1 ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΝΕΟΠΛΑΣΙΑΣ Χρήστος Ν. Χριστόπουλος, MD Ακτινοθεραπευτής - Ογκολόγος Ογκολογική Νοσηλευτική ΑΤΕΙ Πάτρας 2009

2 ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΝΕΟΠΛΑΣΙΑ Ο καρκίνος χαρακτηρίζεται από τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό ανώμαλων κυττάρωνΟ καρκίνος χαρακτηρίζεται από τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό ανώμαλων κυττάρων Τα παθολογικά κύτταρα, δεν υπακούουν στους νόμους ελέγχου, ανάπτυξης και θανάτου που ρυθμίζουν τη ζωή των φυσιολογικών κυττάρων του οργανισμούΤα παθολογικά κύτταρα, δεν υπακούουν στους νόμους ελέγχου, ανάπτυξης και θανάτου που ρυθμίζουν τη ζωή των φυσιολογικών κυττάρων του οργανισμού

3 ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ Τα κακοήθη νεοπλάσματα αποτελούν σήμερα μία από τις συχνότερες αιτίες θανάτου. Συγκεκριμένα κατέχουν τη δεύτερη θέση μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις.Τα κακοήθη νεοπλάσματα αποτελούν σήμερα μία από τις συχνότερες αιτίες θανάτου. Συγκεκριμένα κατέχουν τη δεύτερη θέση μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αύξηση του μέσου όρου ζωής του πληθυσμού, μια που η συχνότητα εμφάνισης των κακοηθών νεοπλασμάτων αυξάνει σημαντικά με την ηλικίαΑυτό οφείλεται κυρίως στην αύξηση του μέσου όρου ζωής του πληθυσμού, μια που η συχνότητα εμφάνισης των κακοηθών νεοπλασμάτων αυξάνει σημαντικά με την ηλικία Ακόμα, οφείλεται στην επιβάρυνση του περιβάλλοντος από διάφορες καρκινογόνες ουσίες ή ακτινοβολίες και σε διατροφικές ή άλλες συνήθειες (κάπνισμα), που συμβάλλουν στην εμφάνιση νεοπλασιών.Ακόμα, οφείλεται στην επιβάρυνση του περιβάλλοντος από διάφορες καρκινογόνες ουσίες ή ακτινοβολίες και σε διατροφικές ή άλλες συνήθειες (κάπνισμα), που συμβάλλουν στην εμφάνιση νεοπλασιών.

4 ΕΓΚΑΙΡΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ (1) Δυστυχώς, η διάγνωση των νέων περιπτώσεων καρκίνου δε γίνεται πάντα έγκαιρα, όταν ο όγκος είναι μικρός σε μέγεθος και περιορισμένος, οπότε μπορεί να αφαιρεθεί πλήρως χειρουργικά (στάδιο 1 ή 2 της νεοπλασματικής νόσου).Δυστυχώς, η διάγνωση των νέων περιπτώσεων καρκίνου δε γίνεται πάντα έγκαιρα, όταν ο όγκος είναι μικρός σε μέγεθος και περιορισμένος, οπότε μπορεί να αφαιρεθεί πλήρως χειρουργικά (στάδιο 1 ή 2 της νεοπλασματικής νόσου). Η διάγνωση γίνεται συχνά όταν ο όγκος είναι ήδη μεγάλος (στάδιο 3) και έχει κάνει μεταστάσεις σε άλλα όργανα του σώματος, όταν δηλαδή βρισκόμαστε σε προχωρημένο στάδιο της νόσου, όπου η θεραπεία δεν έχει πάντα την ίδια αποτελεσματικότητα.Η διάγνωση γίνεται συχνά όταν ο όγκος είναι ήδη μεγάλος (στάδιο 3) και έχει κάνει μεταστάσεις σε άλλα όργανα του σώματος, όταν δηλαδή βρισκόμαστε σε προχωρημένο στάδιο της νόσου, όπου η θεραπεία δεν έχει πάντα την ίδια αποτελεσματικότητα.

5 ΕΓΚΑΙΡΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ (2) Ήταν επιτακτική ανάγκη, επομένως, η εύρεση έγκαιρων σημείων ή συμπτωμάτων της νεοπλασματικής νόσου, που θα μας επιτρέψουν την έγκαιρη διάγνωση, πριν γίνουν δηλαδή μεταστάσεις, και την όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη ιατρική αντιμετώπιση.Ήταν επιτακτική ανάγκη, επομένως, η εύρεση έγκαιρων σημείων ή συμπτωμάτων της νεοπλασματικής νόσου, που θα μας επιτρέψουν την έγκαιρη διάγνωση, πριν γίνουν δηλαδή μεταστάσεις, και την όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη ιατρική αντιμετώπιση. Έτσι μόνο μπορούν άτομα με καρκίνο να επιβιώσουν περισσότερο, να έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής ή ακόμα και να θεραπευτούν τελείως.Έτσι μόνο μπορούν άτομα με καρκίνο να επιβιώσουν περισσότερο, να έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής ή ακόμα και να θεραπευτούν τελείως.

6 ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Έγκαιρη διάγνωση: πρώιμη ανεύρεση νεοπλασίας σε αρχικά στάδια - προσυμπτωματικός έλεγχος: ανίχνευση όγκου σε ασυμπτωματικά, φυσιολογικά και υγιή άτομα από τον γενικό πληθυσμό η από ομάδες υψηλού κινδύνου.Έγκαιρη διάγνωση: πρώιμη ανεύρεση νεοπλασίας σε αρχικά στάδια - προσυμπτωματικός έλεγχος: ανίχνευση όγκου σε ασυμπτωματικά, φυσιολογικά και υγιή άτομα από τον γενικό πληθυσμό η από ομάδες υψηλού κινδύνου. Διαφορική διάγνωση νεοπλασίας από άλλους κακοήθεις ή καλοήθεις όγκους με σκοπό την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας κατά περίπτωση.Διαφορική διάγνωση νεοπλασίας από άλλους κακοήθεις ή καλοήθεις όγκους με σκοπό την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας κατά περίπτωση. Εκτίμηση μεγέθους του όγκου.Εκτίμηση μεγέθους του όγκου. Εκτίμηση της κλινικής σταδιοποίησης και ταξινόμησης του όγκου, δηλαδή εκτίμηση της έκτασης, της εξάπλωσης και του σταδίου.Εκτίμηση της κλινικής σταδιοποίησης και ταξινόμησης του όγκου, δηλαδή εκτίμηση της έκτασης, της εξάπλωσης και του σταδίου. Πρόγνωση σοβαρότητας και εξέλιξης της νεοπλασίας.Πρόγνωση σοβαρότητας και εξέλιξης της νεοπλασίας. Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της θεραπευτικής αγωγής που θα αντικατοπτρίζεται στην μείωση της τιμής των καρκινικών δεικτών.Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της θεραπευτικής αγωγής που θα αντικατοπτρίζεται στην μείωση της τιμής των καρκινικών δεικτών. Παρακολούθηση (follow up ) του αποτελέσματος της θεραπείας με σκοπό την έγκαιρη ανίχνευση υποτροπής της νόσου.Παρακολούθηση (follow up ) του αποτελέσματος της θεραπείας με σκοπό την έγκαιρη ανίχνευση υποτροπής της νόσου.

7 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ Ένα από τα βασικά ερωτήματα είναι γιατί ορισμένοι καρκίνοι έχουν τάση να εμφανίζονται περισσότερο μέσα σε ορισμένες οικογένειες.Ένα από τα βασικά ερωτήματα είναι γιατί ορισμένοι καρκίνοι έχουν τάση να εμφανίζονται περισσότερο μέσα σε ορισμένες οικογένειες. Οι στενοί συγγενείς κάποιου που εκδήλωσε ορισμένους τύπους καρκίνου, έχουν περισσότερες πιθανότητες να προσβληθούν οι ίδιοι από εκείνο τον καρκίνο ή από άλλους.Οι στενοί συγγενείς κάποιου που εκδήλωσε ορισμένους τύπους καρκίνου, έχουν περισσότερες πιθανότητες να προσβληθούν οι ίδιοι από εκείνο τον καρκίνο ή από άλλους.

