1 Σύγκριση της σχέσης έκτασης μεταξύ ελληνικού μεταφράσματος και αγγλικού πρωτοτύπου σε μεταφράσεις δύο διαφορετικών θεματικών πεδίων Μαρίνα Παπαγεωργίου - Κώστας Βαλεοντής 5η Συνάντηση Ελλήνων Μεταφρασεολόγων 21-23/5/2015 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

2 Εισαγωγή H διεργασία της μετάφρασης είναι, γενικώς, η μεταφορά ενός κειμένου από μια γλώσσα αφετηρίας ή πηγής σε μια γλώσσα αφίξεως ή στόχου. Στην παρούσα εργασία πηγή είναι το αγγλικό πρωτότυπο κείμενο και στόχος είναι το ελληνικό μετάφρασμά του. Πρωτότυπο  (εργασία του μεταφραστή)  Μετάφρασμα Από τα διάφορα χαρακτηριστικά που εμφανίζουν τόσο η πηγή όσο και ο στόχος, θα μας απασχολήσει εδώ μόνο η έκτασή τους, όπως αυτή μπορεί να προσδιοριστεί με κάποια μεγέθη μετρήσιμα ή υπολογίσιμα. Είναι γεγονός ότι σε τέτοιου είδους μεγέθη βασίζεται, συνήθως, η αμοιβή των μεταφραστών (όπως είναι π.χ. ο αριθμός λέξεων του πρωτοτύπου ή του μεταφράσματος, αριθμός χαρακτήρων κ.ά.).

3 Η σχέση έκτασης πρωτοτύπου–μεταφράσματος ποικίλλει ανάλογα με το είδος της μετάφρασης, το θεματικό πεδίο, τον τύπο του κειμένου και τον μεταφραστή του κάθε μεταφράσματος. Στην παρούσα εργασία επιλέξαμε την νομική μετάφραση και ως θεματικό πεδίο τα, ερευνώντας παράλληλα κείμενα δικαστικών αποφάσεων και ανακοινώσεων εισαγγελέων. Εφαρμόσαμε την μεθοδολογία που εφαρμόστηκε στην πρώτη σχετική εργασία (Βαλεοντής, 2009) στον τομέα της. Αντικείμενο

4 Χρησιμοποιήσαμε κανονική κατανομή (Gauss) με 31 δείγματα από τον ιστότοπο EUR-LEX που περιέχει νομικά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στις μετρήσεις χρησιμοποιήθηκε ο επεξεργαστής κειμένου MS Word για μέτρηση του αριθμού των «λέξεων» και των «χαρακτήρων» των παράλληλων κειμένων (πρωτοτύπου – μεταφράσματος) κάθε δείγματος. Στη συνέχεια, έγινε σύγκριση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν για τα δύο θεματικά πεδία και εξαγωγή συμπερασμάτων. Αντικείμενο

5 Όροι και ορισμοί Για τους σκοπούς αυτής της εργασίας εφαρμόζονται οι ορισμοί των εννοιών που χρησιμοποιήθηκαν στην πρώτη εργασία (Βαλεοντής, 2009), η πλειονότητα των οποίων περιλαμβάνεται στα Ελληνικά Πρότυπα ΕΛΟΤ και ΕΛΟΤ τα οποία ισοδυναμούν με τα Διεθνή Πρότυπα ISO :2000 και ISO :2000. Οι αντίστοιχοι όροι είναι:

6 Όροι και ορισμοί

7 Οι μονάδες που μετράει ο επεξεργαστής κειμένου MS Word και ονομάζει «λέξεις» στην πραγματικότητα είναι γραφικές χαρακτηροσειρές. Για παράδειγμα, τις παρακάτω 5 γραφικές χαρακτηροσειρές τις μετράει ως 5 λέξεις: Η 2 Ο 123 (5) όνομα [[(3+5)+7]-9]. ενώ μόνο η χαρακτηροσειρά όνομα είναι πραγματική λέξη. Οι άλλες 4 είναι συμβολοσειρές. Σε ένα κείμενο απλό ο αριθμός που δίνει ο MS Word ελάχιστα διαφέρει από τον αριθμό των πραγματικών λέξεων. Όροι και ορισμοί

