1 Ευέλικτη Συσσώρευση Ευέλικτη εξειδίκευση: Piore and Sabel (1984) Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την παραγωγική βάση ορισμένων περιοχών της Ιταλίας που, στο μέσο της κρίσης του φορντισμού, συνέχισαν να επιδεικνύουν οικονομικό δυναμισμό. Περιοχές συγκέντρωσης επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας (Scott, 1988). Ευελιξία:  Στον όγκο των εισροών (διακυμάνσεις ζήτησης)  Στα χαρακτηριστικά των προϊόντων (καταναλωτικές προτιμήσεις)  Στις εργασιακές πρακτικές  Στη χρήση τεχνολογίας  Στην αναδιάρθρωση της παραγωγής  Στις μορφές διεπιχειρηματικών δικτύων

2 Τα χαρακτηριστικά της ευέλικτης συσσώρευσης:  Παραγωγική διαδικασία: Ευέλικτη συσσώρευση Φορντισμός Παραγωγή κατευθυνόμενη από ζήτηση Παραγωγή κατευθυνόμενη από πόρους Νησίδες αγοράς Μαζικές αγορές Οικονομίες πεδίου (ένα εργοστάσιο- πολλά προϊόντα) Οικονομίες κλίμακας (ένα εργοστάσιο- ένα προϊόν) Ευέλικτα εργοστασιακά συστήματα Γραμμές παραγωγής Μη-τυποποιημένα προϊόντα:  Διαφοροποίηση  Διαρκής έλεγχος ποιότητας  Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D)  Αποκαθετοποίηση  Μικρός όγκος αποθεμάτων  Υπεργολαβίες (σχέσεις βασισμένες στην αμοιβαία εμπιστοσύνη και τη δέσμευση σε κοινούς στόχους) Τυποποιημένα προϊόντα:  Μικρός βαθμός διαφοροποίησης  Έλεγχος ποιότητας στο τέλος (κόστος)  Καθετοποίηση  Μεγάλος όγκος αποθεμάτων

3 Ευέλικτη συσσώρευση: Εργασία  Ευέλικτη συσσώρευση  Δυαδικές τοπικές αγορές εργασίας (πυρήνας και περιφερειακοί εργαζόμενοι)  Πυρήνας –σχετική σταθερότητα εργασίας, πολλαπλή ειδίκευση, αυξημένη υπευθυνότητα, αυξημένες απολαβές, δυνατότητα ανέλιξης –Ομάδες εργασίας πολλαπλών καθηκόντων και ειδικεύσεων –Εκπαίδευση, επανεκπαίδευση (μάθηση μέσω πράξης) –Μετακίνηση εργαζομένων στις λειτουργίες και τους χώρους  Φορντισμός  Ολοκληρωμένες αγορές –Σταθερότητα –Μονοδιάστατη ειδίκευση –Μικρές απολαβές –Περιορισμένη ευθύνη –Ένας εργαζόμενος μία θέση

4 Ευέλικτη συσσώρευση: Μακροοικονομικό, πολιτικό, θεσμικό και ιδεολογικό επίπεδο Μακροοικονομικό επίπεδο: Διαφοροποιημένοι ρυθμοί ανάπτυξης, ένταση σχέσεων συναλλαγών αντί για ένταση υλικών πόρων, έξυπνη μεγέθυνση (οικονομίες γνώσης, καινοτομία, πληροφορία) αντί για σκληρή μεγέθυνση (υλικές εισροές), μείωση του ρόλου των μεγάλων επιχειρήσεων και της μεταποίησης Πολιτικο-θεσμικό, ρυθμιστικό και ιδεολογικό επίπεδο: Φορντισμός (κεϋνσιανές ρυθμιστικές πολιτικές κράτους πρόνοιας) Ευέλικτη συσσώρευση (νεοφιλελεύθερες πολιτικές, απορύθμιση, αποδυνάμωση συνδικάτων, πολεμικά κράτη (warfare states) αντί για κράτη κοινωνικής πρόνοιας (welfare states) Παρακμή μεγάλων αστικών κέντρων μαζικής παραγωγής, αναδυόμενα κέντρα τεχνολογίας, μικρής κλίμακας προϊόντα ντιζάϊν, τριτογενής τομέας. Υποχωρούν οι παραδοσιακές ανισότητες κέντρο-περιφέρεια

5 Ευέλικτη συσσώρευση: Ευέλικτος Φορντισμός Τογιοτισμός -Φουτζιτσουισμός  Πολιτιστικές αξίες –αίσθηση του ανήκειν, υπευθυνότητα, μακροπρόθεσμοι στόχοι, στάση λιτότητας  Κυβερνητικό και επιχειρηματικό περιβάλλον –παρέμβαση, βιομηχανικοί όμιλοι εμπορικών και τραπεζικών- χρηματοδοτικών δραστηριοτήτων  Ανταγωνιστικό περιβάλλον –ανταγωνισμός σημαίνει τεχνολογικές και οργανωτικές αναδιαρθρώσεις  Οργανωτικό περιβάλλον –Εφ’ όρου ζωής απασχόληση, διαρκή εκπαίδευση, εξαντλητικοί ολικοί έλεγχοι ποιότητας, θεσμοθετημένη συμμετοχή εργαζομένων σε κρίσιμες αποφάσεις