8 ΓΕΝΕΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Στις οικογενειακές καταστάσεις που υπάρχουν αυξημένα περιστατικά καρκίνου, πιθανότατα υπάρχει γενετικό υπόβαθρο.Στις οικογενειακές καταστάσεις που υπάρχουν αυξημένα περιστατικά καρκίνου, πιθανότατα υπάρχει γενετικό υπόβαθρο. Παράλληλα πρέπει να ληφθεί υπ' όψη το γεγονός ότι τα μέλη μιας οικογένειας μπορεί να υποβάλλονται στους ίδιους καρκινογόνους περιβαλλοντικούς παράγοντες.Παράλληλα πρέπει να ληφθεί υπ' όψη το γεγονός ότι τα μέλη μιας οικογένειας μπορεί να υποβάλλονται στους ίδιους καρκινογόνους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Άτομα τα οποία έχουν οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του παχέος εντέρου, του μαστού, της ωοθήκης, του προστάτη θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και να κάνουν τα ανιχνευτικά τεστ που τους συστήνει για κάθε περίπτωση ο γιατρός τους.Άτομα τα οποία έχουν οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του παχέος εντέρου, του μαστού, της ωοθήκης, του προστάτη θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και να κάνουν τα ανιχνευτικά τεστ που τους συστήνει για κάθε περίπτωση ο γιατρός τους.

9 ΚΑΠΝΙΣΜΑ Θεωρείται ότι παίζει ρόλο σε περίπου 25%- 35%των θανάτων λόγω καρκίνου. Ευθύνεται για το 90% των θανάτων λόγω καρκίνου του πνεύμονα.Θεωρείται ότι παίζει ρόλο σε περίπου 25%- 35%των θανάτων λόγω καρκίνου. Ευθύνεται για το 90% των θανάτων λόγω καρκίνου του πνεύμονα. Πολλοί άλλοι καρκίνοι προκαλούνται από το κάπνισμα: στοματικής κοιλότητας, λάρυγγα, οισοφάγου, παγκρέατος, ουροδόχου κύστης.Πολλοί άλλοι καρκίνοι προκαλούνται από το κάπνισμα: στοματικής κοιλότητας, λάρυγγα, οισοφάγου, παγκρέατος, ουροδόχου κύστης. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι 50% των ασθενών με καρκίνο της ουροδόχου κύστης, είναι ή υπήρξαν καπνιστές.Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι 50% των ασθενών με καρκίνο της ουροδόχου κύστης, είναι ή υπήρξαν καπνιστές.

10 ΜΟΛΥΝΣΕΙΣ Ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων είναι η αιτία για τους περισσότερους καρκίνους του τραχήλου της μήτρας.Ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων είναι η αιτία για τους περισσότερους καρκίνους του τραχήλου της μήτρας. Οι ιοί της ηπατίτιδας Β και C μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο στο συκώτι. Ο ιός HIV ευνοεί την ανάπτυξη λεμφωμάτων και σαρκωμάτων.Οι ιοί της ηπατίτιδας Β και C μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο στο συκώτι. Ο ιός HIV ευνοεί την ανάπτυξη λεμφωμάτων και σαρκωμάτων. Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, που προκαλεί έλκος στο πεπτικό σύστημα, έχει συσχετισθεί με τον καρκίνο του στομάχου.Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, που προκαλεί έλκος στο πεπτικό σύστημα, έχει συσχετισθεί με τον καρκίνο του στομάχου. Απλά προληπτικά μέτρα όπως ο εμβολιασμός εναντίον της ηπατίτιδας Β και η χρήση προφυλακτικού κατά τη σεξουαλική επαφή (πρόληψη μετάδοσης του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων και του ιού του AIDS), μπορούν να μας προστατέψουν από επικίνδυνους καρκίνους.Απλά προληπτικά μέτρα όπως ο εμβολιασμός εναντίον της ηπατίτιδας Β και η χρήση προφυλακτικού κατά τη σεξουαλική επαφή (πρόληψη μετάδοσης του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων και του ιού του AIDS), μπορούν να μας προστατέψουν από επικίνδυνους καρκίνους.

