ΝΟΜΙΚΟ & ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ Νομικό έγκλημαΠραγματικό έγκλημα έννοια τυπική/συμβατική = κατασκεύασμα του νομοθέτη που διαρκεί όσο και η ισχύς της διάταξης αυτής = ό,τι ορίζει ο ποινικός νομοθέτης σε αφηρημένη διάταξη του νόμου, απειλώντας με ποινή για περίπτωση παραβίασης των ορισμών του = κάθε εκδήλωση ανθρώπινης συμπεριφοράς θεωρούμενης ως επικίνδυνα αντικοινωνικής που απειλείται με ποινή Άρθ.14ΠΚ άρθ.1 ΠΚ + 7 Συντ. = κανένα έγκλημα καμία ποινή χωρίς νόμο (αρχή νομιμότητας εγκλημάτων και ποινών) + άρθ.7 ΕΣΔΑ + 11§2 Οικ.Δ.Δ.Α. Τρίπτυχο: έννομο αγαθό – προσβολή (έγκλημα) – ποινή (αντίδραση/ ανταπόδοση από την κοινωνία) το έγκλημα όχι ως παράβαση κανόνα δικαίου, αλλά ως αντικοινωνική ανθρώπινη συμπεριφορά που εκδηλώνεται σε ορισμένο κοινωνικό περιβάλλον με κριτήριο τον βαθμό επικινδυνότητάς της. Rafael Garofalo: «Φυσικό έγκλημα η προσβολή των στοιχειωδών εκείνων φιλάλληλων (αλτρουιστικών) συναισθημάτων, τα οποία υπό διαφορετική κάθε φορά διαμόρφωση και ένταση είναι αναγκαίως διαδεδομένα σε κάθε οργανωμένη κοινωνία, κατά το μέσο μέτρο που τα συναισθήματα αυτά είναι απαραίτητα για την κοινωνική προσαρμογή του ατόμου». Τα συναισθήματα αυτά είναι : ο οίκτος/αγαθότητα (pitié) και η χρηστότητα/δικαιότητα (probité), δηλ. ο σεβασμός απέναντι σε κάθε τι που ανήκει σε άλλον. ΑΘΑΝΑΣΊΑ Π. ΣΥΚΙΩΤΟΥ 1

ΝΟΜΙΚΟ & ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΑΘΑΝΑΣΊΑ Π. ΣΥΚΙΩΤΟΥ 2 Εγκλήματα πραγματικά και όχι νομικά (δυνατότητα ποινικοποίησης) Εγκλήματα νομικά και όχι πραγματικά (δυνατότητα αποποινικοποίησης) Εγκλήματα πραγματικά και νομικά (ήδη ποινικοποιη μένα) Συνήθως το νομικό περικλείει το πραγματικό γιατί η αξία που προστατεύει η κοινωνία είναι αυτή που ωθεί για νομοθετική παρέμβαση

ΝΟΜΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ Άρθρ.14 ΠΚ = έγκλημα είναι: πράξη άδικη και καταλογιστή στον δράστη της η οποία τιμωρείται από τον νόμο. ΑΘΑΝΑΣΊΑ Π. ΣΥΚΙΩΤΟΥ 3

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΝΟΜΙΚΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ Πράξη: εξωτερίκευση ανθρώπινης συμπεριφοράς = θετική, αλλά και αρνητική ενέργεια (παράλειψη) αλλά και συμπεριφορά που δείχνει τρόπο ζωής /τρόπο κοινωνικής διαβίωσης π.χ. – έκθεση (άρθ.306 ΠΚ -2η περ.) – παράλειψη λυτρώσεως από κινδύνου ζωής (άρθ.307 ΠΚ) – εγκατάλειψη εγκύου (άρθ.359 ΠΚ) – παραμέληση εποπτείας ανηλίκου (άρθ.360 ΠΚ) – εκμετάλλευση πόρνης (άρθ.350 ΠΚ), επαιτεία (άρθ.407 ΠΚ). ΑΘΑΝΑΣΊΑ Π. ΣΥΚΙΩΤΟΥ 4

Άδικη: απαγορευμένη από τον νόμο = αυτή που αντίκειται σε δικαιικό κανόνα. Με το να αφαιρέσεις ένα πράγμα δεν γίνεσαι αυτόματα κλέφτης (π.χ. 374ΠΚ). Πρέπει να υπάρχει και πρόθεση (δόλος –άρθ.27ΠΚ). Συνήθως η πρόθεση χαρακτηρίζει την πράξη. ΑΘΑΝΑΣΊΑ Π. ΣΥΚΙΩΤΟΥ 5