6 Ευέλικτος Φορντισμός Βασική Οργάνωση  Μικρές ομάδες – πυκνή οριζόντια συνεργασία  Εναλλαγές εργασιακών καθηκόντων  Τεχνολογίες πληροφορικής και ρομποτικής  Συντονισμός (χρόνοι παράδοσης εισροών- εκροών)  Ολικός έλεγχος ποιότητας – μηδενική ανοχή σφαλμάτων  Κατανομή και διαχείριση της πληροφορίας στις ομάδες – συνεργατική διαχείριση

7 Ευέλικτη Συσσώρευση: Τρίτη Ιταλία Δίκτυα μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε παραδοσιακούς κλάδους (κεραμικά, αγγειοπλαστική, μηχανήματα, δέρματα, παπούτσια, ρουχισμός, είδη σπιτιού, έπιπλα) Τρίτη Ιταλία: περιφέρειες της κεντρικής και βορειο- ανατολικής Ιταλίας ανάμεσα στο αναπτυγμένο τρίγωνο (Μιλάνο-Γένοβα-Τορίνο) και τον αναπτυσσόμενο Νότο. Βιοτεχνική παράδοση και ευνοϊκό πολιτικό κλίμα Αποκαθετοποίηση – Πυκνές εξωτερικές οικονομίες (σύνδεση επιχειρήσεων σε πυκνά πλέγματα οριζόντιων και κάθετων διασυνδέσεων) Νέες παραγωγικές ανάγκες, διαφοροποιημένοι κλάδοι, προσαρμοστικότητα, τοπική ανάπτυξη, αξιοποίηση και διάχυση της καινοτομίας των επιχειρήσεων

8 Τρίτη Ιταλία: Οργανωτική Δομή Κοινή Δράση για: Έρευνα και καινοτομία Παραγγελίες Προώθηση Πωλήσεων Αγορές Υλικών Δανειοδοτήσεις Τεχνικές Υπηρεσίες Τεχνικοί Ιδιοκτήτες Εργάτες Σχεδιαστές Τεχνικοί Ιδιοκτήτες Εργάτες Σχεδιαστές Τεχνικοί Ιδιοκτήτες Εργάτες Σχεδιαστές Εξαίρεση από φορολογικούς και εργασιακούς κανονισμούς Τοπικές τεχνικές σχολές και οργανισμοί κατάρτισης Εκτεταμένη οικογένεια Υποστήριξη από τοπικό τραπεζικό σύστημα και τοπική αυτοδιοίκηση Α Β Γ

9 Τρίτη Ιταλία: Παράγοντες Υποστήριξης Ιδιόμορφη κοινωνική δομή Ρευστά και πορώδη όρια κοινωνικών τάξεων, μικρή επιχειρηματικότητα αποδεκτή, θεσμός οικογένειας, Εκτεταμένη Πολύ-απασχόληση Πολύ-απασχόληση σαν παράγοντας απαγόρευσης της προλεταριοποίησης Πολιτική υποστήριξης της μικρής επιχείρησης – επιχειρηματική κουλτούρα Ύπαρξη υποδομών και υπηρεσιών Εταιρείες διαμεσολάβησης, χρηματο-οικονομικών υπηρεσιών, λογιστικής, προώθησης πωλήσεων, τεχνικών συμβούλων, κ.λπ)

10 Τρίτη Ιταλία: Δυνατότητες και Περιορισμοί Αδιαμφισβήτητα συμπεράσματα: Οι τεχνολογίες παραγωγής και οι καταμερισμοί εργασίας είναι αποτέλεσμα θεσμικών πιέσεων και επιλογών σε κρίσιμα σημεία στην ιστορία των προϊόντων και των αγορών Η ευελιξία και η εξειδίκευση είναι εναλλακτικοί τρόποι οργάνωσης της παραγωγής αλλά όχι οι μοναδικοί Οι τοπικότητες δεν είναι αδρανείς χώροι αλλά ενεργά πεδία συμπύκνωσης πρακτικών και διαδικασιών ανάπτυξης Τα κατάλληλα δίκτυα υποστήριξης της επιχειρηματικής δραστηριότητας είναι σημαντικά για τη διαρκή προσαρμογή μιας περιφέρειας στο μεταβαλλόμενο οικονομικό περιβάλλον Περιορισμοί του υποδείγματος της Τρίτης Ιταλίας: Ευέλικτα συστήματα παραγωγής από μικρές επιχειρήσεις είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας του βιομηχανικού καπιταλισμού Το υπόδειγμα έχει ιστορικές καταβολές και η μεταφύτευσή του είναι δύσκολη Άλλα, επίσης επιτυχημένα μοντέλα ανάπτυξης δεν παρουσιάζουν τόσο έντονη τοπικότητα Δεν ανέπτυξε ένα αναλυτικό-ερμηνευτικό υπόδειγμα για την δυναμική, συνεχόμενη βιομηχανική προσαρμογή