« ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» Δρ. Ειρήνη Κατσαμά Λέκτορας Κοινωνικής Εργασίας

 Αξίες, δεξιότητες και ρόλοι του σχολικού κοινωνικού λειτουργού  Δράσεις της σχολικής κοινωνικής εργασίας  Μέθοδοι παρέμβασης

Ο κοινωνικός λειτουργός στην εκπαίδευση απευθύνεται παράλληλα σε παιδιά, νέους και τις οικογένειες τους. Ο στόχος του είναι να διασφαλίσει ότι τα παιδιά θα αξιοποιήσουν στο μέγιστο δυνατό την εκπαιδευτική εμπειρία.

 Βελτίωση των ευκαιριών μάθησης  Μεγιστοποίηση των πλεονεκτημάτων της εκπαίδευσης  Διευκόλυνση της κοινωνικοποίησης των παιδιών  Ενίσχυση των μαθητών που δεν μπορούν να αξιοποιήσουν επαρκώς την εκπαιδευτική εμπειρία εξαιτίας κοινωνικών, συναισθηματικών ή δυσκολιών συμπεριφοράς

Η σχολική κοινωνική εργασία, βασίζεται σε και υπερασπίζεται αξίες όπως, το ότι ο κάθε μαθητής είναι μοναδικός και ξεχωριστός και έχει δικαίωμα συμμετοχής στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Οι τυχόν ιδιαιτερότητες τους, όπως ο ρυθμός μάθησης χρειάζεται να αναγνωρίζονται και να αντιμετωπίζονται για την ενίσχυση του, ενώ ανεξάρτητα από την καταγωγή ή τα κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά του, έχει δικαίωμα για ίση και δίκαιη μεταχείριση στο σχολείο (Constable, 2008).

Ο σχολικός κοινωνικός λειτουργός χρειάζεται να διαθέτει απαραίτητες δεξιότητες, όπως: ικανότητα να διερευνά και να εκτιμά τις συνθήκες στη σχολική κοινότητα, παράλληλα με την ικανότητα για διερεύνηση και εκτίμηση των αναγκών και των δυνατοτήτων των μαθητών.

Είναι σημαντική η ικανότητα του να χτίζει θετικές και δημιουργικές σχέσεις με τους μαθητές, βασισμένες στην εμπιστοσύνη. Τα παιδιά είναι ευαίσθητα στην απόρριψη και φέρονται αμυντικά όταν καταλαβαίνουν ότι δε γίνονται αποδεκτά, ιδιαίτερα εκείνα που έχουν βιώσει απόρριψη από συμμαθητές ή εκπαιδευτικούς.

Καλείται να λειτουργήσει ως σύμβουλος, συνήγορος και μεσολαβητής καθώς γεφυρώνει και συνδέει μεταξύ τους μαθητές από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα με στόχο την εξάλειψη των αντιθέσεων και την πρόκληση θετικής αλλαγής. Αξιοποιεί την ατομική συμβουλευτική, την κοινωνική εργασία με ομάδες και πραγματοποιεί κατ’ οίκον επισκέψεις προκειμένου να ανταποκριθεί στις αυξημένες ανάγκες των ρόλων του στο πλαίσιο της σχολικής κοινότητας.

Οι κοινωνικοί λειτουργοί που εργάζονται στην εκπαίδευση είναι δυνατόν, πέραν από την ομαλή ένταξη όλων των μαθητών, να εμπλακούν σε μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων:  στήριξη παιδιών με αναπηρίες  παρέμβαση σε περιπτώσεις παιδικής προστασίας (κακοποίηση, παραμέληση)  έλεγχος της παιδικής εργασίας Παράλληλα, αναλαμβάνουν τη γεφύρωση του σχολείου με τις οικογένειες των μαθητών, και τη δικτύωση του με υπηρεσίες στην κοινότητα.

