«Εγκαταστάσεις - Εξοπλισμός»

Παρουσίαση με θέμα: "«Εγκαταστάσεις - Εξοπλισμός»"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 «Εγκαταστάσεις - Εξοπλισμός»
ΠΕΦΝΙ - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ Οι Νοσοκομειακοί Φαρμακοποιοί στο Μεταίχμιο των Αλλαγών στην Υγεία «Εγκαταστάσεις - Εξοπλισμός» Σταύρος Πολίτης MSc, PhD, Κατερίνα Κουρούπη MSc, Δημήτριος Ρέκκας MSc, PhD Τμήμα Φαρμακευτικής ΕΚΠΑ Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

2 Εγκαταστάσεις - Εξοπλισμός
Στείροι χώροι: Σύντομη ιστορική αναδρομή. Το γενικότερο πλαίσιο κανόνων παραγωγής φαρμακευτι- κών προϊόντων (cGMPs). Ιδιαιτερότητες των στείρων χώρων Ειδικά θέματα Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

3 Charnley – Howorth “Greenhouse”-1961
Στείροι Χώροι 1889 Σύντομη ιστορική αναδρομή: Ιστορία >120 ετών ως έννοια. 2ος ΠΠ: Συστήματα εξαερισμού προς ελάττωση επιμολύνσεων. Φίλτρα HEPA. 1955: βιομηχανική εφαρμογή για “dust – free environment”, Western Electric. 1960-1: Οι πρώτες απόπειρες νηματικής ροής σε χειρουργεία (Blowers and Crew Vs Charnley- Howorth). 1907 Charnley – Howorth “Greenhouse”-1961 Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

4 Willis Whitfield Original laminar flow room
Στείροι Χώροι Σύντομη ιστορική αναδρομή: 1961: Willis Whitfield, Mr. “Clean” Αλλαγή προσέγγισης (The Whitfield Ultra-Clean Room, Time Magazine April 1962). Willis Whitfield Original laminar flow room Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

5 Στείροι Χώροι Ορισμός: Ορισμός EN/ISO 14644-1: «Ένας χώρος:
- εντός του οποίου ελέγχεται η συγκέντρωση των αερογενών σωματιδίων, - ο οποίος είναι σχεδιασμένος με τέτοιο τρόπο ώστε να ελαχιστοποιούνται οι κίνδυνοι δημιουργίας και κατακράτησης σωματιδίων, - και στον οποίο όλοι οι σχετικοί παράγοντες, για παράδειγμα, η θερμοκρασία, η υγρασία και η πίεση ελέγχονται κατάλληλα.» “A room in which the concentration of airborne particles is controlled, and which is constructed and used in a manner to minimize the introduction, generation, and retention of particles inside the room and in which other relevant parameters, e.g. temperature, humidity, and pressure, are controlled as necessary.” Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

6 Στείροι Χώροι Εφαρμογές (Clean rooms):
Φαρμακευτική παραγωγή (στείρα προϊόντα, παρεντερικά, οφθαλμικά) Μικρο-ηλεκτρονική (παραγωγή τσιπ ηλεκτρονικών υπολογιστών), αυτοματοποιημένα συστήματα (εκτύπωσης κ.ά.) Διαστημική (διαστημικά οχήματα, δορυφόροι) Νοσοκομεία Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

7 Σειρά εξειδικευμένων προτύπων
Στείροι Χώροι Ιδιαιτερότητες στείρων προϊόντων (παρεντερικά ΣΧ): Τελικό προϊόν πάντοτε στείρο. Παρασκευή σε χώρους με ειδικές προδιαγραφές (στείροι - καθαροί χώροι, cleanrooms). Προσωπικό: ένδυση, κατάλληλη εκπαίδευση. Ουσίες εγκεκριμένες για παρεντερική χορήγηση. Διαλύτες, βοηθητικές ουσίες (ρυθμιστικά, συντηρητικά) πρέπει να είναι ειδικών προδιαγραφών (π.χ. υψηλής καθαρότητας). Περιέκτες: συγκεκριμένες προδιαγραφές αυστηρότερες μη στείρων σκευασμάτων. Σειρά εξειδικευμένων προτύπων Αυξημένες απαιτήσεις επικύρωσης (validation) διεργασιών και ελέγχου καταλληλότητας (qualification) εξοπλισμού - χώρων Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

