Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ

Ο ΑΧΕΛΩΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ 2ος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας μετά τον Αλιάκμονα 2ος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας μετά τον Αλιάκμονα Ρέει εξ ολοκλήρου στην ελληνική επικράτεια (280 km) Πηγάζει από το όρος Λάκμος (ή Περιστέρι) κοντά στο Μέτσοβο και διασχίζει τον ορεινό όγκο της Νότιας Πίνδου Λεκάνη απορροής : καλύπτει έκταση 5572 km² Ύψος μέσης ετήσιας βροχόπτωσης: 1620mm Μέση ετήσια απορροή :7800×106m³

Περίπου 370.000 στρέμματα γεωργικής γης αρδεύονται από τα νερά του Ο σπουδαιότερος ποταμός από άποψη παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας Κοιλάδα του Άνω Αχελώου: εκτείνεται από τις πηγές του έως το Αυλάκι (160km από τις εκβολές του) Αυτή περιβάλλεται ανατολικά από τα Άγραφα και δυτικά από τα Τζουμέρκα

ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΑΧΕΛΩΟ 1960: η ΔΕΗ κατασκεύασε 3 υδροηλεκτρικά φράγματα, στα Κρεμαστά, στο Καστράκι , στο Στράτο και 1 στον παραπόταμο του Αχελώου, τον Ταυρωπό. Τα 2 τελευταία λειτουργούσαν και ως αρδευτικά Μακροπρόθεσμο σχέδιο της ΔΕΗ: πλήρης υδροηλεκτρική εκμετάλλευση του Αχελώου, με την κατασκευή φραγμάτων στις θέσεις Αυλάκι και Μεσοχώρα, που ανατράπηκε από το σχέδιο της εκτροπής στη Συκιά Συνεπώς από το 160ο km έως τις εκβολές του μπορεί να θεωρηθεί ότι έπαψε να είναι φυσικό ποτάμι

Το δέλτα του ποταμού στον Πατραϊκό κόλπο αποτελεί υγροτοπικό οικοσύστημα (συνθήκη Ramsar, συμβάσεις Βέρνης και Βόννης για την προστασία της άγριας ζωής και τα αποδημητικά πουλιά, αντίστοιχα) Σήμερα, οι συνθήκες κλιματικής αλλαγής έχουν επηρεάσει κ τον Αχελώο, καθώς τα ύψη του νερού μειώνονται. Η παρατηρούμενη μείωση της υδατικής παροχής του κατά 11% δημιουργεί νέα δεδομένα τόσο για τη συμβολή της εκτροπής στο υδατικό ισοζύγιο της λεκάνης απορροής, όσο και για τις επιπτώσεις της στον κατάντη ρου της περιοχής της Αιτωλοακαρνανίας

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΗΣ ΕΚΤΡΟΠΗΣ 1925: ιδέα του καθηγητή Κουτσοκώστα Ο μηχανικός της ΔΕΗ Μαγειρίας το πρότεινε στην Κυβέρνηση της δικτατορίας(ιδέα εκτροπής από τη θέση Συκιά) 1968: μελέτες ελβετικής εταιρείας Electrowatt 1972: μελέτες καναδικής εταιρείας S.N.G. 1979: Κυβέρνηση Ράλλη διαθέτει κονδύλι 200 εκ. δραχμών για μελέτη του έργου 1981: προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού για την εκπόνηση μελέτης σκοπιμότητας του συνόλου του έργου. Άλλαξε η Κυβέρνηση, δεν πραγματοποιήθηκε η μελέτη

1981: Κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, συμπεριλαμβάνει το έργο στο « Ελληνικό Μνημόνιο», που υπέβαλε το 1983 στην Επιτροπή.(κυρίως ως αρδευτικό κ δευτερευόντως ως ενεργειακό. Η Επιτροπή εξέφρασε τις επιφυλάξεις της και ζήτησε διευκρινίσεις) 13-03-1983 Κιλελέρ: πανηγυρική εξαγγελία της αρχής υλοποίησης του έργου από τον Α. Παπανδρέου, χωρίς να έχουν γίνει οι μελέτες 1985: ξεκινούν οι προκαταρκτικές εργασίες στη Μεσοχώρα, Συκιά, Πύλη και Μουζάκι, παρά την έλλειψη μελέτης σκοπιμότητας 1987: ένταξη ορισμένων έργων ως ενεργειακά στο Μεσογειακό Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανατολικής και Κεντρικής Ελλάδας Αποτέλεσμα: προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού. Μια εταιρεία υπέβαλε προσφορά, έγινε δεκτή από την Κυβέρνηση της Ν.Δ.(1990) . Η σύμβαση δεν επικυρώθηκε από τη Βουλή, η Ε.Ε. εξέφρασε τη αντίδρασή της για την ανάθεση του έργου