11 ΔΙΑΤΡΟΦΗ (1) Το τι τρώμε, το περιεχόμενο τους και ο τρόπος με τον οποίο προετοιμάζονται ή μαγειρεύονται παίζουν σημαντικό ρόλο.Το τι τρώμε, το περιεχόμενο τους και ο τρόπος με τον οποίο προετοιμάζονται ή μαγειρεύονται παίζουν σημαντικό ρόλο. Το κρέας το οποίο ψήνεται στη σχάρα ή στα κάρβουνα εμπεριέχει περισσότερους κινδύνους για καρκίνο παρά το κρέας που γίνεται ψητό στο φούρνο ή βραστό.Το κρέας το οποίο ψήνεται στη σχάρα ή στα κάρβουνα εμπεριέχει περισσότερους κινδύνους για καρκίνο παρά το κρέας που γίνεται ψητό στο φούρνο ή βραστό. Τα επεξεργασμένα τρόφιμα μπορούν να περιέχουν χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή και συντήρηση τους όπως οι νιτροζαμίνες που σχετίζονται με την πρόκληση ορισμένων καρκίνων (οισοφάγου, ήπατος)Τα επεξεργασμένα τρόφιμα μπορούν να περιέχουν χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή και συντήρηση τους όπως οι νιτροζαμίνες που σχετίζονται με την πρόκληση ορισμένων καρκίνων (οισοφάγου, ήπατος) Η διατροφή πλούσια σε κορεσμένα λίπη τα οποία είναι ζωικής προέλευσης, συσχετίζεται με μεγαλύτερο κίνδυνο για πρόκληση καρκίνων όπως αυτόν του παχέος εντέρου σε σύγκριση με τη διατροφή που είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα λίπη.Η διατροφή πλούσια σε κορεσμένα λίπη τα οποία είναι ζωικής προέλευσης, συσχετίζεται με μεγαλύτερο κίνδυνο για πρόκληση καρκίνων όπως αυτόν του παχέος εντέρου σε σύγκριση με τη διατροφή που είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα λίπη.

12 ΔΙΑΤΡΟΦΗ (2) Το αλκοόλ μπορεί να ευνοήσει την ανάπτυξη καρκίνων της στοματικής κοιλότητας και του λάρυγγα διότι προκαλεί άμεσες βλάβες σε κύτταρα των οργάνων αυτών. Επίσης έμμεσα λόγω του μεταβολισμού του, μπορεί να ευνοήσει καρκινογένεση των ιστών του ήπατος και του μαστού.Το αλκοόλ μπορεί να ευνοήσει την ανάπτυξη καρκίνων της στοματικής κοιλότητας και του λάρυγγα διότι προκαλεί άμεσες βλάβες σε κύτταρα των οργάνων αυτών. Επίσης έμμεσα λόγω του μεταβολισμού του, μπορεί να ευνοήσει καρκινογένεση των ιστών του ήπατος και του μαστού. Ο κίνδυνος για καρκίνο μπορεί να αυξηθεί είτε διότι έχουμε κάποια πράγματα στη διατροφή μας είτε διότι κάποια άλλα απουσιάζουν από αυτή ή δεν υπάρχουν στο βαθμό που θα έπρεπε.Ο κίνδυνος για καρκίνο μπορεί να αυξηθεί είτε διότι έχουμε κάποια πράγματα στη διατροφή μας είτε διότι κάποια άλλα απουσιάζουν από αυτή ή δεν υπάρχουν στο βαθμό που θα έπρεπε. Τα φυτοχημικά θρεπτικά συστατικά που περιέχονται μέσα στα φρούτα και στα λαχανικά, τα δημητριακά ολικής αλέσεως και άλλα τρόφιμα που προέρχονται από το φυτικό βασίλειο, μειώνουν τον κίνδυνο καρκίνου της ουροδόχου κύστης και του παχέος εντέρου Τα φυτοχημικά θρεπτικά συστατικά που περιέχονται μέσα στα φρούτα και στα λαχανικά, τα δημητριακά ολικής αλέσεως και άλλα τρόφιμα που προέρχονται από το φυτικό βασίλειο, μειώνουν τον κίνδυνο καρκίνου της ουροδόχου κύστης και του παχέος εντέρου

13 ΗΛΙΟΣ Η έκθεση σας υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου είναι υπεύθυνη νια σχεδόν όλες τις περιπτώσεις των βασικοκυτταρικών και ακανθοκυτταρικών καρκίνων του δέρματος.Η έκθεση σας υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου είναι υπεύθυνη νια σχεδόν όλες τις περιπτώσεις των βασικοκυτταρικών και ακανθοκυτταρικών καρκίνων του δέρματος. Η ίδια ακτινοβολία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τα κακοήθη μελανώματα.Η ίδια ακτινοβολία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τα κακοήθη μελανώματα. Η αποφυγή της ηλιακής ακτινοβολίας, οι αντι-ηλιακές κρέμες με παράγοντα προστασίας μεγαλύτερο από 15, τα προστατευτικά ρούχα και καπέλα, η αποφυγή του τεχνητού μαυρίσματος με λάμπες, τα ματογυάλια που φιλτράρουν τις υπεριώδεις ακτίνες, αποτελούν αποτελεσματικά μέτρα πρόληψης εναντίον των καρκίνων του δέρματος.Η αποφυγή της ηλιακής ακτινοβολίας, οι αντι-ηλιακές κρέμες με παράγοντα προστασίας μεγαλύτερο από 15, τα προστατευτικά ρούχα και καπέλα, η αποφυγή του τεχνητού μαυρίσματος με λάμπες, τα ματογυάλια που φιλτράρουν τις υπεριώδεις ακτίνες, αποτελούν αποτελεσματικά μέτρα πρόληψης εναντίον των καρκίνων του δέρματος.

