Αναπ. Καθηγητής Γιώργος Πλειός ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Ι Διάλεξη 6η Εθνότητα και φυλή Αναπ. Καθηγητής Γιώργος Πλειός

Μορφές συνολικής κοινωνίας Η μορφή της συνολικής κοινωνίας εξαρτάται: Από το είδος και το επίπεδο ανάπτυξης του καταμερισμού εργασίας Από το είδος των κοινωνικών σχέσεων Η μορφή της συνολικής κοινωνίας μεταβάλλεται ιστορικά: Αγέλη Γένος Φυλή Εθνότητα Έθνος

Αγέλη Η διαμάχη επιστήμης – θρησκείας για την προέλευση του ανθρώπου Ο μόνος δεσμός των ατόμων είναι οι μεταξύ τους σεξουαλικές σχέσεις Απαντάται πριν από την πρωτόγονη κοινωνία, στην περίοδο μετάβασης από τη φυσική στην ανθρώπινη κατάσταση Η διαμάχη επιστήμης – θρησκείας για την προέλευση του ανθρώπου Τι πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία Η θέση Μπους (http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/4152374.stm)

Το γένος Βασίζεται στις σχέσεις συγγένειας Είναι ένωση οικογενειών Οι κοινωνικές σχέσεις αντικαθιστούν τις σεξουαλικές σχέσεις Οι σχέσεις συγγένειας καθορίζουν την κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων Είναι κύρια μορφή συνολικής κοινωνίας μέχρι την εμφάνιση των τάξεων (στην παλαιολιθική και την παλαιο-νεολιθική εποχή)

Η φυλή Οι δυο σημασίες της έννοιας Η φυλή είναι ένωση γενών Εκτεταμένη αριθμητικά ομάδα με κοινά σωματικά χαρακτηριστικά (race) Περιορισμένη αριθμητικά ομάδα με κοινά σωματικά χαρακτηριστικά, σχέσεις συγγένειας, κοινωνική οργάνωση και πολιτισμό (tribe) Η φυλή είναι ένωση γενών

Πότε υπήρξε η φυλή Αναπτύσσεται κατά την περίοδο κατάλυσης του γένους και εμφάνισης των τάξεων (στο τέλος στη νέο – νεολιθική εποχή και στην περίοδο χαλκού και σιδήρου) Η κοινωνία της «ηρωικής» (ομηρικής) περιόδου είναι περίοδος μετάβασης από το γένος στη φυλή

Χαρακτηριστικά της φυλής Κοινό έδαφος που ορίζεται από σύνορα (αν και πρόσκαιρα) Κοινή οικονομική δραστηριότητα (γεωργία, κτηνοτροφία κ.λπ.) Φυλετική αυτοδιοίκηση Κοινή γλώσσα Κοινή ονομασία και φυλετική συνείδηση Κοινή προέλευση των γενών Σχέσεις συγγένειας μεταξύ των μελών της φυλής

Εθνότητα Η εθνότητα είναι συνένωση φυλών Η σχέση συγγένειας αντικαθίσταται από την κοινότητα του εδάφους Οι φυλετικές γλώσσες αντικαθίστανται από μια κοινή γλώσσα που συνυπάρχει με τις διαλέκτους Κάθε εθνότητα έχει το δικό της όνομα (π.χ. έλληνες) και κοινό πολιτισμό (θεό ή θεούς, έθιμα, ήθη κ.λπ.) Η εθνότητα είναι τυπική μορφή συνολικής κοινωνίας στην αρχαιότητα και το μεσαίωνα

Το έθνος Εμφανίζεται με την ανάπτυξη της καπιταλιστικής οικονομίας και την κατάρρευση της φεουδαρχίας Ο σύγχρονος κόσμος είναι ένας κόσμος εθνικών κρατών Κατά το 20ο αιώνα σχηματίστηκαν πολλά εθνικά κράτη Νέα εθνικά κράτη μετά την κατάρρευση του Συμφώνου της Βαρσοβίας Με το έθνος συνδέεται και ο εθνικισμός Η έννοια «έθνος» στην αρχαιότητα δεν περιγράφει το σύγχρονο έθνος

Τι σημαίνει έθνος στην αρχαιότητα? Ομάδα ανθρώπων ή φυλή Στην Ιλιάδα (Β 87 & Η 115) = αριθμός ανθρώπων που ζουν μαζί, αποτελούν σύνολο («έθνεα πεζών», «έθνεα νεκρών», «έθνεα θηρών», «έθνεα γυναικών») Ή ομάδα με ιδιαίτερα γνωρίσματα («μηδικόν έθνος») Ο Πλάτων εννοεί τη φυλή («έθνος Θετταλών» - Νόμοι 776 D, «έθνος Κηρυκικόν, «έθνος ραψωδών» κ.λπ.) Ο Ξενοφών επίσης εννοεί την ομάδα («έθνος θηλυκόν») Στην Καινή Διαθήκη έθνη είναι όλοι εκτός Ιουδαίων και χριστιανών