Η ελληνική κυβέρνηση αναθέτει τη μελέτη βιωσιμότητας της εκτροπής ως καθαρά ενεργειακό έργο στην LDK consultants κ συνεχίζει να υποστηρίζει τα αρδευτικά οφέλη για τη Θεσσαλία 1993: κυβέρνηση ΠΑ.ΣΟ.Κ. προωθεί το νέο σχέδιο «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αχελώος», εντάσσεται στο Β΄ ΚΠΣ (1994-1999) και υποβάλλεται για έγκριση στην Ε.Ε. Μάρτιος 1993: υπογράφεται η σύμβαση μόνο για τα έργα κεφαλής Η Ε.Ε. αποφάνθηκε αρνητικά, δεν ενέκρινε τη χρηματοδότηση και τότε προωθήθηκε η ιδέα της μικρής εκτροπής 1994: ξεκινά η εμπλοκή του ΣτΕ

ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣτΕ 2759/1994 Ε΄ Τμήμα αιτούντες: Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, WWF, Ελληνική Εταιρεία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς κατά: 2 συναφών υπουργικών αποφάσεων έγκρισης περιβ. όρων για την κατασκευή και λειτουργία σήραγγας 18,5 km, φραγμάτων και ταμιευτήρων στις θέσεις Πύλη κ Μουζάκι ΑΠΟΦΑΣΗ: ακυρωτική. Ζήτησε συνολική μελέτη περιβ. επιπτώσεων. Πολύ σημαντική απόφαση, προκάλεσε τις αντιδράσεις της διοίκησης

2. 2760/1994 Ε’ Τμήμα αιτούντες : οι ίδιοι με την πρώτη αίτηση ακύρωσης κατά: Υπουργικών Αποφάσεων έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για τα φράγματα και τους ταμιευτήρες στις θέσεις Μεσοχώρα και Συκιά ΑΠΟΦΑΣΗ :ακυρωτική όπως και η προηγούμενη

3. 3478/2000 Ολομέλεια αιτούντες : Ορνιθολογική, Ελλ. Εταιρεία για την Πολιτιστική Κληρονομιά, Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση-Ελλάς, Νέα Οικολογία, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης κατά : ακύρωση της ΚΥΑ που ενέκρινε τους περ. όρους για την εκτροπή του άνω ρου του Αχελώου. Επίσης κατά της απόφασης του Υπουργείου Πολιτισμού, με την οποία εγκρίθηκε η διενέργεια έργων εκτροπής προς τη Θεσσαλία . Λόγω συνάφειας εκδικάστηκαν μαζί ΑΠΟΦΑΣΗ : το έργο παρουσιάζεται διαφοροποιημένο-600.000.000 m3 νερό εκτροπής αντί για 1.100.000.000 που ήταν η αρχική έγκριση. Η διοίκηση συμμορφώθηκε και έκανε συνολική ΜΠΕ. Η πλειοψηφία απορρίπτει ως αβάσιμη, δλδ. η ΜΠΕ ήταν εντάξει Παράβαση στη θέση Συκιά(Natura 2000) δεν υπάρχει Η ΜΠΕ εκτίμησε ότι το έργο δεν θα επιφέρει βλάβη στο οικοσύστημα-Συνθήκη Ramsar Απέρριψε ότι αντιβαίνει στη σύμβαση του Ρίο 1992 ,στις Συνθήκες της Βέρνης και της Βόννης, γιατί δεν προσδιορίζονταν συγκεκριμένα είδη Η ύπαρξη διατηρητέου μοναστηριού στην περιοχή επιφέρει παράβαση στη Σύμβαση της Γρανάδας του 1985, για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Ευρώπης Δια ταύτα: Να επανέλθει η διοίκηση με εναλλακτικές λύσεις και να επανεκδόσει τις προσβαλλόμενες όσον αφορά το μνημείο. Όλες οι πράξεις ακυρωτέες δηλαδή εξαιτίας του μνημείου.

4. 1688/2005 Ολομέλεια αιτούντες : οι ίδιοι με τους παραπάνω κατά : Της ΚΥΑ 2003-συμμόρφωση με την απόφαση του ΣτΕ του 2000(έγινε νέα μελέτη το 2002) όμως δεν έχει συνταχθεί το δεσμευτικό πρόγραμμα διαχείρισης υδάτων που προβλέπεται από τον Ν.1739/87- νομολογία ΣτΕ και την Οδηγία 2000/60/ΕΚ- οδηγία πλαίσιο γα τα ύδατα ΑΠΟΦΑΣΗ : Δεν υπάρχει πρόγραμμα ανάπτυξης υδατικών πόρων, επέρχεται ακυρότητα δεν εκδίδεται άδεια γα το έργο. Ζήτησε νέα κρίση της διοίκησης (συμβουλευτικός χαρακτήρας της απόφασης)

