ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ Παναγιωτάκης Αλέξανδρος Ψυχολόγος, MSc στην Εκπαίδευση

Ο όρος ε εε ειδικές μαθησιακές δυσκολίες περιγράφει δυσκολίες στη ανάγνωση, στην κατανόηση κειμένου, στη γραπτή έκφραση, στην ορθογραφία ή στα μαθηματικά. Σε μερικές περιπτώσεις παρατηρείται συνδυασμός δυσκολιών χωρίς όμως να υπάρχει επίπτωση σ’ άλλες νοητικές λειτουργίες.

Επιδημιολογία: Οι διαταραχές μάθησης είναι πιο συχνές στα αγόρια από ότι στα κορίτσια 3 έως 4/1. Μελέτες δείχνουν ότι ανέρχονται σε: 5,6% σε παιδιά ηλικίας 6 χρόνων, 5,6% σε παιδιά ηλικίας 6 χρόνων, 7% σε παιδιά ηλικίας 8 χρονών, 7% σε παιδιά ηλικίας 8 χρονών, 5,4% σε παιδιά ηλικίας 10 χρονών (Παπαγεωργίου 2005). 5,4% σε παιδιά ηλικίας 10 χρονών (Παπαγεωργίου 2005). Οφείλονται σε ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες. Παραμένουν σε σημαντικό ποσοστό και στην ενήλικη ζωή, ενώ οι δευτερογενείς ψυχοκοινωνικές δυσκολίες μπορεί να επηρεάσουν την πορεία του ατόμου.

Ανάλογα με τον τομέα στον οποίο εντοπίζονται οι δυσκολίες διακρίνονται σε: Διαταραχή ανάγνωσης. Διαταραχή ανάγνωσης. Διαταραχή γραπτής έκφρασης. Διαταραχή γραπτής έκφρασης. Διαταραχή μαθηματικών. Διαταραχή μαθηματικών. Σύνδρομο μη λεκτικών δυσκολιών μάθησης. Σύνδρομο μη λεκτικών δυσκολιών μάθησης. Σύνδρομο διαταραχής προσοχής και κινητικής αντίληψης (Παπαγεωργίου 2005). Σύνδρομο διαταραχής προσοχής και κινητικής αντίληψης (Παπαγεωργίου 2005).

Στο άρθρο 3 του νόμου 3699/2008 «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στις ειδικές μαθησιακές δυσκολίες αναφέρονται: Η δυσλεξία. Η δυσλεξία. Η δυσγραφία. Η δυσγραφία. Η δυσαριθμησία. Η δυσαριθμησία. Η δυσαναγνωσία. Η δυσαναγνωσία. Η δυσορθογραφία. Η δυσορθογραφία.

Τα κυριότερα αναγνωστικά λάθη που παρατηρούνται στους μαθητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες είναι (Αναγνωστάκη, 2003): Δυσκολία στη διάκριση διαφορετικών λέξεων, οι οποίες περιλαμβάνουν τα ίδια γράμματα (π.χ. ΤΗΣ- ΣΤΗ). Δυσκολία στη διάκριση διαφορετικών λέξεων, οι οποίες περιλαμβάνουν τα ίδια γράμματα (π.χ. ΤΗΣ- ΣΤΗ). Δυσκολία στην ανάγνωση και προφορά ασυνήθιστων λέξεων. Δυσκολία στην ανάγνωση και προφορά ασυνήθιστων λέξεων. Λαθεμένη προφορά φωνηέντων. Λαθεμένη προφορά φωνηέντων. Καθρεφτική ανάγνωση (π.χ. η λέξη ΑΧ διαβάζεται ΧΑ). Καθρεφτική ανάγνωση (π.χ. η λέξη ΑΧ διαβάζεται ΧΑ). Παρεμβολή άσχετων φωνημάτων κατά την ανάγνωση των λέξεων. Παρεμβολή άσχετων φωνημάτων κατά την ανάγνωση των λέξεων. Παραλείψεις γραμμάτων, συλλαβών ή και λέξεων από μία πρόταση. Παραλείψεις γραμμάτων, συλλαβών ή και λέξεων από μία πρόταση. Αντικατάσταση μιας λέξης από άλλη με παρόμοια σημασία (π.χ. σκοτεινός - μαύρος). Αντικατάσταση μιας λέξης από άλλη με παρόμοια σημασία (π.χ. σκοτεινός - μαύρος).