8 Στείροι Χώροι Ποιότητα στείρων προϊόντων (παρεντερικά ΣΧ):
Πως εξασφαλίζονται? Με βαθειά γνώση όλων των αλληλο-εξαρτόμενων μερών των εισερχομένων στη διεργασία παραγωγής τους. Άνθρωποι Men Μέθοδοι Methods Μηχανήματα Machines μέθοδος παραγωγής μηχανήματα διαχείριση θερμοκρασίας και υγρασίας, πίεσης, αερογενών σωματιδίων κινήσεις συμπεριφορά υγιεινή μηχανήματα παραγωγής DQ, IQ, OQ, PQ εκπαίδευση φίλτρα Κατασκευαστικές παρεμβάσεις και διαβάθμιση χώρων Υλ. Συσκευ λογισμικό Ά Ύλες μηχανήματα σταθερή θερμοκρασία και υγρασία Συστήματα παρα- κολούθησης και ελέγχου Measurements Υλικά Materials Περιβάλλον Environment Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

9 Risk from Manufacturing site
Στείροι Χώροι Ποιότητα στείρων προϊόντων (παρεντερικά ΣΧ): Πως εξασφαλίζονται? Με άμβλυνση των παραγόντων διακινδύνευσης. QMS-GMP Compliance Infrastructure Equipment Risk from Manufacturing site High Q10 Pharm. Quality Systems Risk from Product QbD Low Q8 Pharmaceutical Development Low High Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

10 Στείροι Χώροι Εγκαταστάσεις: Εξοπλισμός: Ειδικές απαιτήσεις σε:
Σχεδιασμό, έλεγχο καταλληλότητας Υλικά Συστήματα εξαερισμού (HVAC) Διαφορική πίεση ανάμεσα σε χώρους Εξοπλισμός: Παραγωγής Παρακολούθησης και ελέγχου Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

11 Ταξινόμηση Στείρων Χώρων (Classification)
Βαθμίδες (κλάσεις ή ζώνες) A: μια περιορισμένη ζώνη για εργασίες υψηλής επικινδυνότητας π.χ. πλήρωση, σφράγιση, χρήση ανοικτών φυσίγγων και φιαλιδίων, επίτευξη άσηπτων συνθηκών. Χρήση θέσεων εργασίας με νηματική ροή (αέρα σταθερής ταχύτητας 0,45m/s στη θέση εργασίας) B: περιβάλλον βαθμίδας Α για άσηπτη παραγωγή και πλήρωση. Γ: λιγότερο κρίσιμες φάσεις παραγωγής στείρων Δ: όμοια με Γ Α Β Γ Δ Θα μπορούσε ένας καθαρός χώρος Α να συνορεύει με έναν μη ελεγχόμενο χώρο; Η βελτίωση των προδιαγραφών των χώρων γίνεται σταδιακά και φυσικά μεταξύ γειτονικών χώρων υπό διαφορά πίεσης. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

12 Ταξινόμηση Στείρων Χώρων (Classification)
ISO-Classes: 5,6,7,8 ISO :1999, Cleanrooms and associated controlled environments -- Part 1: Classification of air cleanliness. EU-Classes: Classes : A,B,C,D EC - EudraLex, Volume 4, EU Guidelines to Good Manufacturing Practice, Medicinal Products for Human and Veterinary Use, Annex 1, Manufacture of Sterile Medicinal Products, (cor.vers., Nov 2008). US-Classes : 100, 1000, 10000, FDA - Guidance for Industry, Sterile Drug Products Produced by Aseptic Processing - Current Good Manufacturing Practice, Sep 2004 (replaced 1987 guideline) Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

13 Ταξινόμηση Στείρων Χώρων (Classification)
ISO :1999, Cleanrooms and associated controlled environments -- Part 1: Classification of air cleanliness. Μέγιστη συγκέντρωση (σωματίδια/m3 αέρα) σωματιδίων με μέγεθος ≥ από: ISO Κατάταξη Μέγιστη συγκέντρωση (σωματίδια/m3 αέρα) σωματιδίων με μέγεθος ≥ 0,1 μm 0,2 μm 0,3 μm 0,5 μm 1,0 μm 5,0 μm ISO Class 1 10 2 ISO Class 2 100 24 4 ISO Class 3 1 000 237 102 35 8 ISO Class 4 10 000 2 370 1 020 352 83 ISO Class 5 23 700 10 200 3 520 832 29 ISO Class 6 35 200 8 320 293 ISO Class 7 83 200 2 930 ISO Class 8 29 300 ISO Class 9 Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

14 Ταξινόμηση Στείρων Χώρων (Classification)
EC - EudraLex, Volume 4, EU Guidelines to Good Manufacturing Practice, Medicinal Products for Human and Veterinary Use, Annex 1, Manufacture of Sterile Medicinal Products, (cor.vers., Nov 2008). Μέγιστος επιτρεπτός αριθμός αερογενών σωματιδίων ανά κλάση Σε ετοιμότητα Σε λειτουργία Κλάση Μέγιστος αριθμός σωματιδίων /m3 ίσος ή μεγαλύτερος από... 0.5μm 5μm A 3 520 20 B 29 2 900 Γ 29 000 Δ Δεν ορίζεται Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