Για να τιμωρηθεί ο δράστης απαιτείται: 1. Αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος = (αντικειμενικά στοιχεία του αδίκου) = η συγκεκριμένη ενέργεια να προβλέπεται σαφώς και ρητώς από τον νόμο = σαφής περιγραφή της συγκεκριμένης πράξης 2. Υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος = (υποκειμενικά στοιχεία του αδίκου) = υπαιτιότητα άρθ.26ΠΚ (:δόλος -άρθ.27 ή αμέλεια άρθ.28 ΠΚ) = να μπορεί η πράξη να καταλογιστεί στον δράστη ΑΘΑΝΑΣΊΑ Π. ΣΥΚΙΩΤΟΥ 6

3. Να ερευνηθεί μήπως υπάρχει λόγος που αναιρεί τον άδικο χαρακτήρα της πράξης, δηλ. που την κάνει επιτρεπτή = ερευνάται ο αρνητικός χαρακτήρας του άδικου (λόγοι άρσης του). ΑΘΑΝΑΣΊΑ Π. ΣΥΚΙΩΤΟΥ 7

Λόγοι που αποκλείουν τον άδικο χαρακτήρα της πράξης (ή που μπορούν να την κάνουν επιτρεπτή κατ’εξαίρεση) Νόμιμη προσταγή (άρθ.21 ΠΚ) Άμυνα (άρθ.22 ΠΚ) Κατάσταση ανάγκης που αποκλείει το άδικο (άρθ.25 ΠΚ) = βλάβη σημαντικά κατώτερη από την απειληθείσα μερικές φορές και η συναίνεση του παθόντος («αδικείται δ’ουδείς εκών» κατά Αριστοτέλη) Προϋπόθεση: ισχυρή συναίνεση (όχι αστεϊσμός, πλάνη, απάτη, βία, απειλή ή μειωμένες πνευματικές λειτουργίες). Βλ. άρθ ΠΚ. (336 ΠΚ= όχι άρση αλλά μη πλήρωση αντικειμ. υποστ.) 8

Διάκριση λόγων άρσης του αδίκου γενικοί λόγοι = για όλα σχεδόν τα εγκλήματα –(εκτός από τα απόλυτα, όπως ο βιασμός όπου δεν μπορεί να υπάρξει λόγος που να αποκλείει το άδικο) ειδικοί = για ορισμένα εγκλήματα π.χ. στην άμβλωση το άρθ.304 ΠΚ αναφέρει πότε είναι θεμιτή/ δικαιολογημένη]. Σημ. Το ότι δεν είναι άδικη μια πράξη για το ποινικό δεν σημαίνει ότι δεν είναι για άλλους κλάδους του δικαίου, π.χ. μοιχεία = λόγος διαζυγίου ΑΘΑΝΑΣΊΑ Π. ΣΥΚΙΩΤΟΥ 9

"Πράξη καταλογιστή στον δράστη της" Καταλογισμός = μομφή που προσάπτουμε προσωπικά κατά του δράστη για τη συμπεριφορά του, που ενώ μπορούσε να πράξει σύννομα επέλεξε να πράξει διαφορετικά ("άλλως δύνασθαι πράττειν"), δηλ. υπαιτιότητα άρθ.26 (= δόλος ή αμέλεια) Ο καταλογισμός προϋποθέτει ελεύθερη βούληση. ΑΘΑΝΑΣΊΑ Π. ΣΥΚΙΩΤΟΥ 10

Λόγοι που αποκλείουν τον καταλογισμό κατάσταση ανάγκης που αποκλείει τον καταλογισμό (άρ.32 ΠΚ) = αγαθό που βλάπτεται να είναι ίσης αξίας με το προστατευόμενο πλάνη (πραγματική -άρθ.30 ΠΚ όταν δεν αποδίδεται σε αμέλεια) διατάραξη πνευματικών λειτουργιών ή συνείδησης (άρθ ΠΚ) ΑΘΑΝΑΣΊΑ Π. ΣΥΚΙΩΤΟΥ 11

«Tιμωρούμενη από τον νόμο» Βασική διάκριση των νομικών εγκλημάτων = σύμφωνα με τη βαρύτητα της απειλούμενης ποινής (άρθ.18 ΠΚ): – πταίσματα -κράτηση (άρθ.55 ΠΚ) – πλημμελήματα -φυλάκιση (άρθρ.53 ΠΚ) ή χρηματ. ποινή (άρθ.57 ΠΚ) – Κακουργήματα -κάθειρξη (άρθρ.52 ΠΚ) + παρεπόμενες ποινές (άρθ ΠΚ) + μέτρα ασφαλείας (άρθ ΠΚ) ΑΘΑΝΑΣΊΑ Π. ΣΥΚΙΩΤΟΥ 12