Συνήθως η γραφή τους χαρακτηρίζεται από: Ακαταστασία, με αποτέλεσμα οι λέξεις να είναι δυσανάγνωστες. Ακαταστασία, με αποτέλεσμα οι λέξεις να είναι δυσανάγνωστες. Ατελής ευθυγράμμιση των λέξεων πάνω στο χαρτί. Ατελής ευθυγράμμιση των λέξεων πάνω στο χαρτί. Γράμματα ή λέξεις γραμμένα καθρεφτικά. Γράμματα ή λέξεις γραμμένα καθρεφτικά. Άτονες λέξεις (δε χρησιμοποιούν τόνους). Άτονες λέξεις (δε χρησιμοποιούν τόνους). Χρήση κεφαλαίων γραμμάτων ανάμεσα στα μικρά. Χρήση κεφαλαίων γραμμάτων ανάμεσα στα μικρά. Παραλείψεις, επαναλήψεις και αντιμεταθέσεις γραμμάτων που αποτελούν τη λέξη. Παραλείψεις, επαναλήψεις και αντιμεταθέσεις γραμμάτων που αποτελούν τη λέξη. Δυσκολία στη εφαρμογή γραμματικού κανόνα. Δυσκολία στη εφαρμογή γραμματικού κανόνα. Δυσκολία να αποδώσουν γραπτώς τις σκέψεις τους. Δυσκολία να αποδώσουν γραπτώς τις σκέψεις τους.

 Προβλήματα ορθογραφίας λεξιλογίου, στίξης, σύνταξης και τονισμού.  Δυσκολίες στη μνήμη, δηλαδή το παιδί δεν μπορεί να θυμηθεί και συνεπώς να εκτελέσει μια σειρά προφορικών εντολών (π.χ. να πει τους μήνες με τη σειρά κ.α.).  Διαταραχές στην οπτικοχωρική αντίληψη και οργάνωση.

Ειδικότερα η World Federation of Neurology χρησιμοποιεί τον όρο δυσλεξία για να περιγράψει τη διαταραχή της ανάγνωσης η οποία χαρακτηρίζεται από:

δυσκολία στην επεξεργασία του γραπτού λόγου και κατά συνέπεια δυσκολία στην ανάγνωση (πολύ αργή ανάγνωση), δυσανάλογα επίμονη προς την ηλικία και το νοητικό δυναμικό του μαθητή, καθώς επίσης επίμονη αδυναμία στην εκμάθηση της ορθογραφίας των λέξεων (αλλοπρόσαλλη ορθογραφία) και στην αυτοματοποίηση της ορθογραφικής ικανότητας. Όλα αυτά παρατηρούνται παρά τις ικανοποιητικές νοητικές ικανότητες των παιδιών και το κατάλληλο σχολικό και κοινωνικο- πολιτιστικό περιβάλλον από το οποίο στην πλειοψηφία τους προέρχονται.

Δυσγραφία Είναι η δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι μαθητές στην ανάκληση και εκτέλεση των διαδοχικών μυοκινητικών κινήσεων που είναι αναγκαίες για τη γραφή γραμμάτων και αριθμών. Οι δύσγραφοι μαθητές αποτελούν μια ανομοιογενή ομάδα. Η δυσγραφία διακρίνεται σε (Deuel,1995): α) δυσλεξική δυσγραφία, όπου τα κείμενα του μαθητή είναι δυσανάγνωστα με πολλά ορθογραφικά λάθη, χωρίς όμως προβλήματα στην αντιγραφή, το κράτημα του μολυβιού και την ταχύτητα κινήσεων σχεδιασμού του γράμματος.

β) δυσγραφία οφειλούμενη σε προβλήματα λεπτής κινητικότητας, δηλαδή τα κείμενα του μαθητή είναι δυσανάγνωστα, αλλά χωρίς ορθογραφικά λάθη. β) δυσγραφία οφειλούμενη σε προβλήματα λεπτής κινητικότητας, δηλαδή τα κείμενα του μαθητή είναι δυσανάγνωστα, αλλά χωρίς ορθογραφικά λάθη. γ) δυσγραφία οφειλούμενη σε προβλήματα χωρικής αντίληψης, όπου τα κείμενα του παιδιού είναι μη ευανάγνωστα, υπάρχουν προβλήματα στην αντιγραφή, χωρίς όμως ορθογραφικά λάθη.

Δυσορθογραφία Η δυσορθογραφία αναφέρεται σε προβλήματα της ορθογραφίας (λεξιλογίου, στίξης, σύνταξης, τονισμού) που εμφανίζονται νωρίς στη σχολική φοίτηση μετά την απόκτηση της αναγνωστικής ικανότητας. Η δυσορθογραφία αναφέρεται σε προβλήματα της ορθογραφίας (λεξιλογίου, στίξης, σύνταξης, τονισμού) που εμφανίζονται νωρίς στη σχολική φοίτηση μετά την απόκτηση της αναγνωστικής ικανότητας.

