Δρ. Σπυρούλα Σπύρου C.D.A. Κολλέγιο

 Μάθημα 12 

 Μέθοδοι διαχείρισης του στρες VII:  Προγράμματα Διαχείρισης του στρες ◦ Εργοθεραπευτικό πρόγραμμα ◦ STRESSLESS πρόγραμμα

 Υπάρχουν διάφορών ειδών προγραμμάτων που μπορούν να εφαρμοστούν για την διαχείριση του στρες, και αυτά μπορεί να είναι: ◦ προληπτικά ή παρεμβατικά ◦ ατομικά ή ομαδικά ◦ εντός ή εκτός σχολικού περιβάλλοντος ◦ με την εμπλοκή άλλων (π.χ., γονέων, εκπαιδευτικών) ή όχι ◦ Και να έχουν γενική ή ειδική στόχευση (π.χ., παρέμβαση στην κρίση)

 Αυτά τα προγράμματα μπορούν να λάβουν μέρος σε ένα κέντρο ημέρας; σε ένα κέντρο νεολαίας; ως εξωσχολική δραστηριότητα; μέρος ενημέρωσης κοινοτήτων ή δήμων; Κέντρα δια βιού μάθησης, καλοκαιρινές κατασκηνώσεις, σειρά από εκπαιδευτικά απογεύματα ή σαββατοκύριακα, οργάνωση ανθρώπινου δυναμικού στους επαγγελματικούς χώρους, νοσοκομεία και κλινικές, οργανώσεις γονέων και εκπαιδευτών

 Ένα εργοθεραπευτικό πρόγραμμα διαχείρισης του άγχους (stress management program) για νεαρούς ενήλικες που αντιμετωπίζουν στρεσογόνους παράγοντες ή και αγχώδεις διαταραχές, μπορεί να ωφελήσει σημαντικά νεαρά άτομα

 Η αρχική ενήλικη περίοδος εμφανίζει, μεταξύ άλλων, ορισμένες δυσκολίες.  Αποτελώντας το μεταίχμιο, το πέρασμα από την εφηβεία στην ενηλικίωση συνοδεύεται από αντιφατικά συναισθήματα και καταστάσεις.  Το άτομο συνήθως βιώνει ένα συναρπαστικό αίσθημα ελευθερίας, αλλά ταυτόχρονα και φόβο για τις πρωτόγνωρες ευθύνες που πρέπει να αναλάβει.  Οφείλει να πάρει αποφάσεις και να αναλάβει ρόλους που θα τον καθορίσουν και θα τον συνοδέψουν στην υπόλοιπη ζωή του.

 Η επιλογή επαγγέλματος, η οικονομική ανεξαρτητοποίηση από την οικογένεια, η επιλογή ερωτικού συντρόφου και η προετοιμασία του εδάφους για τη δημιουργία οικογένειας αποτελούν μερικές από τις σημαντικές καταστάσεις, τις οποίες καλείται ο νεαρός ενήλικας να αντιμετωπίσει με επιτυχία.

 Η επιτυχία στους νέους ρόλους, τις ευθύνες και τις απαιτήσεις αυτής της περιόδου θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις δεξιότητες και τις ικανότητες που έχουν αποκτηθεί μέχρι τώρα σε συνάρτηση με το κοινωνικοπολιτισμικό, οικονομικό, μορφωτικό επίπεδο, αλλά και το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον του ατόμου.

 Ενδεικτικό πρόγραμμα διαχείρισης άγχους για νεαρούς ενήλικες με αγχώδεις διαταραχές  Το πρόγραμμα διαχείρισης άγχους θα περιλαμβάνει εκπαίδευση σε μια σειρά από δεξιότητες, οι οποίες υπολείπονται συχνά στους νεαρούς ενήλικες με αγχώδεις διαταραχές και οι οποίες είναι απαραίτητες για την άρτια εκτέλεση των λειτουργικών τους ρόλων.  Θα πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες του ατόμου σε κινητικό, συναισθηματικό, πνευματικό και κοινωνικοπολιτισμικό επίπεδο

 Για κινητικές και νευρομυϊκές δεξιότητες είναι κατάλληλες διάφορες μορφές άσκησης.  Ενδεικτικά, μπορούν να προταθούν οι εξής δραστηριότητες: ◦ αεροβική, κολύμπι, τρέξιμο, βάδην, γιόγκα, χορός  Οι δραστηριότητες αυτές μπορούν να πραγματοποιούνται εντός και εκτός του κέντρου ημέρας, ανάλογα με την υποδομή του, τη διαθεσιμότητα των χώρων και βέβαια το ύφος της αθλητικής δραστηριότητας.

