ΜΑΘΗΜΑ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΕ Σπύρος Μπλαβούκος και Δημήτρης Μπουραντώνης

ΣΥΝΘΗΚΗ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

Υπόβαθρο: Ευρωπαϊκό Σύνταγμα Συνθήκη Λισαβόνας συνδέεται με διαδικασία διαμόρφωσης του Ευρωπαϊκού Συντάγματος (άρα ξεκινάει ουσιαστικά από το 2001 – αμέσως μετά τη Νίκαια ) Αλλαγές απαραίτητες για να: γίνει η Συνθήκη πιο προσιτή και αποδεκτή από τους Ευρωπαίους πολίτες [Συνθήκη Νίκαιας: διαμορφώνει 38 διαφορετικούς συνδυασμούς στη διαδικασία λήψης αποφάσεων με ψηφοφορίες στο Συμβούλιο και δυνατότητες συμμετοχής του ΕΚ + Πρωτόκολλα και Διακηρύξεις: πολυπλοκότητα ↑↑↑] ικανοποιήσει εθνικές (κράτη-μέλη) και θεσμικές (υπερεθνικά όργανα) προτιμήσεις ενσωματώσει αλλαγές και νέες καταστάσεις που έχουν προκύψει στην πολιτική ατζέντα της ΕΕ (λειτουργία και κατεύθυνση διευρυμένης ΕΕ, προοπτική εμβάθυνσης)

Σημεία Προβληματισμού Ανάγκη για: περαιτέρω ανάδειξη θεσμικού ρόλου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (μόνιμη Προεδρία – από Συνταγματική Συνθήκη) ενίσχυση εξωτερικής διάστασης της ΕΕ (διατηρείται πρόταση του ΕΣ για ενοποίηση της θέσης του Ύπατου Εκπροσώπου με αυτή του Επιτρόπου Εξωτερικών Σχέσεων της Επιτροπής). βελτίωση της λειτουργίας και συνοχής της Επιτροπής (ΕΣ προτείνει μείωση μελών) και του Συμβουλίου (επέκταση ειδικής πλειοψηφίας) αντικατάσταση στάθμισης ψήφων στο Συμβούλιο με ένα πιο απλό σύστημα λήψης αποφάσεων (σύστημα διπλής πλειοψηφίας) αντιμετώπιση ‘δημοκρατικού ελλείμματος’ (ενίσχυση ρόλου ΕΚ με εφαρμογή διαδικασίας συναπόφασης και πρωτοβουλιών πολιτών προς την Επιτροπή για νομοθέτηση)

Συνθήκη Λισαβόνας: Αλλαγές Τύπου ΣΛ περιλαμβάνει δύο Συνθήκες [Συνθήκη Ευρωπαϊκής Ένωσης (55 Άρθρα) και Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (358 Άρθρα)], 37 Πρωτόκολλα και 65 Διακηρύξεις. [Τα Πρωτόκολλα έχουν την ίδια δεσμευτική νομική ισχύ όπως τα Άρθρα της Συνθήκης αλλά οι Διακηρύξεις είναι βασικά πολιτικές δηλώσεις] ΣΛ δεν ακυρώνει προϋπάρχουσες Συνθήκες, τις τροποποιεί και τις συμπληρώνει. Η Συνθήκη για την Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας μετονομάζεται σε Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν υπάρχουν αναφορές που σχετίζονται με το ‘Σύνταγμα’. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων δεν ενσωματώνεται στις Συνθήκες αλλά έχει την ίδια νομική ισχύ (Α.6) Ο όρος «Κοινότητα» αντικαθίσταται με τον όρο «Ένωση». Ο τίτλος του «Υπουργού Εξωτερικών της Ένωσης» (από το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα) αντικαθίσταται με τον τίτλο του «Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για τις Εξωτερικές Υποθέσεις και την Πολιτική Ασφάλειας».

Συνθήκη Λισαβόνας: Αλλαγές Ουσίας Νέοι θεσμοί: Πρόεδρος Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για τις Εξωτερικές Υποθέσεις και την Πολιτική Ασφάλειας (επικουρείται από Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης - ΕΥΕΔ) → ενίσχυση διεθνούς ρόλου ΕΕ αλλά και προοπτική διαθεσμικών εντάσεων.