14 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Ο αμίαντος που χρησιμοποιήθηκε τις περασμένες δεκαετίες, έχει συσχετισθεί με τουλάχιστο με δύο είδη καρκίνων του πνεύμονα.Ο αμίαντος που χρησιμοποιήθηκε τις περασμένες δεκαετίες, έχει συσχετισθεί με τουλάχιστο με δύο είδη καρκίνων του πνεύμονα. Παράλληλα παρατηρήθηκε ότι όταν η έκθεση στον αμίαντο συνοδεύεται από κάπνισμα, οι πιθανότητες καρκίνου αυξάνουν κατά 90 φορές. Παράλληλα παρατηρήθηκε ότι όταν η έκθεση στον αμίαντο συνοδεύεται από κάπνισμα, οι πιθανότητες καρκίνου αυξάνουν κατά 90 φορές. Οι αρωματικές αμίνες που χρησιμοποιούνται σε ορισμένες βιομηχανίες, είναι αιτία καρκίνου της ουροδόχου κύστης.Οι αρωματικές αμίνες που χρησιμοποιούνται σε ορισμένες βιομηχανίες, είναι αιτία καρκίνου της ουροδόχου κύστης. Το βενζένιο που χρησιμοποιείται σε βερνίκια και γόμες, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για λευχαιμία.Το βενζένιο που χρησιμοποιείται σε βερνίκια και γόμες, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για λευχαιμία.

15 ΑΝΤΙΚΑΡΚΙΝΙΚΕΣ ΤΡΟΦΕΣ Μερικές ομάδες τροφίμων έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τα καθιστούν ισχυρούς συμμάχους μας εναντίον του καρκίνου και άλλων παθήσεων:Μερικές ομάδες τροφίμων έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τα καθιστούν ισχυρούς συμμάχους μας εναντίον του καρκίνου και άλλων παθήσεων: Τα φυλλώδη λαχανικά χρώματος σκούρου πράσινου και αυτά που έχουν χρώμα κίτρινο ή πορτοκαλί όπως τα καρότα, η γλυκοπατάτα, η κολοκύθα που περιέχουν καροτινοειδείς χ ουσίες (ισχυρή αντι-οξειδωτική δράση).Τα φυλλώδη λαχανικά χρώματος σκούρου πράσινου και αυτά που έχουν χρώμα κίτρινο ή πορτοκαλί όπως τα καρότα, η γλυκοπατάτα, η κολοκύθα που περιέχουν καροτινοειδείς χ ουσίες (ισχυρή αντι-οξειδωτική δράση). Το μπρόκολο, το κουνουπίδι, το λάχανο, τα λαχανάκια Βρυξελλών περιέχουν την ευεργετική για τον οργανισμό ουσία sulforaphaneΤο μπρόκολο, το κουνουπίδι, το λάχανο, τα λαχανάκια Βρυξελλών περιέχουν την ευεργετική για τον οργανισμό ουσία sulforaphane Το κρεμμύδι, το σκόρδο, το πράσο, το φρέσκο κρεμμυδάκι καταστέλλουν τις καρκινογόνες ουσίες λόγω των οργανικών θειούχων ενώσεων που περιέχουν και που τους δίνουν την χαρακτηριστική μυρωδιά τους.Το κρεμμύδι, το σκόρδο, το πράσο, το φρέσκο κρεμμυδάκι καταστέλλουν τις καρκινογόνες ουσίες λόγω των οργανικών θειούχων ενώσεων που περιέχουν και που τους δίνουν την χαρακτηριστική μυρωδιά τους.

