Προσωπικές θεωρίες και οι επιπτώσεις τους στις εκπαιδευτικές πρακτικές Σοφία Αυγητίδου Καθηγήτρια Π.Δ.Μ

Ορισμός της προσωπικής θεωρίας Αποτελεί ένα σύνολο αντιλήψεων, πεποιθήσεων, εικόνων, μεταφορών, αξιών και στάσεων, που αναφέρονται στους σκοπούς της εκπαίδευσης, στον τρόπο μάθησης, στη φύση του μαθητή, στους ρόλους του εκπαιδευτικού και των μαθητών, στην πειθαρχία, στο περιεχόμενο και τον προσανατολισμό του αναλυτικού προγράμματος, στη φύση της γνώσης. Η προσωπική θεωρία έχει τη βάση της στην εμπειρία που απέκτησε ο εκπαιδευτικός ως μαθητής και ως διδάσκων. Σε σχέση με την επίσημη παιδαγωγική θεωρία είναι σε λανθάνουσα μορφή και ασυστηματοποίητη- συνήθως άρρητη

Ποια προσωπική θεωρία υπονοείται μέσα από την πρακτική του εκπαιδευτικού; «Όταν ο Πέτρος τσιμπάει ή χτυπάει κάποιο παιδί η νηπιαγωγός το απομακρύνει από τα άλλα παιδιά και του δίνει να κάνει μια εργασία μόνος του, λέγοντάς του ότι αν δεν μπορεί να παίξει ήσυχα θα του δώσει μετά μια δουλειά να κάνει. Συνήθως του δίνει μια φωτοτυπία να συμπληρώσει, δίνοντάς του την εντολή να παραμείνει στην ίδια θέση μέχρι να τελειώσει την εργασία του. Όταν τσιμπάει ή χτυπάει άλλο παιδί χωρίς να τον έχει προκαλέσει, δεν του επιτρέπει να παίξει με τα άλλα παιδιά κατά τη διάρκεια του ελεύθερου παιχνιδιού και επιπλέον του δίνει κι άλλες εργασίες να κάνει».

Η σημασία της προσωπικής θεωρίας Παρεμβαίνει στον τρόπο που κατανοούμε την επίσημη παιδαγωγική θεωρία Επηρεάζει την επιλογή του περιεχομένου και των στρατηγικών διδασκαλίας ως παραδοχή ή υπονοούμενη θεωρία Αποτελεί το πλαίσιο με το οποίο ερμηνεύουμε εκπαιδευτικές καταστάσεις Αν είναι συνειδητοποιημένη, αποτελεί πλαίσιο αναστοχασμού Είναι δύσκολο να τη συνειδητοποιήσουμε και να την αποδομήσουμε / αλλάξουμε

Διλήμματα που αφορούν τη φύση και το ρόλο του μαθητή (Ματσαγγούρας, 1998). Ο Μαθητής ως μικρογραφία και ως διάφορος από τον ενήλικο Ποσοτική ή ποιοτική διαφοροποίηση; Μειονεξία ή συγκεκριμένες δυνατότητες; Έμφαση σε περιεχόμενο που θα είναι χρήσιμο μελλοντικά στο παιδί; Ο εκπαιδευτικός επιλέγει χαμηλού επιπέδου ερωτήσεις; Αναμένει αδυναμία από το μαθητή ή ενθαρρύνει συμμετοχή και προσδοκά την ανταπόκριση σε σύνθετα προβλήματα;

Ο μαθητής ως παθητικός αποδέκτης και ως αυτόνομο άτομο Ο μαθητικός ως παθητικός αποδέκτης μίας αντικειμενικής γνώσης (πληροφοριακή και μονολογική διδασκαλία, ζητούμενο η εμπέδωση και ο έλεγχος). ΝΧ: Ο μαθητής ανταποκρίνεται /δείχνει ενδιαφέρον για το μάθημα ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του/ανάγκες Ο μαθητικός ως ενεργητικός αποδέκτης και συμμέτοχος στις διδακτικές αλληλεπιδράσεις. Έμφαση στις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες (αναζήτηση, αντιπαράθεση, αμφισβήτηση, σύνθεση, μεταγνώση), εποικοδομητική διδασκαλία, ευκαιρίες επικοινωνίας.