Η εμφάνιση του έθνους 1 Μια διαδεδομένη άποψη είναι ότι : Το έθνος = «κοινότητα ανθρώπων με κοινή γλώσσα, πολιτισμό, έδαφος, οικονομική ζωή, θρησκεία κ.λπ.» Αυτά υπάρχουν στην εθνότητα και τη φυλή Όμως το έθνος εμφανίζεται στη νεωτερικότητα Πέρα από ορισμένα πολιτιστικά γνωρίσματα, βασικά χαρακτηριστικά του έθνους είναι: Η συγκέντρωση της πολιτικής εξουσίας στο κράτος Ο ανεπτυγμένος καταμερισμός εργασίας και η καπιταλιστική οικονομία ως βάση της κοινωνικο-οικονομικής ζωής Ο κεντρικός ρόλος των ΜΜΕ

Η εμφάνιση του έθνους 2 Το έθνος διαμορφώνεται από το κράτος με βάση μια κοινωνία που στηρίζεται στην καπιταλιστική οικονομία και κεντρικό ρόλο παίζει ο εθνικισμός Το έθνος γέννησε το κράτος ή το αντίστροφο? Η ύπαρξη του έθνους δεν συνεπάγεται την ύπαρξη ενός μόνο πολιτισμού (θρησκείας, γλώσσας, εθίμων κ.λπ.) Βέλγιο, Καναδάς, ΗΠΑ κ.λπ. Το έθνος δεν είναι συνέχεια της εθνότητας, αλλά κάτι διαφορετικό

Η εθνότητα και τα σύγχρονα εθνικά κράτη

Οι σύγχρονες εθνότητες Έθνη αποτελούνται από πολλές εθνότητες Εμφύλιοι πόλεμοι (π.χ. πρώην Γιουγκοσλαβία, ΕΣΣΔ κ.ά.) Καχυποψία (Σκοτία, Βέλγιο) Ειρηνική συμβίωση (Γερμανοί – Δανοί) Έντονα μεταναστευτικά ρεύματα (κυρίως προς Ευρώπη) Οι πολίτες αυτοί ήσαν μέλη εθνικού κράτους – πλέον εθνότητα Τα βασικά γνωρίσματα της εθνότητας είναι: γλώσσα, καταγωγή (πραγματική ή φανταστική), θρησκεία, τρόποι ένδυσης Οι εθνοτικές διαφορές δεν κληρονομούνται αλλά είναι προϊόν μάθησης

Εθνότητα και κοινωνική ανισότητα Οι εθνότητες στα σύγχρονα εθνικά κράτη γίνονται μειονότητες Μειονότητα και ανισότητα Τι είναι η μειονότητα? Η ανισότητα των μειονοτήτων εξηγείται με τη «φυλή» τυπολογία Γκομπινό:λευκοί, μαύροι, κίτρινοι Πολλές εξαιρέσεις ! Υπάρχουν φυλές? Δεν γίνονται όλες οι σωματικές διαφορές κριτήριο ανισότητας (π.χ. χρώμα μαλλιών) Φυλετικές διαφορές: οι κοινωνικά σημαντικές σωματικές διαφορές

Σωματικές διαφορές και προκαταλήψεις Μακρά προέλευση των προκαταλήψεων παγιωμένες γνώμες μιας ομάδας για τα μέλη άλλης ομάδας Δεν είναι ορθολογικές ή παραμένουν και μετά τη διάψευση Στηρίζονται σε φήμες όχι σε αποδείξεις Είναι θετικές ή αρνητικές Δυσμενής διακριτική μεταχείριση Ανεξάρτητη από τις προκαταλήψεις αλλά συνδέονται Οι ερμηνείες των προκαταλήψεων: Ψυχολογικές Κοινωνιολογικές

Ψυχολογικές ερμηνείες των προκαταλήψεων Η ερμηνεία της στερεοτυπικής σκέψης Η ερμηνεία της αυταρχικής προσωπικότητας

Κοινωνιολογικές ερμηνείες των προκαταλήψεων Εθνοκεντρισμός Ομάδα περιχαράκωσης Καταμερισμός πόρων

Ιστορική Αναδρομή στους εθνοτικούς ανταγωνισμούς Μεταναστευτικά ρεύματα Ευρώπη Β. Αμερική (17ος – σήμερα): 45.000.000 (σήμερα 150.000.000) Ευρώπη Ν. Αμερική (17ος – σήμερα): 20.000.000 (σήμερα 50.000.000) Ευρώπη Αφρική, Αυστραλία, Ασία (17.000.000) Αφρική Κεντρική, Βόρεια και Νότια Αμερική (από 16ο – σήμερα): 15.000.000 σκλάβοι\ Ανισότητα εκεί αλλά και «εδώ»

