‘ Μοντέλο DPSIR ’ Διαχείριση

Περιεχόμενα Εισαγωγή (Ορισμός μοντέλου DPSIR και συσχέτιση των στοιχείων του) Εφαρμογή μοντέλου DPSIR σε γενικά ζητήματα νερού Εφαρμογή μοντέλου DPSIR σε εξειδικευμένα ζητήματα νερού (ποσότητα νερού, οργανική ρύπανση, ευτροφισμός) Μοντέλο αλυσιδωτής ανάλυσης των παρουσιαζόμενων αιτιών που οδηγούν σε επιπτώσεις στα υδάτινα περιβάλλοντα Παράδειγμα εφαρμογής του μοντέλου DPSIR για προσδιορισμό δεικτών σε εγχώρια νερά της Νότιας Αφρικής Βιβλιογραφία

Εισαγωγή Το μοντέλο DPSIR συσχετίζει τις ανθρώπινες δραστηριότητες με τις τελικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τις κοινωνικές αντιδράσεις που δημιουργούνται χάριν των επιπτώσεων. Αποτελεί μια δομή που επιτρέπει τον προσδιορισμό αναγκαίων δεικτών και αποτελεί το υπόβαθρο για τη θέσπιση μέτρων, που εξασφαλίζουν την ποιότητα του περιβάλλοντος

Εισαγωγή Γενικά, οι δείκτες εκφράζουν την υφιστάμενη κατάσταση ή την ανάπτυξη μιας περιοχής, ποσοτικοποιώντας τα δεδομένα και μετατρέποντάς τα σε μετρήσιμα μεγέθη. Συγκεκριμένα οι περιβαλλοντικοί δείκτες: 1. παρέχουν πληροφορίες αναφορικά με τα περιβαλλοντικά ζητήματα, με σκοπό να δίνουν τη δυνατότητα σε αυτούς που σχεδιάζουν την πολιτική να εκτιμήσουν την σπουδαιότητά τους 2. υποστηρίζουν την ανάπτυξη της πολιτικής και θέτουν προτεραιότητες, αναγνωρίζοντας τους παράγοντες - κλειδιά οι οποίοι ασκούν πίεση στο περιβάλλον 3. ελέγχουν τα αποτελέσματα από τις πολιτικές αντιδράσεις

Εισαγωγή Το μοντέλο DPSIR απαρτίζεται από τα στοιχεία: Κινητήριες Δυνάμεις Πιέσεις Κατάσταση Επιπτώσεις Αποκρίσεις

Εισαγωγή Ειδικότερα: Κινητήριες Δυνάμεις Αναφέρονται σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες (μετακίνηση, βιομηχανία, γεωργία, χρήση ενέργειας, κτλ) Πιέσεις Αναφέρονται σε μεταβολές στο περιβάλλον που προκύπτουν από τις παραπάνω διαδικασίες παραγωγής και κατανάλωσης (ραδιενέργεια, παραγωγή αποβλήτων, ηχορύπανση, εκπομπές ρύπων, εξάντληση πόρων, κτλ) Κατάσταση Αναφέρεται στις φυσικές, χημικές και βιολογικές συνθήκες του περιβάλλοντος, που μεταβάλλονται από τις παραπάνω πιέσεις (ποιότητα νερού, εδάφους, αέρα, κατάσταση οικοσυστημάτων, κτλ)

Εισαγωγή Επιπτώσεις Αναφέρονται στις συνέπειες που προκύπτουν από τις εκάστοτε καταστάσεις (ανθρώπινη υγεία, κοινωνικο-οικονομική ισορροπία , ποιότητα οικοσυστημάτων, κτλ) Αποκρίσεις Αναφέρονται στη θέσπιση μέτρων για την αντιμετώπιση των ανεπιθύμητων αποτελεσμάτων και έχουν εφαρμογή σε όλους τους κρίκους της αλυσίδας του μοντέλου (εναλλακτικά μέσα μεταφοράς, νομοθεσία σχετικά με τα επιτρεπτά όρια εκπομπής αερίων, κτλ)