15 Ταξινόμηση Στείρων Χώρων (Classification)
(EC - EudraLex, Volume 4, EU Guidelines to Good Manufacturing Practice, Medicinal Products for Human and Veterinary Use, Annex 1, Manufacture of Sterile Medicinal Products, (cor.vers., Nov 2008). Όρια μικροβιακής επιμόλυνσης ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΑ ΟΡΙΑ ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΗΣ ΕΠΙΜΟΛΥΝΣΗΣ * Βαθμίδα Δείγμα αέρα CFU/m3 Πλάκες καθιζήσεως (διαμ.90 mm) CFU/4ώρες)** Πλάκες επαφής (διαμ.55 mm) CFU/πλάκα Αποτύπωμα γαντιού με 5 δάκτυλα CFU/γάντι (χειρόκτιο) A <1 B 10 5 Γ 100 50 25 - Δ 200 (*) Πρόκειται για μέσες τιμές (**) Ορισμένες πλάκες καθιζήσεως μπορούν να εκτεθούν για χρονικό διάστημα μικρότερο των τεσσάρων ωρών. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

16 Ταξινόμηση Στείρων Χώρων (Classification)
FDA - Guidance for Industry, Sterile Drug Products Produced by Aseptic Processing - Current Good Manufacturing Practice, Sep 2004 Όρια αριθμού σωματιδίων και μικροβιακής επιμόλυνσης Κατάταξη (Σωματίδια 0,5 μm/ft3) Συσχέτιση με ISO Σωματίδια ≥ 0,5 μm/m3 Μικροβιολογι-κό δείγμα αέρα (cfu/m3 ) Πλάκες καθιζήσεως (διαμ.90 mm) CFU/4ώρες)** 100 5 3 520 1* 1000 6 35 200 7 3 10 000 10 8 50 (*) Τα δείγματα σε αυτή τη βαθμίδα πρέπει να εμφανίζουν μηδενικό μικροβιακό φορτίο. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

17 Ταξινόμηση Στείρων Χώρων (Classification)
FDA - Guidance for Industry, Sterile Drug Products Produced by Aseptic Processing - Current Good Manufacturing Practice, Sep 2004 Ορισμός Critical Area – Class 100 (ISO 5) A critical area is one in which the sterilized drug product, containers, and closures are exposed to environmental conditions that must be designed to maintain product sterility ... Activities conducted in such areas include manipulations (e.g., aseptic connections, sterile ingredient additions) of sterile materials prior to and during filling and closing operations. This area is critical because an exposed product is vulnerable to contamination and will not be subsequently sterilized in its immediate container. To maintain product sterility, it is essential that the environment in which aseptic operations … are conducted be controlled and maintained at an appropriate quality. One aspect of environmental quality is the particle content of the air. Particles are significant because they can enter a product as an extraneous contaminant, and can also contaminate it biologically by acting as a vehicle for microorganisms. Appropriately designed air handling systems minimize particle content of a critical area. Air in the immediate proximity of exposed sterilized containers/closures and filling/closing operations would be of appropriate particle quality … This level of air cleanliness is also known as Class 100 (ISO 5). Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

18 Σύγκριση διαφορετικών συστημάτων
Ταξινόμηση Στείρων Χώρων (Classification) Σύγκριση διαφορετικών συστημάτων Γενικά υπάρχει δυνατότητα αντιστοίχισης. Υπάρχει σύγκλιση Ευρώπης – Αμερικής λόγω εναρμόνισης (ICH). Το πρότυπο ISO αφορά μόνο σε σωματίδια. Προσοχή που αναφέρονται τα όρια πχ κατάσταση λειτουργίας ή μη: - ISO : Occupancy state: As Built/At-Rest/Operational. - EU: At rest/In operation. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

19 Ταξινόμηση Στείρων Χώρων (Classification)
Προσοχή! Οι οδηγίες περιλαμβάνουν ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ απαιτήσεις. Υπάρχουν διαφορές μεταξύ των οδηγιών, προτίμηση αυστηρότερης ανάλογα με χώρα εφαρμογής. Οι οδηγίες αλλάζουν-επικαιροποιούνται! Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

20 Ταξινόμηση Στείρων Χώρων (Classification)
Προσοχή! Πολλές περιπτώσεις και ιδιαιτερότητες ανάλογα με διεργασία και εγκατάσταση (πχ, τελική αποστείρωση ή χρήση Isolators αντίστοιχα). Προσοχή σε μεθόδους μέτρησης (πότε, που και με ποιο τρόπο). Δεν ξεχνάμε το γενικότερο κανονιστικό πλαίσιο (πχ ICH Q7A-GMP guidance) και άλλες πηγές πληροφόρησης (πχ IEST* recommended practices and guides, WHO, Feb 2011). * Institute of Environmental Sciences and Technology. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