Ο μαθητής ως μοναδικότητα και ως μέλος ομοιογενούς ομάδας Οι μαθητές ως «συλλογική μάζα» και ως διαφοροποιημένες οντότητες Δυσκολίες στην εξατομίκευση της μάθησης, μία δραστηριότητα για όλους τους μαθητές – ζήτημα στην κατηγοριοποίηση των μαθητών σύμφωνα με την επίδοση και τη μονιμότητα αυτής της κατηγοριοποίησης Διαφοροποίηση των μαθητών αλλά με επιχείρημα που κατηγορεί τους ίδιους (π.χ. δύσκολο παιδί, επιθετικό, ατίθασο, υπερκινητικό)

Η παιδική ηλικία ως προστάδιο και ως αυτόνομο στάδιο εξέλιξης Η παιδική ηλικία ως στάδιο βιολογικής ανάπτυξης με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (ευάλωτο, ελλειμματικό) Το παιδί ως ενήλικος εν τω γίγνεσθαι ή ως δρων πρόσωπο που καθορίζει την ίδια του την κοινωνική κατηγορία Σκοπός του σχολείου η ευχάριστη παιδική ζωή, πλούσια σε εμπειρίες ή η ανάπτυξη χαρακτηριστικών και δεξιοτήτων απαραίτητων στην ενήλικη ζωή Προγράμματα επίσπευσης και εμπλουτισμού

Ο μαθητής ως πρόσωπο και ως αποδέκτης υπηρεσιών Ο μαθητής ως δρων πρόσωπο, συμμέτοχος στην εκπαιδευτική διαδικασία Ο μαθητής ως πελάτης, αποδέκτης των σχολικών υπηρεσιών

Οι συνέπειες των προσωπικών μας θεωριών για τη διδασκαλία Η διδασκαλία ως τέχνη, τεχνική, στοχαστική πράξη Ο ρόλος του μαθητή και του εκπαιδευτικού κατά τη μαθησιακή διαδικασία Προϋποθέσεις για την αποτελεσματική μάθηση

Διδασκαλία ως τέχνη Προϋποθέτει έμφυτες ιδιότητες Ο εκπαιδευτικός γεννιέται – δε γίνεται (Spragner) Μοντέλο μαθητείας στην αρχική εκπαίδευση εκπαιδευτικών – πρακτική άσκηση χωρίς θεωρητικό πλαίσιο

Διδασκαλία ως τεχνική Προϋποθέτει ειδημοσύνη, επιστημονική βάση του επαγγέλματος Γνωστικός πυρήνας για το επάγγελμα του εκπαιδευτικού: Γενική Παιδαγωγική γνώση Γνώση του περιεχομένου Παιδαγωγική γνώση του περιεχομένου Γνώση του Αναλυτικού προγράμματος Γνώση των μαθητών και τω χαρακτηριστικών τους Γνώση της φιλοσοφίας και των σκοπών της εκπαίδευσης (Schulman, 1986, 1987). Εισαγωγή δεικτών αξιολόγησης της διδασκαλίας εκτός πλαισίου Μοντέλο δεξιοτήτων στην αρχική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών

Διδασκαλία ως στοχαστική πράξη Διδασκαλία πλαισιωμένη από τόπο, χρόνο,σχέσεις, αξίες Μεταβλητές αφετηρίας (χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού, εμπειρίες, εκπαίδευση επηρεάζουν τη διδακτική συμπεριφορά) Μεταβλητές πλαισίου (χαρακτηριστικά των μαθητών, του σχολείου, της κοινότητας) Μεταβλητές διαδικασίας (δράσεις και σχέσεις των μαθητών και εκπαιδευτικών στην τάξη) Μεταβλητές προϊόντος (άμεσα και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα στην ανάπτυξη των μαθητών) (Dunkin & Biddle, 1974)

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού (Ματσαγγούρας, 1998) Ο εκπαιδευτικός ως υπάλληλος και ως κοινωνικός πρωτεργάτης Ο εκπαιδευτικός ως ειδικός επιστήμονας και ως ψυχοπαιδαγωγός ΝΧ: ο εκπαιδευτικός ως κεντρικός στη λήψη αποφάσεων για τις μεθόδους Ο ψυχοπαιδαγωγός ως τεχνοκράτης και ως διαλογιζόμενος επιστήμονας Ο εκπαιδευτικός ως μεταπράτης και ως διαμορφωτής του αναλυτικού προγράμματος Ο εκπαιδευτικός ως υπάλληλος και ως αυτόνομος επιστήμονας Ο εκπαιδευτικός ως κανονιστική αυθεντία και ως διαλεκτικός εταίρος

Θεωρήσεις της διδασκαλίας 1. Διδασκαλία ως μία διαδικασία μετάδοσης της γνώσης – θεωρία του κοινωνικού μπιχεβιορισμού ή της εξαρτημένης μάθησης Η μάθηση ως μία αθροιστική διαδικασία

2. Διδασκαλία ως διαδικασία γνωστικής αλλαγής - θεωρία του Piaget 3. Διδασκαλία ως διαδικασία καθοδήγησης στη νέα γνώση – θεωρία του Vygotsky

Το Α.Π. Ως πραγμάτωση φιλοσοφικών, κοινωνιολογικών, πολιτισμικών και ψυχολογικών επιλογών. Ως ένα περιεχόμενο με κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική και εκπαιδευτική σημασία (Κουτσελίνη 2008). Ως μέσο κοινωνικού, οικονομικού και ιδεολογικού ελέγχου.

