείο, επιμορφώσεις κτλ) είναι δύσκολο να περιμένει κανείς από αυτούς ότι σε ένα περιβάλλον διαδικτυακής διδασκαλίας γνωρίζουν πώς να συμμετέχουν ενεργά. Ο διδάσκοντας οφείλει να τους βοηθήσει να καταλάβουν ότι περιμένει από αυτούς αλληλεπίδραση και ενεργό μάθηση.  Ένας απλός τρόπος για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της μη συμμετοχής στο μάθημα είναι να γνωστοποιηθούν στους διδασκόμενους τα αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα και προσδοκίες πριν την έναρξη του μαθήματος. 12

Ιδέες για τη μετάδοση των προσδοκιών– αναμενόμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων σε μια διαδικτυακή διδασκαλία  Στην αρχή κάθε διαδικτυακής διδασκαλίας υπενθύμιση των διδασκομένων ότι πρέπει να συμμετέχουν.  Υπενθύμιση ότι πρόκειται να παρακολουθήσουν ένα μάθημα αλληλεπιδρα- στικό και όχι μια απλή διάλεξη. Αυτό σημαίνει ότι λένε και κάνουν είναι φανερό σε όλους.  Συζήτηση σχετικά με τον ρόλο του καθενός και τις συνήθειες («εθιμοτυπία») ενός διαδικτυακού μαθήματος.  Προκαθορισμός των δραστηριοτήτων που θα πραγματοποιηθούν κατά τη διάρκεια της διαδικτυακής διδασκαλίας  Επικέντρωση στους στόχους του μαθήματος από την αρχή ως το τέλος της διαδικτυακής διδασκαλίας. (Βαλασίδου, 2010) 13

Διατήρηση του ενδιαφέροντος των διδασκομένων  Είναι απαραίτητο ο διδάσκοντας να εμπλουτίσει το μάθημα με ποικίλους τρόπους για να διατηρήσει το ενδιαφέρον των διδασκομένων σε υψηλά επίπεδα. Τέτοιοι τρόποι μπορεί να περιλαμβάνουν τη χρήση σχετικών βίντεο ή εικόνων ή ήχων για να επεξηγήσει κανείς συγκεκριμένα μέρη του μαθήματος, ή η χρήση εξωτερικών – επισκεπτών ομιλητών με τους οποίους οι διδασκόμενοι θα μοιραστούν μια διαφορετική προοπτική για ένα συγκεκριμένο θέμα, απαντήσεις σε ερωτήσεις, επίλυση αποριών και – πολύ σημαντικό – αποτελεσματική ανατροφοδότηση (feedback) σε εργασίες των διδασκομένων. 14

Δραστηριότητες διατήρησης του ενδιαφέροντος των διδασκομένων  Ρυθμός διδασκαλίας  Συζητήσεις (με επίκεντρο το διδάσκοντα και την ομάδα)  Συνεργατικές δραστηριότητες  Διδάσκουν άλλοι πέραν από το διδάσκοντα  Ποικιλία τρόπων παράδοσης του μαθήματος  Χρήση ποικίλων μέσων 15

Δραστηριότητες για προώθηση της αλληλεπίδρασης σε μια διαδικτυακή διδασκαλία (με έμφαση στη τηλεδιάσκεψη)  Να εγκλιματισθούν και να συμμετάσχουν στο μάθημα οι διδασκόμενοι από τα πρώτα πέντε λεπτά έτσι ώστε να μη χρειαστεί αργότερα να τους προσεγγίσει ο διδάσκοντας.  Χρήση ενός καταλόγου με τα ονόματα των συμμετεχόντων στο μάθημα και διαχωρισμός των διδασκομένων σε δύο ομάδες έτσι ώστε να γίνεται συζήτηση μεταξύ τους.  Αφιέρωση 30% με 65% της ώρας του μαθήματος σε συζήτηση και δραστηριότητες με τους διδασκόμενους.  Απάντηση σε ερωτήσεις αφού πρώτα επαναλάβει ο διδάσκοντας την ερώτηση για να ακουστεί από όλους και προσπάθεια απάντησης της ερώτησης πρώτα από άλλον διδασκόμενο. // 16

Άλλες πρακτικές συμβουλές για τους διδάσκοντες σε μια τηλεδιάσκεψη  Εκμάθηση του συστήματος διαδικτυακής διδασκαλίας και τηλεδιάσκεψης  Διατήρηση της οπτικής επαφής με τους διδασκόμενους  Διατήρηση ενδιαφέροντος όλων των συμμετεχόντων  Αργές και ήρεμες κινήσεις και χειρονομίες προς την κάμερα  Διατήρηση της κατάλληλης θέσης απέναντι στον τηλεοπτικό φακό  Επίδειξη ενθουσιασμού για το θέμα συζήτησης – αντικείμενο διδασκαλίας  Ο τόνος της φωνής να είναι καθαρός και δυνατός  Χρήση οπτικοακουστικών βοηθημάτων (εικόνες, ιστοσελίδες, παρουσιάσεις, βίντεο κτλ) (Βαλασίδου, 2010) 17