21 Σχεδιασμός Εγκατάστασης
Γενικά Κόστη: έκταση, κατασκευή, φορολογία, υποδομή. Εργατικό δυναμικό: διαθεσιμότητα και υπόβαθρο. Υποστήριξη διανομής μεταφορών. Παροχή ενέργειας. Ύδωρ (ποιότητα). Αέρας (ποιότητα). Απόβλητα (πολιτική). Σχεδιασμός σε σχέση με την υπόλοιπη εγκατάσταση. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

22 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Υψηλότερες απαιτήσεις. «Αεροστεγής» κατασκευή. Υλικά ανθεκτικά σε φθορά και παραγωγή σωματιδίων. Λείες επιφάνειες για εύκολο καθαρισμό. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

23 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Θεμελιώδους σημασίας το σύστημα HVAC Heating Ventilation Air-Conditioning Δυο βασικοί μηχανισμοί τρόποι επίτευξης καθαρότητας στο εσωτερικό Ροή και εναλλαγές αέρα Διαφορά πίεσης ανάμεσα στους χώρους (&Αεροφράκτες) Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

24 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Ρόλοι του συστήματος HVAC απομάκρυνση επιμολυντών (σωματιδίων και μικροοργανισμών) ρύθμιση θερμοκρασίας (ψύξη / θέρμανση) ρύθμιση υγρασίας (εφύγρανση / αφύγρανση) εξασφάλιση διαφοράς πίεσης (ΔΡ) παροχή αέρα με κατάλληλη ταχύτητα / εναλλαγές αέρα ανά μονάδα Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

25 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Τι ΔΕΝ μπορεί να κάνει το σύστημα HVAC: καθαρισμό βρώμικων επιφανειών...! μείωση προβλημάτων που δημιουργούνται από το προσωπικό που δεν ακολουθεί τις διαδικασίες...! θαύματα...!!! Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

26 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Τι ΔΕΝ μπορεί να κάνει το σύστημα HVAC: VIDEO Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

27 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Βασικά στοιχεία σχετικά με τα συστήματα HVAC Βασικές κατηγορίες αέρα: φρέσκος αέρας (μόνο μία φορά εισέρχεται στο χώρο) για τοξικά υλικά για εύφλεκτα υλικά για πολύ δραστικά υλικά ανακυκλούμενος αέρας (μέρος του ανακυκλώνεται) πιο οικονομική λύση καλύτερη κατακράτηση από φίλτρα πιθανότητα διασταυρούμενης επιμόλυνσης Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

28 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Βασικά στοιχεία σχετικά με τα συστήματα HVAC Αυξημένη παροχή αέρα: γραφείο ή κατάστημα περίπου 2-10 ανανεώσεις/ώρα σε έναν καθαρό χώρο πολύ περισσότερες π.χ εναλλαγές (βαθμίδα Γ) Ειδικά φίλτρα υψηλής αποτελεσματικότητας: σε ένα γραφείο ή κατάστημα, απλά φίλτρα συνήθως ΗΕPA φίλτρα επαρκούν Θέση τελικών φίλτρων: γραφείο ή κατάστημα, φίλτρα μετά από την παροχή αέρα (σκόνη στους αγωγούς) σε ένα καθαρό χώρο ακριβώς στο σημείο παροχής αέρα Θετική πίεση πιο καθαρών χώρων σε σχέση με τους λιγότερο καθαρούς: πώς: απαγωγή λιγότερου αέρα από αυτόν που εισάγεται ή απαγωγή του αέρα σε γειτονικούς χώρους Κόστος Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

29 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Ροή αέρα στους στείρους χώρους Συμβατική ροή αέρα: μειονέκτημα: η πιθανότητα δημιουργίας στροβίλων σε ορισμένες περιοχές του χώρου Ροή αέρα προς μία κατεύθυνση: laminar flow or unidirectional flow. 90fpm±20%. Πρόταση από την εποχή του Whitfield. Μικτή ροή: συμβατική και διαβίβαση ροής αέρα προς μία κατεύθυνση στις κρίσιμες θέσεις εργασίας. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

30 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Ροή αέρα στους στείρους χώρους Συμβατική ροή αέρα Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

31 Σχεδιασμός Στείρου χώρου Νηματική ροή προς μία κατεύθυνση
Ροή αέρα στους στείρους χώρους Νηματική ροή προς μία κατεύθυνση κάθετη (από επάνω προς τα κάτω) πιο αποτελεσματική οριζόντια (από τοίχο σε τοίχο) πιο οικονομική Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

32 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Ροή αέρα στους στείρους χώρους Σχεδιασμός ροής αέρα Σωματίδια από διεργασία Αποτελεσματικό-τητα φίλτρων Ποιότητα εισερχόμενου/ ανανεούμενου αέρα Βαθμίδα χώρου Κατανομή ροής αέρα Επανακυ-κλοφορία Ρυθμός εναπόθεσης σωματιδίων Χαρακτη-ριστικά χώρου Ευαισθησία διεργασίας Θερμοκρασία, υγρασία Αποφυγή στροβιλισμών Έμφαση στα πιο κρίσιμα σημεία Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