Εισαγωγή Σχήμα 1: Μοντέλο DPSIR: Συσχέτιση των στοιχείων του

Εφαρμογή μοντέλου DPSIR σε γενικά ζητήματα νερού

Εφαρμογή μοντέλου DPSIR σε γενικά ζητήματα νερού Κινητήριες Δυνάμεις Αποκρίσεις Βιομηχανία Γεωργία Τουρισμός Κλίμα Γεωλογία Υδατοκαλλιέργειες Ενέργεια Νοικοκυριά Περιορισμοί χρήσης νερού Εναλλακτικές πηγές νερού Βελτιωμένη πληροφόρηση Έλεγχος των απαιτήσεων νερού Διαχείριση αποβλήτων νερού Απαγόρευση επιβλαβών για το περιβάλλον προϊόντων Πιέσεις Επιπτώσεις Κλιματική αλλαγή Σημειακές πηγές μόλυνσης Μη σημειακές πηγές μόλυνσης Αφαίρεση νερού Κατάσταση Απώλεια φυσικού περιβάλλοντος/ Ειδών Ξηρασίες/Πλημμύρες Εγκατάλειψη Αλατότητα Παράκτια διάβρωση Εισαγωγή μη αυτόχθονων ειδών Ευτροφισμός Αύξηση οξύτητας Ποσότητα νερού Κατάσταση υπόγειου νερού Οικολογική κατάσταση: Χημική-φυσική-βιολογική Σχήμα 2: Εφαρμογή μοντέλου DPSIR: Γενικά ζητήματα νερού

Εφαρμογή μοντέλου DPSIR σε εξειδικευμένα ζητήματα νερού

Εφαρμογή μοντέλου DPSIR σε εξειδικευμένα ζητήματα νερού Κινητήριες Δυνάμεις Αποκρίσεις Βιομηχανία Γεωργία Τουρισμός Κλίμα Γεωλογία Υδατοκαλλιέργειες Ενέργεια Νοικοκυριά Ύπαρξη δεξαμενών αποθεμάτων Τιμολόγηση νερού Ύπαρξη μηχανισμών αποδοτικής μεταχείρισης νερού Προσπάθεια μείωσης διαρροών νερού Πιέσεις Επιπτώσεις Κλιματική αλλαγή Αφαίρεση νερού λόγω: Γεωργίας Βιομηχανίας Νοικοκυριών Τουρισμού Κατάσταση Έλλειψη γλυκού νερού Είσοδος αλμυρού νερού Αλλαγή ροής νερού Μειωμένα επίπεδα υπογείου νερού Διαθεσιμότητα νερού Σχήμα 3: Εφαρμογή μοντέλου DPSIR: Διαθεσιμότητα νερού

Εφαρμογή μοντέλου DPSIR σε εξειδικευμένα ζητήματα νερού Συγκεκριμένα η υπερφόρτωση των υδάτων με θρεπτικές ουσίες (νιτρικά-γεωργικής προέλευσης και φωσφορικά-βιομηχανικής προέλευσης) οδηγεί σε ευτροφισμό, επηρεασμό των πελαγικών και βενθικών κοινοτήτων, αλλαγές στην υδρόβια βλάστηση και αδυναμία εγκατάστασης υδατοκαλλιεργειών.

Εφαρμογή μοντέλου DPSIR σε εξειδικευμένα ζητήματα νερού Κινητήριες Δυνάμεις Αποκρίσεις Βιομηχανία Γεωργία Φάρμες Χρήση λιπασμάτων Νοικοκυριά Θέσπιση μέτρων για μείωση μη σημειακών πηγών (γεωργία) Κατάλληλη διαχείριση αποβλήτων του νερού (νοικοκυριά, βιομηχανία) Πιέσεις Επιπτώσεις Απόβλητα από σημειακές πηγές ρύπανσης Εναπόθεση ατμοσφαιρικών σωματιδίων Επιβάρυνση παράκτιων νερών Διατάραξη της ισορροπίας των νιτρικών Κατάσταση Μείωση διαθεσιμότητας νερού για κατανάλωση και χρήση Αύξηση θολερότητας σε λίμνες Χαμηλά ποσοστά οξυγόνου στα χαμηλά στρώματα των θαλάσσιων νερών Επιβλαβές φυτοπλαγκτόν σε παράκτια νερά Συσσώρευση νιτρικών και φωσφορικών σε: ποτάμια, λίμνες, θάλασσες Συσσώρευση νιτρικών σε υπόγεια νερά Αύξηση οργανικής ύλης σε λίμνες Σχήμα 4: Εφαρμογή μοντέλου DPSIR: Ευτροφισμός-Οργανική μόλυνση