Επιστημολογία του Α.Π. (1) Η γνώση ως δεδομένο και ως ζητούμενο (παραδοσιακό μοντέλο – κανονιστικό παράδειγμα – η γνώση είναι έξω από τον άνθρωπο και πρέπει να μεταδοθεί – αντιτίθεται στις σύγχρονες θεωρίες μάθησης) (ΝΧ: η γνώση ως αποτέλεσμα της διδασκαλίας – δε συγκροτείται κατά τη διάρκειά της) (ΝΧ: το κοινωνιο-πολιτισμικό πλαίσιο επηρεάζει ως παράγοντας τη διδασκαλία, δεν εμπερικλείεται σε αυτή).

Επιστημολογία του Α.Π. (2) Η σχολική γνώση ως επιλεγμένο περιεχόμενο και ως διαδικασία. Στο νεοτερικό μοντέλο (modernity) – η γνώση κρίνεται με βάση την ορθολογικότητά της και τη χρησιμότητά της – λογική της αποτελεσματικότητας με βάση τη σχέση αιτίας – αποτελέσματος – που είναι όμως τα ενδιαφέροντα και τα νοήματα που έχουν σημασία για τα παιδιά;)

Επιστημολογία του Α.Π. (3) Η σχολική γνώση ως σχετική και ως μορφή εξουσίας. Το μετά- το –νεοτερικό (post- modern) παράδειγμα σημαντική η κριτική ματιά στην εκπαίδευση- έμφαση στις πολλαπλές ερμηνείες της γνώσης – συσχέτιση σχέσεων εξουσίας και αναπαραγωγής με τα α. π. / όμως δεν υπάρχουν θεμελιακές γνώσεις; Οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές δε μπορούν να αντισταθούν στις μορφές εξουσίας;)

Επιστημολογία του Α.Π. (4) Το μετανεοτερικό (meta-modernity) παράδειγμα στα Α.Π. Αναδεικνύει τη διαλεκτική μεταξύ προσώπου και κόσμου Κατανοεί την εκπαιδευτική διαδικασία ως δια- προσωπική Ενισχύει τη διαδικασία ανταλλαγής ιδεών και οικοδόμησης νοήματος στην οποία συμμέτοχοι είναι τόσο ο εκπαιδευτικός όσο και τα παιδιά

Σκοπός και περιεχόμενο του Α.Π. Η εκπαίδευση ως «εξωτερική παροχή» Η εκπαίδευση ως εσωτερική διαδικασία Η εκπαίδευση ως συμμετοχική και συνεργατική διαδικασία ΝΧ: μ μαθητής δεν επηρεάζει, δε διαμορφώνει τους στόχους ΝΧ: ο εκπαιδευτικός αντλεί από το ΑΠ αλλά δεν το διαμορφώνει ανάλογα με τις βιογραφίες των μαθητών του

Κοινωνικός ρόλος του Α.Π. Η εκπαίδευση ως θεσμός κοινωνικο- πολιτιστικής μεταβίβασης Η εκπαίδευση ως θεσμός κοινωνικού μετασχηματισμού

Επιστημολογία του Α.Π. (Ματσαγγούρας, 1998) Η γνώση ως δεδομένο και ως ζητούμενο Η σχολική γνώση ως περιεχόμενο και ως διαδικασία Η σχολική γνώση ως βιωματική και επιστημονική γνώση

Άρα πως μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις προσωπικές θεωρίες με τις απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα 1. Α. Ποιος είναι ο ρόλος του αναλυτικού προγράμματος στην εκπαίδευση των παιδιών; 1. Β. Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στη μάθηση που αναμένεται να συμβεί στο σχολείο και στο αναλυτικό πρόγραμμα; 2.Α. Τι ακριβώς αναμένεται να συμβαίνει κατά την εκπαιδευτική διαδικασία; 2. Β. Πώς θα περιγράφατε μία εκπαιδευτική διαδικασία που οδηγεί στην αποτελεσματική μάθηση για εσάς; 3. Τι είναι αποτελεσματική μάθηση για εσάς; 4. Ποιος είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην εκπαιδευτική διαδικασία; 5. Ποιος είναι ο ρόλος του μαθητή στην εκπαιδευτική διαδικασία; 6. Ποιος είναι ο ρόλος των συνομηλίκων στην εκπαιδευτική διαδικασία; 7Α. Με βάση ποια κριτήρια θα πρέπει κατά τη γνώμη σας ο εκπαιδευτικός να αξιολογεί τους μαθητές; 7Β. Συμφωνείτε με την ύπαρξη εθνικών στάνταρντ αξιολόγησης; 8. Τι είναι η διδασκαλία για εσάς, τέχνη, τεχνική ή κάτι άλλο; Αν είναι κάτι άλλο, τι είναι ;