33 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Διαφορά πίεσης Συνιστώμενη τιμή για την Ευρωπαϊκή Ένωση: Pa Συσκευές αυτόματης ρύθμισης/διατήρησης πίεσης (pressure stabilizers) Άνοιγμα πόρτας παροδικό εάν διαρκεί περισσότερο; μονές ή διπλές πόρτες συνέπειες σχετίζονται και με θερμοκρασία Υπολογισμός διαρροής αέρα από τις πόρτες και ανάλογη παροχή ποσότητας αέρα (Q=A*a (ΔΡ)1/2) Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

34 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Διαφορά πίεσης - αεροφράκτες Διαθέτουν δύο πόρτες, οι οποίες δεν ανοίγουν ταυτόχρονα Είναι και οι χώροι ενδυμασίας Για προσωπικό, υλικά, διαφορετικοί τύποι Παροχή αέρα από την καθαρότερη πλευρά του χώρου ενδυμασίας Σε τι χρησιμεύουν: διατήρηση διαφοράς πίεσης παρεμπόδιση εισόδου μολυσμένου αέρα αεροφράκτης Β P= 25 Pa C P = 12.5 Pa Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

35 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Φίλτρα (HEPA) High Efficiency Particulate Air Filters Κατακρατούν σωματίδια / ευθυγραμμίζουν ροή αέρα HEPA: 99,97% απόδοση: ανά 10,000σωματίδια μεγέθους 0,3μm περνούν 3. ULPA (Ultra Low Penetration Filters): κατακρατούν 99,99% σωματιδίων 0,1-0,2μm. Προφίλτρα: μείωση επιβάρυνσης κύριων φίλτρων. Θέματα κόστους. Προσοχή κατά την εγκατάσταση (είσοδος αφιλτράριστου αέρα). Εξάρτηση απόδοσης από ροή αέρα. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

36 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Φίλτρα ως παράγοντας διακινδύνευσης για ανάπτυξη μικροβιακού φορτίου Προσοχή: εσωτερικές σκοτεινές περιοχές των φίλτρων ακόμα και σε συνήθη υγρασία. Ευνοείται η ανάπτυξη μικροοργανισμών Κατακράτηση σωματιδίων με μικροβιακό φορτίο Κίνδυνος: η μικροβιακή μόλυνση να προέρχεται από τα ίδια τα φίλτρα Φίλτρα ενισχυμένα ηλεκτρικά (ΕΕF filters) ή λυχνίες UV συνδεδεμένες με τα φίλτρα Συχνός έλεγχος των φίλτρων Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

37 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Σχεδιασμός ανάλογα με τις μορφές: Υγρά/ημιστερεά/στερεά Διαλύματα/εναιωρήματα/γαλακτώματα Στερεά (κόνεις/λυοφιλοποιημένα) Σχεδιασμός ανάλογα με διεργασίες: Άσηπτη παραγωγή vs Τελική αποστείρωση Διεργασία παραγωγής (ανάμειξη, διασπορά, ομογενοποίηση κλπ) Χρήση Isolators και κλειστών συστημάτων Διάφορα: Όγκος παραγωγής. Επεκτασιμότητα εγκατάστασης. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

38 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Ροή διεργασιών Ροή προσωπικού Ροή υλικών Βοηθητικές εργασίες - συντήρηση - καθαρισμός (CIP)- αποστείρωση (SIP) Εξοπλισμός κύριος & βοηθητικός Λειτουργίες κύριες και επικουρικές ICH Q7A: “The facility to be designed to provide sufficient space as to perform the operations within a proper and organized way. Contamination and mix up prevention should be also considered as a part of the facility design.” Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

39 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

40 Σχεδιασμός Στείρου χώρου Κλάση Α (critical area):
Ενεργοβόρο και κοστοβόρο τμήμα – ελαχιστοποίηση έκτασης στα μέτρα του δυνατού Ελαχιστοποίηση απόστασης σημείων διεκπεραίωσης κρίσιμων σταδίων από HEPA Βέλτιστη ροή αέρα – ταχεία αποκατάσταση διαταραγμένων συνθηκών Ελαχιστοποίηση απαιτούμενου προσωπικού Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

41 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Μετάφραση των αναγκών. Προδιαγραφές για την κάλυψη της απαιτούμενης χρήσης (User Requirement Specification-URS). Απαιτητικό έργο. Συνεργασία με τους σχεδιαστές ή/και τους προμηθευτές. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