 Σχεδιάζουν και εφαρμόζουν προγράμματα πρόληψης, όπως χρήση αλκοόλ, ή ναρκωτικών.  Παρέχουν συμβουλευτική υποστήριξη στα παιδιά που επιδεικνύουν αντικοινωνική συμπεριφορά και σε εκείνα που διατρέχουν κίνδυνο περιθωριοποίησης.  Αναζητούν εναλλακτικές ευκαιρίες εκπαίδευσης για παιδιά που εγκαταλείπουν ή αποβάλλονται από το σχολείο.  Συνεργάζονται ατομικά και με ομάδες για παιδιά με δυσκολίες (όπως δυσκολίες συγκέντρωσης και παρακολούθησης, ή δυσκολίες στη συμπεριφορά και στις σχέσεις) και δουλειά με τους γονείς τους.

 Παρέχουν πληροφορίες, συνηγορούν και διαμεσολαβούν για τα δικαιώματα παιδιών σε περιπτώσεις μαθητών που δεν είναι δυνατή η φοίτηση τους, ή έχουν αποβληθεί από το σχολείο.  Δημιουργούν προϋποθέσεις για παροχή ειδικευμένης γνώσης επιμόρφωσης στο προσωπικό του σχολείου.  Συντάσσουν εκθέσεις προς τους δικαστές, για τις περιπτώσεις μαθητών που εμπλέκονται με τον νόμο.  Παρέχουν πληροφορίες για παροχή προνοιακών επιδομάτων σε δικαιούχους. Ασχολούνται με περιπτώσεις εφηβικής εγκυμοσύνης, περιπτώσεις μητέρων που φοιτούν στο σχολείο και η υποστήριξη παιδιών που προέρχονται από οικογένειες οικονομικών μεταναστών.

 Δημιουργία θετικού κλίματος στο σχολείο που θα προάγει η ψυχοκοινωνική και γνωστική ανάπτυξη των παιδιών με βάση τις αρχές των ίσων δικαιωμάτων και ευκαιριών.  Δημιουργία ομάδων δημιουργικής απασχόλησης με στόχο την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, δεξιοτήτων ζωής και συναισθηματικής νοημοσύνης  Στήριξη των εκπαιδευτικών και ανάπτυξη συνεργασίας, παρέμβαση σε καταστάσεις κρίσης

 Ανάπτυξη προγραμμάτων αγωγής υγείας και πρόληψης  Εκπαίδευση μαθητών στα ανθρώπινα δικαιώματα  Δημιουργία ομάδων με εκπαιδευτικούς  Συμβουλευτική οικογενειών (ατομική και ομαδική)  Ευαισθητοποίηση μαθητών σε διάφορα κοινωνικά θέματα (π.χ. προστασία περιβάλλοντος)  Συνεργασία και διασύνδεση με υπηρεσίες στην κοινότητα  Περιορισμός της διαρροής από την εκπαίδευση  Ένταξη πολιτισμικά διαφερόντων μαθητών.

Σε ότι αφορά τις μεθόδους παρέμβασης ευρεία εφαρμογή έχουν τόσο οι άμεσες (ατομικά και σε μικρές ομάδες με εκπαιδευτικούς, γονείς, μαθητές, οικογενειακές) όσο και οι έμμεσες (διαμόρφωση και συμμετοχή σε επιτροπές, συμβούλια σχεδιασμού και δράσης) που συνοδεύονται από μελέτες εκτίμησης αναγκών και σχεδιασμό παρεμβάσεων πρόληψης και αντιμετώπισης συγκεκριμένων φαινομένων και προβλημάτων

Η κοινωνική εργασία με ομάδες στην εκπαίδευση αποτελεί μια από τις πλέον διαδεδομένες μεθόδους παρέμβασης καθώς συμβάλλει στην καλλιέργεια δεξιοτήτων διαπροσωπικής επικοινωνίας στα παιδιά, στοχεύει στην αλλαγή και βελτίωση της συμπεριφοράς.

 Βασικά στοιχεία του ρόλου του συντονιστή της ομάδας παρέμβασης αποτελούν το ενεργητικό νοιάξιμο, η ενεργητική υποστήριξη, η ενθάρρυνση, η μη επικριτική στάση, η ενσυναισθητική στάση και ύφος και η θετική ενίσχυση.  Επιτρέπει το δικαίωμα της μη συμμετοχής στα μέλη, εξασφαλίζοντας έτσι την ύπαρξη προσωπικής επιθυμίας και εθελοντικής συμμετοχής στη διαδικασία.  Η ανατροφοδότηση όπου κρίνεται απαραίτητη αποτελεί σημαντική τεχνική παράλληλα με την αποδοχή, την υποστήριξη, την εμπιστοσύνη, τη ζεστασιά και την ειλικρίνεια, τον έλεγχο και την επίγνωση προκαταλήψεων και στερεοτύπων.