Ρατσισμός – έννοια και αιτίες Εμφανίζεται με την αποικιοκρατία Είναι ιδεολογία – λόγος (ιδέες και πρακτικές) Βασίζεται σε διακρίσεις με βάση σωματικές ή άλλες δοσμένες ως ανυπέρβλητες διαφορές Εξηγήσεις Πολιτιστικές Η αισθητική αντίθεση λευκού – μαύρου στο δυτικό πολιτισμό Η διαθήκη της Καινής Διαθήκης: Οι αφρικανοί – ο Χαμ και ο γυμνός Νώε Οικονομικές = δικαιολόγηση σχέσεων ανισότητας και εκμετάλλευσης Α. Davis = η σύγχρονη εργατική τάξη Παλιά ήταν βιολογικός σήμερα γίνεται και πολιτιστικός (Balibar)

Η ανάπτυξη του ρατσισμού στις επιμέρους χώρες - Βραζιλία Η ανάπτυξη του ρατσισμού στις επιμέρους χώρες - Βραζιλία Οι μαύροι δεν διασκορπίζονται Επιτρέπονται οι γάμοι μεταξύ σκλάβων Συχνές σεξουαλικές σχέσεις λευκών – μαύρων Εξάπλωση των μαύρων σε όλη τη χώρα μετά την κατάργηση της δουλείας (1888) Σύνδεση φυλής με την κοινωνική τάξη Αρχικά καλλίτερη η θέση των μαύρων

Η ανάπτυξη του ρατσισμού στη Ν. Αφρική Ολλανδοί και βρετανοί έποικοι Η άρνηση των μαύρων για εργασία αφορμή για το apartheid Συγκεντρώνονται σε απομονωμένους καταυλισμούς 3 επίπεδα διαχωρισμού (μίκρο-, μέσο- και μάκρο- Δημιουργία ημιαυτόνομων περιφερειών Όχι δικαίωμα ψήφου Το 1970 χάνουν την υπηκοότητα Εσωτερικές και διεθνείς αντιδράσεις 1990 κατάργηση του apartheid Επενδύσεις και «ανάπτυξη»

Η ανάπτυξη του ρατσισμού στις ΗΠΑ - 1 1864 κατάργηση δουλείας – στο νότο διατηρείται (1912) Διαρκής αγώνας για ίσα δικαιώματα 1940: α) Εθνική Ένωση για την Προαγωγή των Έγχρωμων πληθυσμών και β) Εθνική Αστική Ένωση Μετά το Β’Π.Π. η ΕΕΠΕΠ κάνει αγωγή εναντίον σχολείων 1956:Διαδηλώσεις – Μποϋκοτάζ &η υπόθεση της Rosa Parks

Η ανάπτυξη του ρατσισμού στις ΗΠΑ - 2 1964: Νόμος περί πολιτικών δικαιωμάτων Το πολιτικό - πολιτιστικό κίνημα Η «μαύρη δύναμη» Οι αγώνες εφαρμογής Μετά το ’60 αναζητάται όχι η ένταξη αλλά η διαφορετικότητα Οικονομική, πολιτική, κοινωνική ένταξη (φαινόμενο Β. Cosby) Από τη δεκαετία ’90 ένταση της ανισότητας των μαύρων

Η περίπτωση της Μ. Βρετανίας Τον 19ο αι. μεταναστεύουν στη Μ. Βρετανία Ιρλανδοί Εβραίοι Ολλανδοί Κινέζοι Μαύροι φοιτητές και ναυτικοί Κατά τον 20ο: Εβραίοι (φυγή από τους ναζί) Δύο πολιτικές στη μετανάστευση: 1. Ελεύθερη εγκατάσταση 2. Περιορισμός μετανάστευσης Δύο πολιτικές για την ένταξη 1. Ένταξη με ισοτιμία – σεβασμός στη διαφορετικότητα (Εργατικοί) 2. Ενσωμάτωση (Φιλελεύθεροι) Η κοινωνικά άνιση θέση των μεταναστών Μετανάστευση και εγκληματικότητα

Η μετανάστευση στην ηπειρωτική Ευρώπη Ζήτηση εργατικών χεριών μετά τον Β’ΠΠ - μείωση της ζήτησης από το ’70 Δημιουργείται ρατσισμός Τι Ευρώπη θέλουμε? Φρούριο (αποτυγχάνουν τα αστυνομικά μέτρα) Ή ανοικτή κοινωνία? Εναλλακτικές στρατηγικές σε μια ανοικτή κοινωνία: Αφομοίωση («όπως Αμερική») Χωνευτήρι (melting pot) (πάλι «όπως Αμερική») Πολιτιστικός πλουραλισμός