42 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Καταγραφή των αναγκών. Προδιαγραφές λειτουργικού σχεδιασμού (Functional Design Specification: FDS): Παρέχεται από τον προμηθευτή στη φάση της προσφοράς. Παράδειγμα πεδίων ανά είδος: 1.0 Introduction. 2.0 Overview 3.0 Operational Requirements 3.1 Commodities, 3.2 Performance, 3.3 Functions, 3.4, Power Failure and Recovery, 3.5 Emergency Stop, 3.6, Alarms and Warnings, 3.7 Data & Security, 3.8 Interfaces, 3.9 Supervisory Interface, 3.10, Data Collection 4.0 Environment, 4.1 Layout, 4.2 Physical Conditions 5.0 Constraints, Milestones and Timelines 6.0 Compatibility 6.1 Controls, 6.2 Product Contact Parts, 6.3 Utilities, 6.4 Cleaning, 6.5 Chemical Resistance 7.0 Availability 8.0 Procedural Constraints, Regulatory Compliance 9.0 Maintenance 9.1 Instructions, 9.2 Tools, 9.3 Spare Parts 10.0 Life-Cycle 10.1 Development, 10.2 Testing, 10.3 Delivery, 10.4 Documentation, 10.5 Support. 11.0 Glossary References Approval Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

43 Σχεδιασμός Στείρου χώρου
Επικύρωση καταλληλότητας σχεδιασμού (Design Qualification). - ICH Q7A: Design Qualification (DQ): documented verification that the proposed design of the facilities, equipment, or systems is suitable for the intended purpose. Απαιτητικό έργο. Συνεργασία με τους σχεδιαστές ή/και τους προμηθευτές. Η ευθύνη είναι του αναθέτη, αλλά ουσιαστικά εκτελείται από τον προμηθευτή. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

44 Εγκατάσταση Στείρου χώρου
Επικύρωση καταλληλότητας εγκατάστασης (Design Qualification). - ICH Q7A: Installation Qualification (IQ): documented verification that the equipment or systems, as installed or modified, comply with the approved design, the manufacturer’s recommendations and/or user requirements. Επικύρωση καταλληλότητας λειτουργίας (Operational Qualification). - ICH Q7A: Operational Qualification (OQ): documented verification that the equipment or systems, as installed or modified, perform as intended throughout the anticipated operating ranges. Επικύρωση καταλληλότητας συνολικής απόδοσης (Performance Qualification). - ICH Q7A: Performance Qualification (PQ): documented verification that the equipment and ancillary systems, as connected together, can perform effectively and reproducibly based on the approved process method and specifications. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

45 Εγκατάσταση Στείρου χώρου
Γιατί χρειάζεται η διεκπεραίωση της επικύρωσης. Απαιτείται τεκμηριωμένη απόδειξη που παρέχει υψηλό βαθμό διασφάλισης ότι κάθε διεργασία (και εγκατάσταση).... «επιτελεί το σκοπό για τον οποίο έχει σχεδιασθεί». ΕΠΙΚΥΡΩΣΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΓΙΑΤΙ; ώστε να αποδεικνύεται ότι κάθε διεργασία συστηματικά και αδιαλείπτως επιτελεί το στόχο της (βρίσκεται εντός – στατιστικού – ελέγχου) ώστε να καθορίζονται οι κρίσιμες παράμετροι της διεργασίας, τα αποδεκτά όριά τους και οι απαραίτητοι έλεγχοι κατά τη διάρκεια της διεργασίας ώστε να βελτιστοποιούνται οι διεργασίες Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

46 Εγκατάσταση Στείρου χώρου
Επικύρωση. Η επικύρωση απαιτεί ομαδική προσπάθεια, δεν μπορεί να είναι υπευθυνότητα ενός ατόμου ή ενός τμήματος Καλλιέργεια κλίματος που να υποστηρίζει τις δραστηριότητες της Επικύρωσης Κανονιστικές απαιτήσεις, υποστήριξη από αντίστοιχο τμήμα. Οφέλη: Συμμόρφωση με κανονισμούς cGMP (Ορθής Πρακτικής Παραγωγής) Μείωση κόστους (η εμπειρία και η κοινή λογική υποδεικνύουν ότι μια επικυρωμένη διεργασία έχει καλύτερη απόδοση, λιγότερες ανακατεργασίες, ανακλήσεις κλπ) Εξάλειψη κρυφού κόστους μη επικυρωμένων διεργασιών Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

47 Εγκατάσταση Στείρου χώρου
Επικύρωση. Η επικύρωση ξεκινά από τη φάση του σχεδιασμού της διεργασίας και δεν είναι ποτέ πλήρης εάν δεν έχει ξεκινήσει από αυτή. Το τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης (σε συνεργασία με παραγωγή και έλεγχο ποιότητας) θα πρέπει να είναι σε θέση να παρέχει: σταθερές διεργασίες (robust processes) με υπο-διεργασίες επικυρωμένες (σημασία επικύρωσης πιλοτικών παρτίδων) ταυτοποίηση κριτικών παραμέτρων διεργασίας / προϊόντος προσεκτικός καθορισμός ορίων μεθόδων για τον έλεγχο κρίσιμων παραμέτρων Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