Είναι παράλληλα σημαντική η προσπάθεια να κερδίσει εμπιστοσύνη και σεβασμό και ένας τρόπος να το πετύχει αυτό είναι μέσα από την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό που δείχνει στα μέλη της ομάδας όπως και μέσα από την ευαισθησία του για τις ανάγκες της ομάδας (Moon, 1998).

Η διάθεση και η υπομονή να κατανοήσει, να δώσει χρόνο και χώρο σε όλα τα μέλη της ομάδας ενώ, η ανοιχτότητα, και η διάθεση να μάθει κάθε στιγμή από τα μέλη της ομάδας, ευνοούν τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών.

 Η ενεργητική ακρόαση,  Η επιτρεπτικότητα,  Η διατήρηση των ορίων  Η διαφύλαξη του συμβολαίου της ομάδας με σταθερότητα και αίσθημα δικαιοσύνης  Τα μέλη μας συνεκτικής ομάδας, αισθάνονται ζεστασιά και άνεση μέσα σ’ αυτήν, και ένα αίσθημα ότι ανήκουν. Εκτιμούν την αξία της ομάδας και νιώθουν με τη σειρά τους ότι και η δική τους αξία εκτιμάται, ότι γίνονται αποδεκτά και υποστηρίζονται από τα υπόλοιπα μέλη

Είναι σημαντικό να εκφράζει με ειλικρίνεια απόψεις, συναισθήματα και σκέψεις, όπως επίσης να εκδηλώνει τρυφερότητα. Ωστόσο, χρειάζεται να διαθέτει ενημερότητα για λάθη ή τυχόν παραλείψεις, ενώ εξίσου σημαντικό είναι να βρίσκεται σε διαδικασία διαρκούς αμφισβήτησης και αναστοχασμού (Grotjahn, 1993).

Η αντίληψη του για τη λειτουργία των μελών στο εδώ και τώρα χρειάζεται να επεκτείνεται στην κατανόηση των παραγόντων που διαμορφώνουν τους ρόλους των ανθρώπων. Είναι σημαντικό ενώ ακολουθεί συναισθηματικά την ομάδα, να διατηρεί τον αυθορμητισμό του και να παρατηρεί χωρίς παράλληλα να χάνει τη δυνατότητα της αυτοπαρατήρησης και της παρατήρησης της ομάδας.

Στόχος σε κάθε περίπτωση είναι:  να συντονίζει και να κατευθύνει τις προσπάθειες για αλλαγή με έναν μη παρεμβατικό τρόπο  να αξιοποιεί τις πραγματικές καταστάσεις της ομάδας ώστε να «φωτίζει» διάφορες δυσκολίες που εμφανίζονται στη συνεργασία ή στην επικοινωνία μεταξύ των παιδιών  να τα προτρέπει να μιλούν – χωρίς να τα πιέζει - ενώ παράλληλα να δίνει ευκαιρίες για την αντιμετώπιση προβλημάτων ή δυσκολιών με εναλλακτικούς τρόπους δίνοντας έμφαση στο θετικό.

 Οι μαθητές αντιμετωπίζονται ως ισότιμα μέλη της ομάδας, με την ιδιότητα τους ως παιδιά που βρίσκονται στην προεφηβεία, ανεξάρτητα από τη καταγωγή, τη γλώσσα, το θρήσκευμα, το φύλο, την οικογενειακή κατάσταση, με επίγνωση όμως των ιδιαιτεροτήτων τους και των αναγκών τους σε επίπεδο κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων, παράλληλα με την επίγνωση για την δυναμική στις σχέσεις τους.  Σημαντικό να αξιοποιούνται τα κοινά τους στοιχεία: ο ενθουσιασμός, η ευρηματικότητα, ο αυθορμητισμός, η ειλικρίνεια, η έμπνευση, η διάθεση για παιχνίδι.