8 Για να αναχθούμε στον αριθμό αλφαβητικών χαρακτήρων θα πρέπει να αφαιρέσουμε τους ειδικούς χαρακτήρες (σημεία στίξης και άλλα σύμβολα όπως: / - “ “., ( ) [ ] – & % ) καθώς και τα ψηφία (0, 1,..., 9) και να αφήσουμε μόνο τα γράμματα των πραγματικών λέξεων: N A = N G - N spec Για να αναχθούμε στον αριθμό των πραγματικών λέξεων από τον αριθμό των «λέξεων» που δίνει η αυτόματη μέτρηση πρέπει να αφαιρέσουμε τον αριθμό των συμβολοσειρών: N w = N GCS - N SS Όροι και ορισμοί

9 Δείγματα και μετρήσεις Το κάθε ένα από τα 31 δείγματα περιέχει περίπου λέξεις. Για κάθε δείγμα, μετρήθηκαν τα μεγέθη: N GCS,EN, N spec, N SS, N W,EN, N G,EN, N A,EN, N G+S,EN και N GCS,GR, N W,GR, N G,GR, N A,GR, N G+S,GR και υπολογίστηκαν τα μεγέθη: L A,EN, L G+S,EN, L A,GR, L G+S,GR και R W, R G και R G+S. Για τα μεγέθη που υπολογίστηκαν θεωρήθηκε ότι ισχύει κανονική κατανομή (γκαουσιανή κατανομή) και προσδιορίστηκε η μέση τιμή επί των 31 δειγμάτων και η αντίστοιχη τυπική απόκλιση καθώς και τα όρια εμπιστοσύνης 95%. Όλοι οι υπολογισμοί και τα διαγράμματα έγιναν στο Excel

10 Δείγματα και μετρήσεις (οι υπολογισμοί)

11 Δείγματα και μετρήσεις (οι υπολογισμοί)

12 Δείγματα και μετρήσεις (οι υπολογισμοί)

13 Δείγματα και μετρήσεις (οι υπολογισμοί)

14 Δείγματα και μετρήσεις (οι υπολογισμοί)

15 Δείγματα και μετρήσεις (οι υπολογισμοί)

16 Δείγματα και μετρήσεις (πίνακας 3)

17 Δείγματα και μετρήσεις (πίνακας 4)

18 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους Πίνακας 5 – συγκεντρωτικά αποτελέσματα των υπολογισθέντων μεγεθών

19 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους

20 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους Συγκριτική εξέταση των αποτελεσμάτων της παρούσας εργασίας (εργασία 2) με εκείνα τoυ θεματικού πεδίου της Ηλεκτροτεχνικής Τυποποίησης (εργασία 1) Η συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας p(x) ενός μετρούμενου μεγέθους x εκφράζει την πιθανότητα μία μέτρηση του μεγέθους να δώσει τιμή μέσα στο διάστημα dx που εκτείνεται από x έως x+dx. Και στις δύο εργασίες ο αριθμός των δειγμάτων είναι 31 (>30) και οι στατιστικές κατανομές των μετρήσεων έχουν θεωρηθεί ότι είναι κανονικές κατανομές (γκαουσιανές κατανομές), τα διαγράμματα των οποίων είναι κωδωνοειδείς καμπύλες με τα μέγιστά τους (κορυφή του κώδωνα) στη θέση της μέσης τιμής του αντίστοιχου μεγέθους η οποία έχει υπολογιστεί.

21 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους Η τιμή του μεγίστου και το «πλάτος» (άνοιγμα) του κώδωνα εξαρτώνται από την τυπική απόκλιση των μετρήσεων του αντίστοιχου μεγέθους που έχει και αυτή υπολογιστεί. Όσο μεγαλύτερη είναι η τυπική απόκλιση τόσο «χαμηλότερος» και «πλατύτερος» είναι ο κώδωνας. Το εμβαδόν του διαγράμματος που καλύπτεται από ολόκληρο τον κώδωνα είναι πάντα ίσο με 1, δεδομένου ότι αυτό αντιστοιχεί στην πιθανότητα μια μέτρηση να δώσει τιμή κάπου μέσα στον κώδωνα, η οποία είναι 1, δηλαδή βεβαιότητα (100%).