16 ΦΡΟΥΤΑ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΑ Οι ντομάτες περιέχουν τη λυκοπένη η οποία φάνηκε σε έρευνες ότι έχει την ιδιότητα να μειώνει τον κίνδυνο του καρκίνου του στομάχου, του προστάτη, της ουροδόχου κύστης και του παχέος εντέρου. Οι ντομάτες όταν ψηθούν (σάλτσα), απελευθερώνουν περισσότερη λυκοπένη και γίνονται περισσότερο ωφέλιμες.Οι ντομάτες περιέχουν τη λυκοπένη η οποία φάνηκε σε έρευνες ότι έχει την ιδιότητα να μειώνει τον κίνδυνο του καρκίνου του στομάχου, του προστάτη, της ουροδόχου κύστης και του παχέος εντέρου. Οι ντομάτες όταν ψηθούν (σάλτσα), απελευθερώνουν περισσότερη λυκοπένη και γίνονται περισσότερο ωφέλιμες. Ορισμένες πιπεριές με έντονα χρώματα, κόκκινο, πορτοκαλί και πράσινο πιθανόν να προσφέρουν προστασία από καρκινογόνες ουσίες που εισέρχονται στον οργανισμό δια μέσου του φαγητού ή του καπνίσματος.Ορισμένες πιπεριές με έντονα χρώματα, κόκκινο, πορτοκαλί και πράσινο πιθανόν να προσφέρουν προστασία από καρκινογόνες ουσίες που εισέρχονται στον οργανισμό δια μέσου του φαγητού ή του καπνίσματος. Τα κεράσια, τα δαμάσκηνα, τα διάφορα είδη βατόμουρων, οι φράουλες, τα σταφύλια παίρνουν τις χαρακτηριστικές αποχρώσεις τους από τις ανθοκυανίνες, οι οποίες εξουδετερώνουν καρκινογόνες ουσίες.Τα κεράσια, τα δαμάσκηνα, τα διάφορα είδη βατόμουρων, οι φράουλες, τα σταφύλια παίρνουν τις χαρακτηριστικές αποχρώσεις τους από τις ανθοκυανίνες, οι οποίες εξουδετερώνουν καρκινογόνες ουσίες.

17 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ Αλλαγές συμπεριφοράς εντέρου ή κύστηςΑλλαγές συμπεριφοράς εντέρου ή κύστης Φλεγμονή στον φάρυγγα που δεν υποχωρείΦλεγμονή στον φάρυγγα που δεν υποχωρεί Ασυνήθεις αιμορραγίεςΑσυνήθεις αιμορραγίες Σκλήρυνση ή διόγκωση στον μαστό ή σε άλλο σημείο του σώματοςΣκλήρυνση ή διόγκωση στον μαστό ή σε άλλο σημείο του σώματος Επίμονος βήχας ή βράγχος φωνήςΕπίμονος βήχας ή βράγχος φωνής Δυσπεπτικά ενοχλήματαΔυσπεπτικά ενοχλήματα Αλλαγή στους χαρακτήρες ενός σπίλουΑλλαγή στους χαρακτήρες ενός σπίλου

18 ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΙΜΑΤΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΙΜΑΤΟΣ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΥΓΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΠΡΑΝΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΥΓΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΠΡΑΝΩΝ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΕΝΔΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ ΕΝΔΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΕΞΕΤΑΣΗ ΜΥΕΛΟΥ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΗ ΜΥΕΛΟΥ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ ■■ΒΙΟΨΙΕΣ

19 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΝΟΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑΑΝΟΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΧΗΜΕΙΟ ΜΕ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΧΗΜΕΙΟ ΜΕ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ

20 ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΑΠΩΛΕΙΑ ΜΑΛΛΙΩΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΜΑΛΛΙΩΝ ΕΥΚΟΛΗ ΚΟΠΩΣΗ ΕΥΚΟΛΗ ΚΟΠΩΣΗ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΜΥΕΛΟΥ ΟΣΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΜΥΕΛΟΥ ΟΣΤΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΚΑΙ ΑΓΧΟΥΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΚΑΙ ΑΓΧΟΥΣ ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΕΙΣ ΚΑΚΟΗΘΕΙΕΣ ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΕΙΣ ΚΑΚΟΗΘΕΙΕΣ

21 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΦΟΒΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ ΦΟΒΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ Π ΑΡΑΜΟΡΦΩΣΗΠ ΑΡΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΑΠΩΛΕΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΠΩΛΕΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