5. 1186/2006 Δ’ Τμήμα αιτούντες : Νομ. Αυτοδιοίκηση Αιτωλοακαρνανίας, Τοπική Ένωση Δήμων κ Κοινοτήτων Ν. Αιτωλοακαρνανίας κατά : ΥΠΕΧΩΔΕ και παρεμβαίνουσας εταιρείας «ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΕ» Αντικείμενο: ακύρωση της σύμβαση με την εν λόγω εταιρεία ΑΠΟΦΑΣΗ : το ΣτΕ είναι αναρμόδιο να ακυρώνει διοικ. συμβάσεις. Είναι αρμόδιο για την ακύρωση μονομερών εκτελεστών διοικ. πράξεων Οι αιτούσες ισχυρίζονται ότι το έργο θα επιφέρει υποβάθμιση οικοσυστημάτων κ δυσμενείς επιπτώσεις στην ανάπτυξη των περιοχών αρμοδιότητάς τους Το ΣτΕ κάνει δεκτή την αίτηση, καθώς η απόφαση έγκρισης περ. όρων ακυρώθηκε με την 1688/2005

Ψηφίζεται ο Ν.3481/2006 άρθρο 13: πρόκειται για έργα μεγάλης κλίμακας κ εθνικής σημασίας, με συνέπεια η έγκριση των σχεδίων διαχείρισης να μπορεί να γίνει με νόμο (άρθρο 9) Συνεπώς εγκρίνονται τα σχέδια διαχείρισης των λεκανών απορροής Αχελώου και Πηνειού. Εγκρίνονται κ οι περιβαλλοντικοί όροι με την ΕΚΤΙΜΗΣΗ ότι τηρήθηκαν οι προβλεπόμενες διαδικασίες (δημοσιοποίηση, διαβούλευση) Σε διοικητικό επίπεδο φαίνεται να εξυπηρετείται έτσι η συνέχιση του έργου

6. 3053/2009 Ολομέλεια Το Στε προσπαθώντας να αποφανθεί για τη συνολική νομιμότητα του έργου έστειλε στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 14 προδικαστικά ερωτήματα, προκειμένου να λάβει απαντήσεις για τα ζητήματα ερμηνείας του ευρωπαϊκού δικαίου που ανέκυψαν α) συγκρούεται η ελλ. νομοθεσία με κοινοτικές οδηγίες σχετικές με την εκμετάλλευση κ προστασία των υδάτινων πόρων; Β) τι γίνεται με τα έργα στις περιοχές Natura;

γ) Μπορεί να γίνει η εκτροπή χωρίς τα στρατηγικό σχεδιασμό –όπως προβλέπει η κοινοτική νομοθεσία-για τις επιπτώσεις στο θεσσαλικό κάμπο; δ) Τα άρθρα 9 και 13 του Ν.3481/2006 είναι συμβατά με τις κοινοτικές οδηγίες; ε) Είναι επιτρεπτή η μεταφορά ύδατος από μια περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού (ΠΛΑΠ) σε γειτονική και αν η μεταφορά αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για αρδευτικούς και ενεργειακούς σκοπούς, εκτός από την κάλυψη υδρευτικών αναγκών; Κεντρικό ερώτημα: καθίσταται εφικτό να προχωρήσει η εκτροπή χωρίς την απαιτούμενη από την ευρωπαϊκή νομοθεσία δημόσια διαβούλευση;

7.ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΑΝΑΣΤΟΛΩΝ ΤΟΥ ΣτΕ 141/2010 Εν αναμονή της απόφασης του Δ.Ε.Ε, το 2009 η WWF-Ελλάς, προχωρά σε αίτηση αναστολής όλων των έργων, ώστε να αποφευχθούν καταστροφικές και ανεπανόρθωτες βλάβες πριν αποφανθεί το Δ.Ε.Ε. Η Επιτροπή Αναστολών δέχθηκε την αίτηση ακύρωσης: άμεση διακοπή όλων των εργασιών, μη λειτουργία όσων έργων είχαν ολοκληρωθεί. Αντιδράσεις από την κυβέρνηση ότι θα καταστραφούν οι εγκαταστάσεις Το Υπουργείο Μεταφορών κ Δικτύων ζητά ανάκληση της απόφασης με την αιτιολογία της συντήρησης των έργων Το ΣτΕ με την 151/2011 απέρριψε την αίτηση, επέτρεψε όμως την προσωρινή, μέχρι το πέρας της εκκρεμοδικίας, λήψη μέτρων για την υποστήριξη της σήραγγας

8. 26/2014 Ολομέλεια Το ΣτΕ συνεδρίασε στις 15-02-2013 για να συνεκδικάσει 3 συναφείς αιτ. ακυρώσεως : της Νομαρχ. Αυτοδ. Αιτωλ/νιας, της Ελλην. Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και της WWF, εξ αφορμής των οποίων, το 2009 υπέβαλε στο Δ.Ε.Ε. τα προδικαστικά ερωτήματα Βάσει και των απαντήσεων σε αυτά, το ΣτΕ έκανε δεκτές τις αιτήσεις ακυρώσεως, δηλαδή ακύρωσε τη συνέχιση της εκτέλεσης του έργου της εκτροπής ,όπως είχε επιτραπεί με το Ν.3481/2006