48 Εγκατάσταση Στείρου χώρου Επικύρωση-συνήθη εμπόδια
Έλλειψη προσωπικού, πόρων, μηχανημάτων Επικύρωση δεν εκλαμβάνεται από όλους ως απαίτηση ή επωφελής δραστηριότητα Αντίθετα εκλαμβάνεται ως: παρέμβαση στο έργο της παραγωγής άσκοπη κατανάλωση χρόνου, πόρων (και κυρίως χρημάτων) εμπόδιο για πιο παραγωγικές δραστηριότητες Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

49 Εγκατάσταση Στείρου χώρου Επικύρωση - συμμετέχοντες.
Ομάδα αποτελούμενη από: Διοίκηση Τμήμα παραγωγής, ελέγχου ποιότητας, έρευνας και ανάπτυξης Τεχνικοί, μηχανικοί Τμήμα διασφάλισης ποιότητας Τμήμα κανονιστικών υποθέσεων (regulatory affairs) Προμηθευτές Όχι περισσότεροι ή λιγότεροι από όσους απαιτούνται (4-5 άτομα συνιστώμενος αριθμός). Προσοχή: η επικύρωση δεν αποτελεί ατομική δραστηριότητα. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

50 Εγκατάσταση Στείρου χώρου Επικύρωση – Χρήσιμοι κανόνες.
Μην το παίρνετε προσωπικά. Οργανώστε την προσπάθεια και τηρήστε το πρόγραμμα. Επιλέξτε σωστά τις προτεραιότητες (ποιες είναι οι κρίσιμες παράμετροι της διεργασίας;) Εκπαιδεύστε όλους τους εμπλεκόμενους. Να ενημερώνεστε συχνά για τις εξελίξεις. Οι άνθρωποι-κλειδιά συνήθως δεν κατανοούν την αναγκαιότητα της επικύρωσης. Η επικύρωση αξιοπιστίας είναι μια διεργασία από μόνη της, όχι ένα γεγονός. Η επικύρωση καθαρισμού δεν ξεκινά ποτέ αρκετά νωρίς. Η επικύρωση μπορεί να ολοκληρωθεί επιτυχώς μόνο εφόσον η διεργασία έχει οριστεί πλήρως και σαφώς. Η επικύρωση και η βελτιστοποίηση δεν μπορούν να γίνουν ταυτόχρονα στην ίδια διεργασία, στο ίδιο μηχάνημα, την ίδια στιγμή. Επικυρώστε κάθε δραστηριότητα, τμήμα εξοπλισμού ή βήμα διεργασίας έχει επίπτωση στην καθαρότητα, ποιότητα, ασφάλεια, αποτελεσματικότητα του προϊόντος. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

51 Εγκατάσταση Στείρου χώρου
Επικύρωση – Θεμελιώδη χαρακτηριστικά. 3 D (Defined, Demonstrated, Documented) Defined (σαφώς ορισμένη): Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ξέρουμε τι επικυρώνουμε και γιατί. Αυτό απαιτεί να ορίσουμε σαφώς το αντικείμενο της Επικύρωσης, κάτι που δεν είναι εύκολο από την αρχή. Demonstrated (αποδεδειγμένη): Επικύρωση σημαίνει απόδειξη (απλώς έλεγχος δεν αρκεί). Documented (τεκμηριωμένη): Οι γραπτές αποδείξεις της επικύρωσης είναι ό,τι θα μείνει τελικά: θα πρέπει να είναι οργανωμένες, πλήρεις, λιτές και περιεκτικές, ώστε να μη δημιουργούν αλυσιδωτές ερωτήσεις. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

52 Εγκατάσταση Στείρου χώρου
Επικύρωση – Θεμελιώδη χαρακτηριστικά. Και ένα Π (Προγραμματισμένη!) Validation Master Plan Calibration Plan Equipment, room & utilities qualification plan Computer systems Validation Ετήσια ανασκόπηση συστήματος Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

53 Εγκατάσταση Στείρου χώρου
Επικύρωση – Θεμελιώδη χαρακτηριστικά. Master Plan or Outline of a Process Validation Program Objective Proving or demonstrating that the process works Type of validation Prospective, concurrent, retrospective, revalidation Type of process Chemical, pharmaceutical, automation, cleaning Definition of process Flow diagram, equipment/components, in-process, finished product Definition of process output Potency, yield, physical parameters Definition of test methods Method, instrumentation, calibration, traceability, precision, accuracy Analysis of process Critical modules and variables defined by process capability design and testing program Control limits of critical variables Defined by SPC and process capability design and testing program Preparation of validation protocol Facilities, equipment, process, number of validation trials, sampling frequency, size, type, tests to perform, methods used, criteria for success Organizing for validation Responsibility and authority Planning validation trials Timetable and PERT charting, material availability, and disposal Validation trials Supervision, administration, documentation Validation finding Data summary, analysis, and conclusions Final report and recommendations Process validated, further trials, more process design, and testing Program Evaluation and Review Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