22 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους Πίνακας 6 – Συγκριτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων των στατιστικών μεγεθών που υπολογίστηκαν στις εργασίες 1 και 2

23 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους Σύγκριση των μέσων τιμών και των κατανομών του L Α,EN Συνοπτικά, στην εργασία 2 έχουμε μεγαλύτερες αγγλικές λέξεις και μικρότερη διασπορά στο μέγεθος των λέξεων. Παραδείγματα αγγλικών λέξεων μεγαλύτερων των 5 γραμμάτων που εμφανίζονται συχνά στο σώμα των αγγλικών νομικών κειμένων και επηρεάζουν προς τα άνω την μέση τιμή (από την μέση τιμή 4,943 της εργασίας 1): administrative, interpretation, consideration, legislation, regulation, community κ.ά.

24 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους 6.2 – Σύγκριση των μέσων τιμών και των κατανομών του L Α,GR Συνοπτικά, στην εργασία 2 έχουμε μεγαλύτερες ελληνικές λέξεις και μικρότερη διασπορά στο μέγεθος των λέξεων. Παραδείγματα ελληνικών λέξεων μεγαλύτερων των 6 γραμμάτων που εμφανίζονται συχνά στο σώμα των ελληνικών μεταφρασμάτων των νομικών κειμένων και επηρεάζουν προς τα άνω την μέση τιμή (από την μέση τιμή 5,595 της εργασίας 1): κοινοβούλιο, δικαιώματα, δικαστήριο, δικαστικός, κανονισμός, κοινότητα, νομοθεσία κ.ά.

25 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους 6.3 – Σύγκριση των μέσων τιμών και των κατανομών του L G+S,EN Συνοπτικά, στην εργασία 2 έχουμε περισσότερους γραφικούς χαρακτήρες και διαστήματα ανά αγγλική λέξη και μικρότερη διασπορά των τιμών.

26 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους 6.4 – Σύγκριση των μέσων τιμών και των κατανομών του L G+S,GR Συνοπτικά, στην εργασία 2 έχουμε περισσότερους γραφικούς χαρακτήρες και διαστήματα ανά ελληνική λέξη όσο και ανά αγγλική λέξη και μικρότερη διασπορά των τιμών.

27 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους 6.5 – Σύγκριση των μέσων τιμών και των κατανομών του R w Συνοπτικά, ενώ στην εργασία 1 ήταν κάτι περισσότερο από μία ελληνική λέξη ανά αγγλική λέξη στην εργασία 2 έχουμε κάτι λιγότερο από μία ελληνική λέξη ανά αγγλική λέξη και μεγαλύτερη διασπορά των τιμών.

28 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους 6.6 – Σύγκριση των μέσων τιμών και των κατανομών του R G Συνοπτικά, στην εργασία 2 έναντι της εργασίας 1 έχουμε λίγο λιγότερους ελληνικούς γραφικούς χαρακτήρες ανά αγγλικό γραφικό χαρακτήρα και περίπου την ίδια διασπορά τιμών.

29 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους 6.7 – Σύγκριση των μέσων τιμών και των κατανομών του R G+S Συνοπτικά, στην εργασία 2 έναντι της εργασίας 1 έχουμε λίγο λιγότερους ελληνικούς γραφικούς χαρακτήρες και διαστήματα ανά αγγλικό γραφικό χαρακτήρα ή διάστημα και περίπου την ίδια διασπορά τιμών.

30 Αποτελέσματα και σχολιασμός τους 6.8 – Σύγκριση των ποσοστιαίων μεγεθών r W, r G και r G+S

31 Τελικά συμπεράσματα Η παρούσα εργασία είναι η δεύτερη εργασία που μελετά τη σχέση έκτασης πρωτοτύπου – μεταφράσματος στην περίπτωση της μετάφρασης από την αγγλική γλώσσα στην ελληνική. Η πρώτη (Βαλεοντής, 2009) μελέτησε παράλληλα κείμενα (αγγλικό πρωτότυπο – ελληνικό μετάφρασμα) Ευρωπαϊκών Προτύπων στον τομέα της Ηλεκτροτεχνίας. Στην παρούσα εργασία εφαρμόστηκε η ίδια μεθοδολογία (ώστε τα αποτελέσματα να είναι απόλυτα συγκρίσιμα) σε άλλο θεματικό πεδίο (σε άλλη ειδική γλώσσα) και συγκεκριμένα στο πεδίο των ευρωπαϊκών δικαστικών αποφάσεων, όπου υπήρχαν πρόσφορα παράλληλα κείμενα της Ευρωπαïκής Ένωσης.