Δυσαριθμησία Η διαταραχή των μαθηματικών αναγνωρίζεται σε παιδιά με φυσιολογική νοημοσύνη, στα οποία όμως παρατηρείται απόκλιση από το φυσιολογικό διαφορετικών δεξιοτήτων όπως: Η διαταραχή των μαθηματικών αναγνωρίζεται σε παιδιά με φυσιολογική νοημοσύνη, στα οποία όμως παρατηρείται απόκλιση από το φυσιολογικό διαφορετικών δεξιοτήτων όπως: στην ονομασία και κατανόηση μαθηματικών όρων, στην ονομασία και κατανόηση μαθηματικών όρων, στην αποκωδικοποίηση των προβλημάτων σε πράξεις, στην αποκωδικοποίηση των προβλημάτων σε πράξεις, στην αναγνώριση και ανάγνωση αριθμών και μαθηματικών συμβόλων, στην αναγνώριση και ανάγνωση αριθμών και μαθηματικών συμβόλων, στην κατανόηση μαθηματικής ακολουθίας και στην αρίθμηση. στην κατανόηση μαθηματικής ακολουθίας και στην αρίθμηση.

Γραπτά μαθητών με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες

Από την πλευρά της Ψυχοπαιδαγωγικής και της ειδικής παιδαγωγικής αξιολογούνται:  ο δείκτης νοημοσύνης,  το πολιτισμικό, μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο της οικογένειας,  το ψυχολογικό κλίμα στην οικογένεια,  οι μη ακαδημαϊκές δεξιότητες,  οι ακαδημαϊκές δεξιότητες,  το επίπεδο της διαπροσωπικής και ενδοπροσωπικής προσαρμογής του μαθητή στο σχολείο και στο σπίτι,  οι σχέσεις με τους συμμαθητές (ψυχοδυναμική της τάξης),  οι κοινωνικές δεξιότητες,  η πιθανότητα συνύπαρξης μ’ άλλες διαταραχές.

Διάγνωση  Η διάγνωση δεν αφορά μόνο το επίπεδο των ακαδημαϊκών δεξιοτήτων του ατόμου, αλλά και άλλους παράγοντες (οικοσυστημική προσέγγιση στη διάγνωση). Επίσης, προκειμένου να γίνει διάγνωση ενός παιδιού που παρουσιάζει πρόβλημα και να καθοριστούν οι απαραίτητες παρεμβάσεις, είναι αναγκαίο να ακολουθηθεί η διαδικασία της διαφορικής διάγνωσης. Επίσης, προκειμένου να γίνει διάγνωση ενός παιδιού που παρουσιάζει πρόβλημα και να καθοριστούν οι απαραίτητες παρεμβάσεις, είναι αναγκαίο να ακολουθηθεί η διαδικασία της διαφορικής διάγνωσης.

Εκτός από την τυπική ιατρική εξέταση (προγενετικό, περιγενετικό και μεταγενετικό ιστορικό, καθώς και το εάν υπάρχουν οπτικές, ακουστικές, κινητικές ή άλλες ανεπάρκειες), απαιτείται η αξιολόγηση της συχνότητας, της έντασης, της ποιότητας και των συνεπειών κάποιων μορφών συμπεριφοράς που αποκλίνουν από το φυσιολογικό για την ηλικία και το νοητικό επίπεδο του παιδιού. Εκτός από την τυπική ιατρική εξέταση (προγενετικό, περιγενετικό και μεταγενετικό ιστορικό, καθώς και το εάν υπάρχουν οπτικές, ακουστικές, κινητικές ή άλλες ανεπάρκειες), απαιτείται η αξιολόγηση της συχνότητας, της έντασης, της ποιότητας και των συνεπειών κάποιων μορφών συμπεριφοράς που αποκλίνουν από το φυσιολογικό για την ηλικία και το νοητικό επίπεδο του παιδιού.

Μη ακαδημαϊκές δεξιότητες  Η αντίληψη  Η μνήμη  Η λειτουργία γλωσσικού συστήματος  Η φωνολογική ενημερότητα  Η μεταγνωστική ενημερότητα (ρύθμιση σκέψης, επίλυση προβλημάτων, στρατηγικών επίλυσης, προετοιμασία και προγραμματισμό)  Ο Οπτικοκινητικός συντονισμός  Ο προσανατολισμός και η αίσθηση του χώρου Ακαδημαϊκές δεξιότητες Ακαδημαϊκές δεξιότητες Η ανάγνωση Η ανάγνωση Η κατανόηση του περιεχομένου των κειμένων που διαβάζει ή ακούει Η κατανόηση του περιεχομένου των κειμένων που διαβάζει ή ακούει Η γραπτή έκφραση Η γραπτή έκφραση Η γραφή Η γραφή Η ορθογραφία Η ορθογραφία Οι μαθηματικές πράξεις Οι μαθηματικές πράξεις Η κατανόηση και συλλογιστική επίλυσης μαθηματικών προβλημάτων Η κατανόηση και συλλογιστική επίλυσης μαθηματικών προβλημάτων