Η μετανάστευση στην Ελλάδα Η μετανάστευση στην Ελλάδα Δεκαετία ’90: έλευση πολλών μεταναστών 1951…………..30.000 αλλοδαποί 1971……….….84.000 Μέσα’90……..500.000 - 800.000 μη νόμιμοι Προέλευση, σύνθεση και χωρική κατανομή Το 91% από 10 χώρες Το 65% όλων από Αλβανία Οι περισσότεροι είναι 30-44 και 20-29 Τα 2/3 όλων των μεταναστών είναι άνδρες Έχουν κυρίως μέση εκπαίδευση & ειδίκευση Το 44% βρίσκεται στην Αττική και 15% στη Μακεδονία Που απασχολούνται? (πρωτογενή τομέα & υπηρεσίες) Τι έκανε δυνατή την έλευση τους?

Ο ρατσισμός στην Ελλάδα Τι γινόταν στο παρελθόν Μετανάστευση – κρίση Ρατσισμός Ρατσισμός προϋπήρχε – της μηχανικής αλληλεγγύης Κύριοι δέκτες ρατσιστικής συμπεριφοράς στο παρελθόν Τσιγγάνοι (Ρομά) εκ μέρους του κράτους και της κοινωνίας Σλαβομακεδόνες εκ μέρους του κράτους και ελαφρώς λιγότερο εκ μέρους της κοινωνίας Τουρκογενείς, Πομάκοι (ομοίως) Κομμουνιστές (εκ μέρους του κράτους) Καθολικοί (κυρίως εκ μέρους του κράτους και της ορθόδοξης εκκλησίας)

Υπάρχει ρατσισμός στην Ελλάδα? Τι λένε οι έρευνες και τα στοιχεία Υπάρχει ρατσισμός στην Ελλάδα? Τι λένε οι έρευνες και τα στοιχεία Οι έλληνες είναι οι πλέον ρατσιστές στην Ευρώπη: 7 στους 10 συμπαθούν Άγγλους, Γάλλους, Γερμανούς Λατινο-αμερικανούς και Σέρβους, αντιπαθούν τρομερά Αλβανούς, Ρουμάνους, Βούλγαρους και Αμερικανούς 80%, πιστεύουν ότι 59% είναι κατά της πολυπολιτισμικότητας 85% θεωρεί τους μετανάστες κοινωνική απειλή 87% έχει αρνητική στάση απέναντι στη μετανάστευση (87%) 32% πιστεύει ότι θα πρέπει να υπάρχουν πολιτικές επαναπατρισμού νόμιμων μεταναστών (ευρωβαρόμετρο) 7 στους 10 πιστεύουν ότι φταίνε οι ξένοι για την αύξηση της ανεργίας (Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης)

Είναι βάσιμες οι πεποιθήσεις αυτές ή τελικά υπάρχει ρατσισμός? Είναι βάσιμες οι πεποιθήσεις αυτές? Αλλοδαποί τελούν σημαντικό αριθμό αδικημάτων 10-12% του πληθυσμού, τελούν 36,3% των ανθρωποκτονιών, 31,5% των ληστειών, 27,4% σεξουαλικής εκμετάλλευσης και 58% του λαθρεμπορίου Ναι, αλλά οι μετανάστες είναι μόνο οι οικονομικά ενεργοί και κυρίως άνδρες Το έγκλημα είναι (το πλέον) παγκοσμιοποιημένο Δεν υπάρχει πρόνοια Δεν υπάρχει ελεγκτικός μηχανισμός Η ανεργία αυξήθηκε την περίοδο που ήρθαν ξένοι Όμως ήταν συνέχεια κρίσης που ξεκίνησε το 1985 Γενικά δεν δημιουργούν ανεργία αλλά θέσεις εργασίας, εκτός αν υπερβούν το 1/6 σε ένα επάγγελμα (π.χ. Οικοδομή) – ΙΝΕ/ΓΣΕΕ Δεν συνέβη το ίδιο αρχές ‘70 Ρατσισμός: Ιδεολογία και μετατόπιση

Ο ελληνικός ρατσισμός Τα πολλά είδη ρατσισμού - Ο ελληνικός τι είναι; Επιθετικός ή αμυντικός = και τα δυο Βιολογικός ή πολιτιστικός = φυσικοποιεί πολιτιστικές διαφορές Εθνικός ή ταξικός? =εθνορατσισμός Αφηρημένος ή εμπρόσωπος = αφηρημένος Απότοκο της συνένωσης εθνικισμού, βιολογικού ρατσισμού, θρησκοληψίας και αντικομουνισμού: εκλογικεύει την οικονομική εκμετάλλευση Θύματα: Αρχικά, κυρίως οι πολίτες των πρώην ανατολικών χωρών Καθώς αυτοί ενσωματώνονται : πολίτες χωρών του 3ου κόσμου

Ερωτήσεις?