 Οι ψυχοκοινωνικές δεξιότητες, οι οποίες υπολείπονται σε μεγάλο βαθμό στα άτομα με αγχώδεις διαταραχές, αποτελούν μεγάλο μέρος του προγράμματος.  Για την αυτοαντίληψη, εφαρμόζονται συνήθως δημιουργικές δραστηριότητες ατομικής φροντίδας, ασκήσεις χαλάρωσης κ.ά.  Για την ικανότητα ανάληψης και διατήρησης συγκεκριμένου λειτουργικού ρόλου, προτείνονται δραστηριότητες που περιλαμβάνουν το παίξιμο ρόλων μέσω της δραματοποίησης και της συζήτησης.

 Για τις δεξιότητες λεκτικής και μη λεκτικής επικοινωνίας, κατάλληλες δραστηριότητες είναι η μίμηση προσώπου και εκφράσεων, το παίξιμο ρόλων, η πραγματοποίηση εκφράσεων μπροστά σε καθρέφτη.

 Για την ικανότητα σύναψης δυαδικών και ομαδικών διαπροσωπικών σχέσεων, προτείνεται αρχικά η σταδιακή και κλιμακούμενη εμπλοκή του ατόμου σε μικρές και έπειτα μεγαλύτερες ομάδες. Επίσης, ενδείκνυνται δραστηριότητες, όπως η δραματοποίηση καθημερινών καταστάσεων, ασκήσεις για αναγνώριση των σημάτων εκείνων που παραπέμπουν στην έναρξη σχέσης, καθώς και ο πειραματισμός σε διάφορα είδη σχέσεων (φιλικές, εργασιακές, εξουσίας).

 Δύο ιδιαίτερα σημαντικές δεξιότητες του συγκεκριμένου προγράμματος είναι η ικανότητα οργάνωσης του προσωπικού χρόνου και οι δεξιότητες αντιμετώπισης stress.  Για την οργάνωση του προσωπικού χρόνου, κατάλληλες είναι οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες με θέμα την εξισορρόπηση των καθημερινών ενασχολήσεων, τον καθορισμό προτεραιοτήτων, δημιουργία ατομικού καθημερινού προγράμματος και συζήτηση για τις αποτελεσματικές και μη συμπεριφορές στην οργάνωση και διαχείριση του χρόνου

 Για τις δεξιότητες αντιμετώπισης stress, μπορούν να χρησιμοποιηθούν συμπεριφορικές και γνωστικές μέθοδοι.  Περιλαμβάνουν κυρίως εκπαίδευση σε τεχνικές χαλάρωσης, εκπαίδευση διεκδικητικότητας και άσκηση του ατόμου σε στρεσογόνες καταστάσεις με ελεγχόμενο τρόπο και κλιμακωτή ένταση

 Η επιτυχία του προγράμματος κρίνεται από ένα σύνολο από συνιστώσες.  Οι σημαντικότερες από αυτές είναι η σωστή οργάνωση, η προώθηση μάθησης και επιτυχημένης λειτουργίας ομάδας, καταλληλότητα των χώρων, η παροχή και σωστή διατήρηση του απαραίτητου εξοπλισμού, η άρτια κατάρτιση του ειδικού, η τήρηση των κανόνων ασφαλείας, αλλά και η προσβασιμότητα στο χώρο, οι προτιμήσεις των ιδίων των ατόμων, και πολλές άλλες εξίσου σημαντικές και συνυπολογίσιμες παράμετροι.

 Στην πράξη, η εκπαίδευση στις τεχνικές χαλάρωσης θα επιφέρει βελτίωση στις ακόλουθες δεξιότητες:  Κινητικές και αισθητηριακές. Ανακούφιση από μυϊκούς πόνους, αντιμετώπιση του αισθήματος κούρασης και εξάντλησης, ουσιαστική κατανόηση του σώματος και ενίσχυση της εικόνας σώματος.  Γνωστικές δεξιότητες. Ενίσχυση μνήμης, συγκέντρωσης, προσοχής, ικανότητας επίλυσης προβλημάτων και κατ’ επέκταση αύξηση της απόδοσης του ατόμου σε καθημερινές δραστηριότητες.

 Ψυχολογικές δεξιότητες. Μείωση του άγχους σε πρακτικό επίπεδο σε καθημερινές καταστάσεις: το άτομο ηρεμεί κατ’ επιλογή. Ικανότητα εντοπισμού και αξιολόγησης των εκφράσεων του άγχους, με αποτέλεσμα μια πιο ικανοποιητική και ισορροπημένη αντίδραση σε αυτό.  Κοινωνικές δεξιότητες. Η μείωση του άγχους στο άτομο θα επιφέρει σημαντική βελτίωση στην επικοινωνία και την αλληλεπίδραση με άλλα άτομα, ενώ θα μπορεί να λειτουργεί πιο αποτελεσματικά και ικανοποιητικά στις διάφορες κοινωνικές του δραστηριότητες.