Το διαγνωστικό έργο είναι απαραίτητο να ανατίθεται σε διεπιστημονική ομάδα ειδικών, η οποία καλείται να σκιαγραφήσει προσεκτικά και σε βάθος την υφή και την έκταση του προβλήματος και ταυτόχρονα να προτείνει αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης του στη σχολική πράξη. Το διαγνωστικό έργο είναι απαραίτητο να ανατίθεται σε διεπιστημονική ομάδα ειδικών, η οποία καλείται να σκιαγραφήσει προσεκτικά και σε βάθος την υφή και την έκταση του προβλήματος και ταυτόχρονα να προτείνει αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης του στη σχολική πράξη. Ο ειδικός, θα ερευνήσει τους λόγους για τους οποίους το παιδί παρουσιάζει ειδικές μαθησιακές δυσκολίες και το είδος των μαθησιακών δυσκολιών. Ο ειδικός, θα ερευνήσει τους λόγους για τους οποίους το παιδί παρουσιάζει ειδικές μαθησιακές δυσκολίες και το είδος των μαθησιακών δυσκολιών.

H διάγνωση γίνεται με τη χορήγηση σε ατομικό επίπεδο σταθμισμένων δοκιμασιών και μη της ανάγνωσης, των μαθηματικών ή της γραπτής έκφρασης, όπου η απόδοση του παιδιού είναι σημαντικά χαμηλότερη από την αναμενόμενη για την ηλικία, τη σχολική εκπαίδευση και το επίπεδο της νοημοσύνης του. H διάγνωση γίνεται με τη χορήγηση σε ατομικό επίπεδο σταθμισμένων δοκιμασιών και μη της ανάγνωσης, των μαθηματικών ή της γραπτής έκφρασης, όπου η απόδοση του παιδιού είναι σημαντικά χαμηλότερη από την αναμενόμενη για την ηλικία, τη σχολική εκπαίδευση και το επίπεδο της νοημοσύνης του.

Στην Ελλάδα για τη διάγνωση χρησιμοποιούνται διάφορα διαγνωστικά εργαλεία, όπως το WISC (τεστ νοημοσύνης –σταθμισμένο), το CELF (τεστ φωνολογικής συνειδητότητας) και το ΑΘΗΝΑ. Ασφαλής διάγνωση μπορεί να τεθεί όταν το παιδί φτάσει στην ηλικία των 9 ετών για να δοθούν τα χρονικά όρια για ωρίμανση. Στην Ελλάδα για τη διάγνωση χρησιμοποιούνται διάφορα διαγνωστικά εργαλεία, όπως το WISC (τεστ νοημοσύνης –σταθμισμένο), το CELF (τεστ φωνολογικής συνειδητότητας) και το ΑΘΗΝΑ. Ασφαλής διάγνωση μπορεί να τεθεί όταν το παιδί φτάσει στην ηλικία των 9 ετών για να δοθούν τα χρονικά όρια για ωρίμανση.

Α. Σταθμισμένες Διαγνωστικές Αξιολογήσεις (tests) 1.Τεστ «ΑΘΗΝΑ» : δυσκολιών μάθησης 2.Τεστ «Ε.ΤΑΦΑ» : αναγνωστικής ικανότητας 3.Τεστ “ACHENBACH” : προφίλ σχολικής ηλικίας 5.Τεστ «Μ.ΦΛΩΡΑΤΟΥ» : γραφής – ορθογραφίας 6.Τεστ “RAVEN” : μέτρησης νοημοσύνης 7.Τεστ “GOODENOUGH” : ιχνογράφησης ανθρωπάκου 8.Τεστ “MAURICE POROT” : ιχνογράφησης οικογένειας 9.Τεστ “BENDER – GESTALT” : οπτικοκινητικής αντίληψης 10.Τεστ “SCHILLING–SEIFFERT–WENDLER”: γραφοκινητικής ανάπτυξης 11.Προκαταρτικό Τεστ Όραση-Ακοή-Κινητικότητα: συντονισμού 12.Λίστες Ελέγχου Βασικών Δεξιοτήτων: μαθησιακής ετοιμότητας σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής

Ευχαριστώ για την προσοχή σας.