32 Τελικά συμπεράσματα Η τεχνική ειδική γλώσσα της Ηλεκτροτεχνικής Τυποποίησης και η νομική ειδική γλώσσα των ευρωπαϊκών δικαστικών αποφάσεων έχουν σημαντικές διαφορές, οι οποίες αντανακλώνται και στην έκταση των αντίστοιχων κειμένων, που είναι το ζητούμενό μας. Τα μετρήσιμα μεγέθη που μετρήσαμε/υπολογίσαμε έδειξαν τις εκτατικές διαφορές μεταξύ πρωτοτύπου και μεταφράσματος στα εν λόγω νομικά κείμενα. Τις διαφορές αυτές συγκρίναμε και με τις αντίστοιχες διαφορές που είχαν μετρηθεί/υπολογιστεί για τα ηλεκτροτεχνικά κείμενα.

33 Τελικά συμπεράσματα Ένα σημαντικό κοινό συμπέρασμα: Κατά μέσον όρο, ο αριθμός λέξεων του ελληνικού μεταφράσματος πολύ λίγο διαφέρει από εκείνον του αγγλικού πρωτοτύπου (μάλιστα στα δύο θεματικά πεδία η διαφορά είχε και αντίθετο πρόσημο). Αυτό το γεγονός δεν αναιρεί τη γενική αντίληψη ότι τα ελληνικά μεταφράσματα έχουν μεγαλύτερη έκταση από τα αντίστοιχα αγγλικά πρωτότυπα, δεδομένου ότι αυτό αντισταθμίζεται και υπερκαλύπτεται από το γεγονός ότι – πάλι κατά μέσον όρο – η ελληνική χρησιμοποιεί μεγαλύτερες λέξεις.

34 Τελικά συμπεράσματα Η περίπου ισότητα του αριθμού λέξεων στο πρωτότυπο και στο μετάφρασμα εξηγείται ως εξής: Στην τεχνική μετάφραση, η απαίτηση πλήρους ισοδυναμίας πρωτοτύπου και μεταφράσματος συνεπάγεται περίπου ισότητα των εννοιών τους, επομένως και των όρων τους. Έχει καταδειχθεί, όμως, τουλάχιστον σε ένα θεματικό πεδίο (Βαλεοντής – Ζερίτη – Νικολάκη, 2000), ότι η συντριπτική πλειονότητα (πάνω από 80%) των αγγλικών όρων και των ισοδύναμων ελληνικών όρων ισολεκτούν (αποτελούνται από ίσο αριθμό λέξεων) και αυτό οφείλεται στους μηχανισμούς σχηματισμού όρων των δύο γλωσσών. Εάν ληφθεί υπόψη ότι και οι λειτουργικές λέξεις που χρησιμοποιούνται (εκτός από τους όρους) στα δύο κείμενα είναι αντίστοιχες, δηλ. περίπου ισάριθμες, συνάγεται ότι και: οι συνολικοί αριθμοί λέξεων αναμένεται ότι δεν θα εμφανίζουν μεγάλη διαφορά.

35 Τελικά συμπεράσματα Σε περιπτώσεις κειμένων στα οποία τόσο το πρωτότυπο όσο και το μετάφρασμα έχουν την ίδια μορφοτύπηση (διάρθρωση, συγκρότηση, σελιδοποίηση κτλ.) το ελληνικό μετάφρασμα έχει μεγαλύτερη φυσική έκταση. Κατά προσέγγιση: Το ότι είναι μικρότερη η ποσοστιαία αύξηση έκτασης στα νομικά κείμενα εξηγείται από τη σχέση αριθμού λέξεων και από το μεγαλύτερο μήκος των λέξεων στα νομικά κείμενα. ΕλληνικόΕλληνικό ΕλληνικόΕλληνικό ΑγγλικόΑγγλικό χωρ. δ.με δ. +15%+15%+13%+13% ΑγγλικόΑγγλικό ΕλληνικόΕλληνικό ΕλληνικόΕλληνικό χωρ. δ.με δ. +12%+12%+10%