 Οι διάφορες τεχνικές χαλάρωσης παρουσιάζουν ποικίλα χαρακτηριστικά, τα οποία εμφανίζουν από μικρές έως μεγάλες διαφορές μεταξύ τους.  Ο ειδικός θα πρέπει να γνωρίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε τεχνικής και με βάση αυτά, τη διάγνωση, τα χαρακτηριστικά του ατόμου/ομάδας και φυσικά την προτίμηση του ατόμου/ομάδας να επιλέγει κάθε φορά την καταλληλότερη.

 Άλλες παράμετροι που συνυπολογίζονται στην επιλογή της κατάλληλης τεχνικής είναι: ◦ η διάρκεια εκπαίδευσης ◦ η συχνότητα των συνεδριών ◦ ο απαιτούμενος εξοπλισμός ◦ η καταλληλότητα του χώρου ◦ η ατομική ή ομαδική εφαρμογή της τεχνικής ◦ περιορισμοί και ιδιαιτερότητες σε σωματικό, νοητικό ή άλλο επίπεδο ◦ η ευκολία στην εκμάθηση ◦ η μεταφορά και εφαρμογή της τεχνικής σε ρεαλιστικές συνθήκες ◦ η εκπαίδευση και η εξάσκηση του ειδικού ◦ η αποτελεσματικότητα και η εγκυρότητα της τεχνικής, όπως αυτές προκύπτουν με βάση την εμπειρία του ειδικού και την αξιολόγηση της τεχνικής από νεαρά άτομα

 Μια σημαντική διαφοροποίση στο πρόγραμμα είναι μια πρώτη και αδρή κατηγοριοποίηση ανάμεσα στη βαθιά χαλάρωση και στη σύντομη χαλάρωση.  Η διαφορά τους έγκειται στην έκταση που έχουν στον ανθρώπινο οργανισμό και το σώμα, αλλά και στο περιβάλλον που εφαρμόζονται.  Για τη βαθιά χαλάρωση απαιτείται ένα περιβάλλον στερημένο από φασαρία και χωρίς εξωτερικές διακοπές.  Αντίθετα, η σύντομη χαλάρωση εφαρμόζεται όταν το άτομο βρίσκεται αντιμέτωπο με ψυχοπιεστικά γεγονότα και παρέχει άμεση αποδέσμευση από τη στιγμιαία ένταση.

 Σε δεύτερο επίπεδο, οι τεχνικές χαλάρωσης χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, τις σωματικές και τις ψυχολογικές  Κάποιες από τις τεχνικές αυτές ενδέχεται να τις συναντήσουμε διαφοροποιημένες ή σε μεταξύ τους συνδυασμό.  Υπάρχουν επίσης τεχνικές που έχουν διαμορφωθεί για ειδικές καταστάσεις και κατηγορίες ατόμων, π.χ. οι ‘επί τόπου’ τεχνικές και η χαλάρωση κατά τη διάρκεια της κύησης και του τοκετού

 Προτείνει συγκεκριμένες παρεμβάσεις πρόληψης του άγχους και απευθύνεται στα διαφορετικά είδη  ενδιαφερομένων, και συγκεκριμένα στους δασκάλους, τους εκπαιδευτές και τους εκπαιδευτικούς αλλά επίσης και σε διευθυντές εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και σε υψηλότερα διοικητικά στελέχη τους.  Αυτό σημαίνει ότι κάθε καλή πρακτική απευθύνεται κυρίως είτε σε άτομα που εργάζονται στον εκπαιδευτικό τομέα ή σε επίπεδο ιδρύματος, όπου οι διευθυντές ή άλλα μέλη της διοίκησης έχουν τη δυνατότητα να τις υλοποιήσουν ως μέρος της πολιτικής μείωσης του άγχους.

 Έχουν αναγνωρισθεί τρία είδη παρεμβάσεων για τη διαχείριση του εργασιακού άγχους, τα οποία ορίζονται ως πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια πρόληψη: 1. Οι προσεγγίσεις πρωτοβάθμιας πρόληψης προσπαθούν να καταπολεμήσουν το εργασιακό άγχος, μεταβάλλοντας χαρακτηριστικά του τρόπου οργάνωσης και διαχείρισης της εργασίας. Π.χ. ανασχεδιασμός της εργασίας, η ανάπτυξη κατάλληλων συστημάτων επικοινωνίας και η αναθεώρηση των συστημάτων αξιολόγησης. 2..