Σύστημα ψηφοφορίας: τριπλή πλειοψηφία και σύστημα σταθμισμένων ψήφων αντικαθίσταται από σύστημα διπλής πλειοψηφίας από το 2014 (μεταβατική φάση ). Οι νέοι κανόνες ψηφοφορίας (από το 2014) γέρνουν την πλάστιγγα προς τη μεριά των μεγαλύτερων κρατών. Επέκταση κανόνα ειδικής πλειοψηφίας διευκολύνει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων (ειδικά σε θέματα δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων). Ενίσχυση ρόλου ΕΚ με την επέκταση της διαδικασίας συναπόφασης και την αναθεώρηση της διαδικασίας κατάρτισης και έγκρισης του κοινοτικού προϋπολογισμού.

Μείωση αριθμού μελών Επιτροπής (στα δύο τρίτα όπως προβλεπόταν από το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα) τελικά αποτυγχάνει, λόγω ανάγκης θετικού αποτελέσματος στο δημοψήφισμα επικύρωσης της Συνθήκης στην Ιρλανδία. Νέα νομική βάση πολιτικών για την αντιμετώπιση κλιματικής αλλαγής και για την ανάγκη αλληλεγγύης σε θέματα ενεργειακής πολιτικής. Ενισχυμένες αρμοδιότητες στην ΕΕ σε θέματα ενεργειακής πολιτικής και εσωτερικής ασφάλειας.

Συνθήκη Λισαβόνας: Πρωτόκολλα ΗΒ και Ιρλανδία: έχουν την επιλογή συμμετοχής σε θέματα τρίτου πυλώνα που μεταφέρονται στον πρώτο. Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων δεν δημιουργεί νέες νομικές υποχρεώσεις προσαρμογής στο ΗΒ, στην Πολωνία και στη Δημοκρατία της Τσεχίας (από τον Οκτώβριο 2009). Η Ιρλανδία λαμβάνει τη διαβεβαίωση ότι η Συνθήκη δεν επηρεάζει τις εθνικές πολιτικές σε θέματα φορολογίας, στρατιωτικής ουδετερότητας, θέματα ηθικής (αμβλώσεις) και ορισμένα κομμάτια της κοινωνικής πολιτικής.

ΎΠΑΤΟΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΗΣ ΈΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

Η θέση του Ύπατου Εκπροσώπου (ΥΕ) δημιουργείται στη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997) (Γενικός Γραμματέας Συμβουλίου Υπουργών) Πρώτος μόνιμος ΥΕ, Javier Solana (για 10 χρόνια), από 1 Δεκεμβρίου 2009 η Βαρώνη Ashton (πλέον, η Ιταλίδα Federica Mogherini) Επιλογή ΥΕ: από το Ευρωπ. Συμβούλιο με ειδική πλειοψηφία και με τη συμφωνία του Προέδρου της Επιτροπής

Αρμοδιότητες Ύπατου Εκπροσώπου Διαμόρφωση κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας της ΕΕ: υποβολή προτάσεων στο Συμβούλιο και στο Ευρ. Συμβούλιο Εφαρμογή αποφάσεων Προεδρεύει του Συμβουλίου Υπουργών Εξωτ.Υποθέσεων Ως αντιπρόεδρος της Επιτροπής υπεύθυνος για το συντονισμό όλων των πτυχών εξωτερικής δράσης της ΕΕ, εξασφαλίζει συνοχή και συνέπεια μεταξύ των εξωτερικών διευθύνσεων της Επιτροπής Εκπροσωπεί την ΕΕ σε θέματα της ΚΕΠΠΑ Διεξάγει πολιτικό διάλογο με τρίτες χώρες Εκφράζει θέση της ΕΕ σε διεθνείς οργανισμούς και διασκέψεις Διορίζει Ειδικούς Εντεταλμένους της ΕΕ (π.χ. Σουδάν, Κεντρική Ασία, Αφγανιστάν, Βοσνία και Ερζεγοβίνη)

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ (ΕΥΕΔ)

ΝΟΜΙΚΗ ΒΑΣΗ της ΕΥΕΔ Άρθρο 27(3) ΣΕΕ Κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του, ο Ύπατος Εκπρόσωπος επικουρείται από Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης. Η υπηρεσία αυτή συνεργάζεται στενά με τις διπλωματικές υπηρεσίες των κρατών μελών και απαρτίζεται από υπαλλήλους των αρμοδίων διευθύνσεων της Γενικής Γραμματείας του Συμβουλίου και της Επιτροπής καθώς και αποσπασμένο προσωπικό των εθνικών διπλωματικών υπηρεσιών. Η οργάνωση και η λειτουργία της ευρωπαϊκής υπηρεσίας εξωτερικής δράσης καθορίζονται με απόφαση του Συμβουλίου. Το Συμβούλιο αποφασίζει, προτάσει του Ύπατου Εκπροσώπου, μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και έγκριση της Επιτροπής. Απόφαση Ευρ. Συμβουλίου (30 Νοεμβρίου 2009): κατευθυντήριες γραμμές λειτουργίας ΕΥΕΔ Έναρξη λειτουργίας: 1 Δεκεμβρίου 2010

ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ της ΕΥΕΔ Υπηρεσία sui generis φύσης: δεν είναι νέο θεσμικό όργανο αλλά μια λειτουργικά αυτόνομη υπηρεσία ξεχωριστή από Επιτροπή και Γραμματεία Συμβουλίου, αλλά συγκεντρώνει προσωπικό και από τις δύο το ΕΚ επιθυμούσε να ενταχθεί οργανικά πλήρως στη δομή της Επιτροπής (για να ελέγχει προϋπολογισμό) αυτονομία διοικητικού προϋπολογισμού και διαχείρισης προσωπικού (ξεχωριστό κομμάτι του προϋπολογισμού της ΕΕ, όπου ισχύουν όμως οι ίδιοι κανόνες και ελεγκτικοί μηχανισμοί) ευθύνη Ύπατου Εκπροσώπου για προϋπολογισμό και στελέχωση (60% μόνιμα στελέχη, 40% αποσπασμένα από κράτη-μέλη)

ΡΟΛΟΣ και ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΕΥΕΔ Υποστηρίζει δράση Ύπατου Εκπροσώπου – επικουρικός ρόλος Εξασφαλίζει συνοχή και συντονισμό εξωτερικής δράσης ΕΕ Κ-Μ διχασμένα ως προς τον ακριβή ρόλο: μόνο σε θέματα ΚΕΠΠΑ ή πιο διευρυμένες αρμοδιότητες; Προετοιμάζει προτάσεις πολιτικής και τις εφαρμόζει μετά την έγκρισή τους από το Συμβούλιο Επικουρεί τον Πρόεδρο του ΕΣ και τον Πρόεδρο και τα μέλη της Επιτροπής στις λειτουργίες τους, εξασφαλίζοντας στενή συνεργασία με τα Κ-Μ. Παρέχει υποστήριξη στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας (EDA), στο Δορυφορικό Κέντρο της ΕΕ (EUSC), στο Ινστιτούτο Μελετών σε Θέματα Ασφάλειας (EUISS) και στην Ευρωπαϊκή Ακαδημία Ασφάλειας και Άμυνας (ESDC)

ΔΟΜΗ ΕΥΕΔ Γεωγραφική και θεματική κατανομή αρμοδιοτήτων : Θεσμική συνέχεια υπάρχοντος συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας της Επιτροπής και της Γραμματείας του Συμβουλίου Σύστημα Γενικών Διευθύνσεων: 5 γεωγραφικές μονάδες (Αφρική, Ασία, Αμερική, Μέση Ανατολή και Χώρες γειτνίασης προς το Νότο, Ρωσία/Δυτικά Βαλκάνια και Χώρες γειτνίασης προς Ανατολάς) Πολυμερείς και θεματικές μονάδες Διεύθυνση Διαχείρισης Κρίσεων και Σχεδιασμού (CMPD), Σχεδιασμού και Διεξαγωγής Επιχειρήσεων Μη Στρατιωτικού Χαρακτήρα (CPCC), Στρατιωτικό Επιτελείο της ΕΕ (EUMS), Κέντρο Επιχειρήσεων της ΕΕ (SITCEN) Εμπόριο και αναπτυξιακή πολιτική παραμένουν αρμοδιότητες της Επιτροπής Σύστημα Πρεσβειών της ΕΕ: οι κατά τόπους αντιπροσωπείες της Επιτροπής συγχωνεύονται με τις ανεξάρτητες αντιπροσωπείες του ΣΥμβουλίου και υπάγονται ενιαία πλέον στην οργανωτική δομή της ΕΥΕΔ (140 παγκοσμίως)

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Καθυστέρηση έναρξης λειτουργίας ενδεικτικό διαμάχης και σύγχυσης ως προς το ρόλο και τις αρμοδιότητές της Ζητήματα στελέχωσης και επιλογής προσωπικού από ποιες υπηρεσίες/ όργανα και ποιες χώρες διαφορετικές οργανωσιακές κουλτούρες (Επιτροπή – Γραμματεία Συμβουλίου – Εθνικές Αντιπροσωπείες) Έγινε επανεξέταση οργάνωσης και λειτουργίας ΕΥΕΔ (2013) Ωστόσο: Αλλάζει τη θεσμική ισορροπία Κάθε θεσμική καινοτομία χρειάζεται χρόνο