54 Εγκατάσταση Στείρου χώρου Επικύρωση – Πρωτόκολλα.
Γραπτό, εγκεκριμένο κείμενο για το σχεδιασμό της επικύρωσης, που αναθεωρείται περιοδικά το ίδιο το πειραματικό σχέδιο, συστάσεις όσο πιο απλό γίνεται όχι αναλυτικά οι μέθοδοι ελέγχου, διαγράμματα, σχήματα δειγματοληψίας, αλλά παραπομπή σε αυτά Κρίσιμες παράμετροι διεργασίας γενικά απαιτείται επικύρωση για ότι είναι κρίσιμο για την ποιότητα, καθαρότητα, ταυτότητα, περιεκτικότητα της φαρμακευτικής μορφής κατανόηση της διεργασίας, πειραματικά δεδομένα (π.χ. DOE) Αποδεκτά όρια (υψηλό χαμηλό) Αριθμός παρτίδων που θα ελεγχθούν (3 τουλάχιστον) Program Evaluation and Review Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

55 Εγκατάσταση Στείρου χώρου Δοκιμασίες και έλεγχοι σε στείρο χώρο.
Airflow uniformity test Temperature control test Humidity control test Pressurization control test HEPA filter Leak test (DOP test) Airborne particles count test Enclosure induction leak test Airflow pattern test Particle dispersion test Recovery test Airborne microbial sampling Surface sampling Program Evaluation and Review Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

56 Ενδεικτική Βιβλιογραφία
White W., Cleanroom Technology: Fundamentals of Design, Testing and Operation, John Wiley and Sons, 2001. Niazi S.K. Handbook of Pharmaceutical Manufacturing Formulations, Volume 6, Sterile Products, CRC Press, 2004 Zhang C. Fundamentals of Environmental sampling and analysis, John Wiley and Sons, 2007. Mc Dowall R. Fundamentals of HVAC systems, Elsevier, 2006. Sugarman S., HVAC Fundamentals, Taylor & Francis, 2005. Willig S.H., Good Manufacturing Practices for Pharmaceuticals , 5th edition, Marcell Dekker Inc, 2001. Signore A.A., Jacobs T., Good Design Practices for GMP Pharmaceutical Facilities, Taylor & Francis, 2005. WHO, Quality assurance of Pharmaceuticals, a compendium of guidelines and related materials vol 2, 2nd edition, WHO Library, 2007. Denyer S.P., Baird, R.M., Microbiological Control in Pharmaceuticals and Medical Devices, 2nd Edition, Taylor & Francis, 2007. Hickey A.J., Ganderton D., Pharmaceutical Process Engineering, Marcel Dekker, 2001. Michael Levin Pharmaceutical Process Scale-Up. Marcel Dekker, 2001. Nash R.A., Wachter A.H., Pharmaceutical Process Validation: An International 3rd Edition, Revised and Expanded. Marcel Dekker, 2003. Jornitz M.W., Meltzer T.H. Sterile Filtration A Practical Approach, Marcel Dekker, 2001. EC, EudraLex Volume 4, EU Guidelines to Good Manufacturing Practice Medicinal Products for Human and Veterinary Use, Annex 1, Manufacture of Sterile Medicinal Products (corrected version), 2008. FDA, Guidance for Industry Sterile Drug Products Produced by Aseptic Processing - Current Good Manufacturing Practice, 2004. ICH Q7A, Good Manufacturing Practice Guide For Active Pharmaceutical Ingredients, 2000. Sutton S. Qualification of an Environmental Monitoring Program, Microbiology Topics, Journal of Validation Technology, vol. 16, 2, 2010. WHO, Environmental Monitoring of Clean Rooms in Vaccine Manufacturing Facilities, Draft Document, 2011. Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

57 Πόση σκέψη χρειάζεται για να μπει ένα τραπέζι σε ένα στείρο χώρο?
Αντί επιλόγου: Πόση σκέψη χρειάζεται για να μπει ένα τραπέζι σε ένα στείρο χώρο? Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

58 VIDEO Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012

59 Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!!!
Σταύρος Πολίτης MSc, PhD Τμήμα Φαρμακευτικής ΕΚΠΑ Π.Ε.Φ.Ν.Ι. - 5ο ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, Πόρτο Χέλι, Σεπτεμβρίου 2012