36 Τελικά συμπεράσματα Συνοψίζοντας, τα αποτελέσματα των δύο εργασιών παρουσιάζουν ομοιότητες αλλά και διαφορές αφού λαμβάνουν την ίδια γλώσσα πηγής (αγγλική) και εξετάζουν ειδικές γλώσσες που υπάγονται στην ίδια γενική γλώσσα στόχου (ελληνική) και αφού οι ειδικές γλώσσες που εξετάζουν ανήκουν σε δύο πολύ διαφορετικά θεματικά πεδία (ηλεκτροτεχνία, νομική). Η επανάληψη και εφαρμογή της ίδιας μεθοδολογίας και σε άλλα θεματικά πεδία θα προσθέσει και άλλα στοιχεία στο θέμα της σχέσης έκτασης μεταξύ αγγλικού πρωτοτύπου και ελληνικού μεταφράσματος. Ευχαριστώ

Βιβλιογραφικές αναφορές [ 1]Βαλεοντής Κ., Μέτρηση της σχέσης έκτασης μεταξύ ελληνικού μεταφράσματος και αγγλικού πρωτοτύπου σε ελληνικές μεταφράσεις Ευρωπαϊκών Προτύπων, ανακοίνωση στη 2 η Συνάντηση των ελληνόφωνων μεταφρασεολόγων «H Μεταφρασεολογική έρευνα και η μεταφραστική πρακτική στον ελληνόφωνο χώρο», Θεσσαλονίκη 2009 [ 2]Αντούλας Θ., Η ποιότητα και η προσέγγισή της στο Τμήμα Ελληνικής Γλώσσας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, περιοδικό «Μεταφράζοντας» τεύχος 4, Οκτώβριος 2006 [ 3]Βαλεοντής Κ., Καγιάφας Π., Στατιστική μελέτη της γλώσσας των ραδιοτηλεγραφημάτων, Διεύθυνση Ερευνών ΟΤΕ, 1983 [ 4]Βαλεοντής Κ., Καγιάφας Π., Συγκριτικά φωνολογικά και γραμματολογικά στατιστικά στοιχεία της ελληνικής γλώσσας, Πρακτικά του Συνεδρίου «Ακουστική-84» της Ελληνικής Ακουστικής Εταιρείας, Εκδόσεις ΠΛΑΙΣΙΟ, Αθήνα 1984 [ 5]Βαλεοντής Κ., Η μετάφραση του τυποποιητικού εγγράφου: Ένα πρόβλημα κεφαλαιώδους ευρωπαϊκής σημασίας, ανακοίνωση στο Συνέδριο «Μεταφραστική πρακτική και σύγχρονη πραγματικότητα», Αθήνα, 1996 και δημοσίευση στο περιοδικό «Μεταφράζοντας» τεύχος 1, Νοέμβριος 2003 [ 6]ΕΛΟΤ 561.1:2006, Ορολογική εργασία – Λεξιλόγιο – Μέρος 1: Θεωρία και εφαρμογή 37

[ 7]ΕΛΟΤ 561.2:2007, Ορολογική εργασία – Λεξιλόγιο – Μέρος 2: Πληροφορικές εφαρμογές [ 8]ISO :2000, Terminology work – Vocabulary – Part 1: Theory and application [ 9]ISO :2000, Terminology work – Vocabulary – Part 2: Computer applications [10]Κεντρωτής Γ., Θεωρία και Πράξη της Μετάφρασης, Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα 2000 [11]Κρύσταλ Ντέιβιντ, Λεξικό γλωσσολογίας και φωνητικής, Μετάφραση: Γ. Ξυδόπουλος, Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ, Αθήνα 2003 [12]Μπατσαλιά Φ., Περί Μεταφράσεως σύγχρονες προσεγγίσεις, Εκδόσεις Κατάρτι, Αθήνα 2001 [13]Μπατσαλιά Φ., Σελλά-Μάζη Ε., Γλωσσολογική προσέγγιση στη θεωρία και τη διδακτική της Μετάφρασης, Εκδόσεις Έλλην, Αθήνα 2004 [14]Μπότη Μ., Νομική ορολογία και ηθικά διλήμματα, Πρακτικά του 4 ου Συνεδρίου «Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία» της ΕΛΕΤΟ, Αθήνα, 30, 31 Οκτωβρίου και 1 Νοεμβρίου