Μοντέλο αλυσιδωτής ανάλυσης αιτιών Συμπληρωματικά, υπάρχει το μοντέλο αλυσιδωτής ανάλυσης αιτιών που απεικονίζει άμεσες, έμμεσες και πρωταρχικές αιτίες ,που προκαλούν μια σειρά από σημαντικές επιπτώσεις στο υδάτινο περιβάλλον: Έλλειψη γλυκού νερού Μόλυνση Μεταβολή φυσικού περιβάλλοντος και διάθρωσης της κοινωνίας Περιορισμένοι πόροι για ανθρώπινη εκμετάλλευση Μεταβολή στους γεωχημικούς κύκλους

Μοντέλο αλυσιδωτής ανάλυσης αιτιών Μελέτη Άμεσες αιτίες Έμμεσες αιτίες Πρωταρχικές αιτίες Αλλαγή ροής νερού Μείωση εισαγόμενου νερού (παγκόσμια κλιματική αλλαγή) Δημογραφικές Επίδραση γεωργίας Οικονομικές Ανθρώπινη παρέμβαση στη φυσιολογική ροή νερού Νομικές Μείωση αποθεμάτων από οικιακή χρήση Πληροφόρησης Αυξημένη εξατιμισοδιαπνοή (παγκόσμια κλιματική αλλαγή) Μείωση αποθεμάτων λόγω μηχανισμών διανομής Κυβερνητικές Κλιματικές Σχήμα 5: Εφαρμογή μοντέλου αλυσιδωτής ανάλυσης αιτιών: Βασικά προβλήματα υδάτινου περιβάλλοντος

Εφαρμογής του μοντέλου DPSIR στη Νότια Αφρική Παρόμοια και σε αυτήν την περίπτωση οι παράγοντες που επηρεάζουν τα εγχώρια νερά της Ν. Αφρικής είναι φυσικοί και ανθρωπογενείς. Ειδικότερα επηρεάζονται οι πόροι του γλυκού νερού (επιφανειακού-υπόγειου) ποιοτικά και ποσοτικά.

Εφαρμογής του μοντέλου DPSIR στη Νότια Αφρική Κινητήριες Δυνάμεις/Πιέσεις Κατάσταση/Επιπτώσεις Αποκρίσεις Φυσικές: Κλιματολογικές (χωρική +χρονική διαφοροποίηση βροχοπτώσεων, υψηλή εξάτμιση, κλιματική αλλαγή) Αλλαγή ποιότητας νερού Κοινωνικές: Αυξημένη ανάπτυξη Αυξημένος πληθυσμός Αλλαγή τρόπου ζωής Αυξημένη απαίτηση νερού Αυξημένη ανάγκη προμήθειας νερού Αυξημένη χρήση υπόγειων υδάτων Οικονομικές: Οικονομική ανάπτυξη Ανεπαρκής τιμολόγηση Έλλειψη χονδρεμπορίου Υψηλό κόστος προμηθειών νερού σε περιθωριοποιημένες περιοχές Φυσικές: Έλλειψη πόρων Έλλειψη ισοκατανομής πόρων Χωρική+χρονική διαφοροποίηση λιωμένου νερού Προβλήματα ανανέωσης υπόγειου νερού Μείωση των αποθεμάτων νερού των δεξαμενών Μειωμένη διαθεσιμότητα νερού στους υγροτόπους Απώλεια φυσικού περιβάλλοντος- οικοσυστημάτων Μείωση επιπέδων υπογείου νερού Μειωμένη ροή ποταμών Κοινωνικές:/Οικονομικές/Πολιτικές Φτώχεια Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία Αύξηση απαίτησης διαθεσιμότητας νερού Μείωση αποθεμάτων νερού για υπηρεσίες-ανάπτυξη Κατάλληλη διαχείριση απαιτήσεων και προμηθειών Πλαίσια μεταφοράς νερού Απαίτηση αδειών χρήσης Ύπαρξη πρωτοκόλλων Σχήμα 6: Εφαρμογή μοντέλου DPSIR: Περιορισμένα αποθέματα γλυκού νερού στη Ν. Αφρική

Βιβλιογραφία Kristensen P., 2004, The DPSIR Framework, National Environmental Research Institute, pag.10