 Έχουν αναγνωρισθεί τρία είδη παρεμβάσεων για τη διαχείριση του εργασιακού άγχους, τα οποία ορίζονται ως πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια πρόληψη: 2. Οι προσεγγίσεις δευτεροβάθμιας πρόληψης έχουν ως στόχο την καταπολέμηση του εργασιακού άγχους, αναπτύσσοντας ατομικές ικανότητες διαχείρισης του άγχους μέσω κατάρτισης. Π.χ. η χαλάρωση και η εξάσκηση στην διαχείριση του χρόνου. 3. Οι προσεγγίσεις τριτοβάθμιας πρόληψης στοχεύουν στη μείωση του αντίκτυπου του εργασιακού άγχους στην υγεία των εργαζομένων, αναπτύσσοντας κατάλληλα συστήματα αποκατάστασης και «επιστροφής στη δουλειά» και με βελτιωμένες παροχές επαγγελματικής υγείας αποτελούν η παροχή εμπιστευτικής συμβουλευτικής στους εργαζομένους και η εξάσκηση γνωστικής συμπεριφοράς.

Τεχνικές Προγράμματος ‘STRESSLESS’

 Ανάπτυξη Πρωτοκόλλων, Πολιτικών & Διαδικασιών αναφορικά με το στρες και την ευεξία στον εργασιακό χώρο.  24/7/365 Γραμμή Τηλεφωνικής Υποστήριξης για τη διαχείριση του στρες.  Βραχυπρόθεσμη υποστήριξη, συμβουλευτική και καθοδήγηση στη διοίκηση, στους εργαζόμενους και τα μέλη των οικογενειών τους για τη διαχείριση των εργασιακών, προσωπικών και οικογενειακών θεμάτων που αυξάνουν το επίπεδο στρες και επηρεάζουν τη λειτουργικότητά τους.  Health & Wellness Coaching. Καθοδήγηση σε θέματα Υγείας και Ευεξίας για τα ανώτερα στελέχη και/ή τους εργαζόμενους

 Εκπαιδευτικά προγράμματα για το σύνολο του ανθρώπινου δυναμικού. Δίνεται έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για την καταπολέμηση του στρες, στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της αισιοδοξίας, στην επίλυση προβλημάτων και γενικότερα στη βελτίωση του «ψυχολογικού» ανοσοποιητικού συστήματος των εργαζομένων.  Σεμινάρια και παρουσιάσεις στον τομέα της Υγείας και Ευεξίας. Στόχος αποτελεί η ευαισθητοποίηση και η απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων για την προαγωγή της Υγείας και Ευεξίας πέραν της διαχείρισης του στρες (θέματα που σχετίζονται με ψυχικές και σωματικές ασθένειες αλλά και θέματα όπως διατροφή, άσκηση, φυσική κατάσταση, τεχνικές χαλάρωσης, διακοπή καπνίσματος, κλπ).

 Πρόσωπο με Πρόσωπο συνεδρίες: Συμβουλευτική με βάση το Γνωσιακό Συμπεριφοριστικό Μοντέλο (C.B.T.). Η προσέγγιση C.B.T. στοχεύει στην αναδόμηση του αρνητικού και στρεσογόνου τρόπου σκέψης, ο οποίος επηρεάζει αρνητικά τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των εξυπηρετούμενων.  Critical Incident Stress Management – CISM: Διαχείριση του στρες που βιώνουν οι εργαζόμενοι μετά από ένα αιφνίδιο και τραυματικό γεγονός εντός ή εκτός εργασιακού χώρου όπως ληστείες, ατυχήματα, ξαφνική απώλεια ενός εργαζόμενου, τρομοκρατικές ενέργειες, βία, πυρκαγιά, φυσικές καταστροφές, κλπ. Η Υπηρεσία CISM αποτελεί ένα πολυδιάστατο σύστημα παρεμβάσεων για την υποστήριξη των θυμάτων/αυτόπτων μαρτύρων ενός κρίσιμου περιστατικού στο εργασιακό τους περιβάλλον ή/ και στην προσωπική τους ζωή.

 Case Management: Σχεδιάζει και εμπλουτίζει το ‘Continuity of Care Plan’ για κάθε μεμονωμένη περίπτωση. Tο καθένα πλάνο ξεχωριστά αποτελείται από τηλεφωνικές παρεμβάσεις επακολούθησης στα άτομα που έχουν χρησιμοποιήσει τις ΕΑΡ υπηρεσίες. Επιπρόσθετα, οι επαγγελματίες Case Managers με τη χρήση ανώνυμων ερωτηματολογίων αξιολογούν τον βαθμό ικανοποίησης των εξυπηρετούμενων και την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών που υλοποιήθηκαν.

 Κοσμίδου, Τ. & Μαλαματίδου, Ε. (2009). Οι τεχνικές χαλάρωσης σε ένα εργοθεραπευτικό πρόγραμμα για νεαρούς ενήλικες με αγχώδεις διαταραχές στο κέντρο ημέρας, Εργοθεραπεία, 38,  STRESS LESS: Improving Educators’ Resilience to Stress, European Program (2011).

Ερωτήσεις - Απαντήσεις