Νεότερη και Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΦΛΩΡΙΝΑ, 2014

«Ιστορική γνώση και ιστορική μάθηση, λάθος, λήθη, αληθής;» ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΒΑΜΒΑΚΙΔΟΥ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΣΟΛΑΚΗ, ΥΠΟΨ. ΔΙΔΑΚΤΩΡ.

Λάθη στην ιστορική διδασκαλία  Στην μελέτη αυτή παρουσιάζουμε θεωρητικούς και μεθοδολογικούς προβληματισμούς όπως προκύπτουν από τα επιστημολογικά ιστοριογραφικά ζητήματα και την 15ετή διδακτική εμπειρία μας

Θεωρητικά Οι θεωρίες των J. S. Bruner, R. M. Gagné και Vygotsky, συμπίπτουν με τη σύγχρονη άποψη ότι «και η υποχρεωτική εκπαίδευση ανηλίκων και η εκπαίδευση ενηλίκων στοχεύει λιγότερο στην τυποποιημένη γνώση και περισσότερο στην ανάπτυξη πρακτικών, αλλά και θεωρητικών δεξιοτήτων ικανών να βοηθήσουν τον εκπαιδευόμενο να επιλέγει μόνος τις γνώσεις που επιθυμεί» (Κόκκος 2005: 14).

Μεθοδολογικά  Aπό τη θεωρία προς την εμπειρική έρευνα και το αντίστροφο, μελετούμε τη διπλή δραστηριότητα που συντελείται στη διδασκαλία και τη μάθηση, τη σχέση φοιτητών/τριών με την ιστορική γνώση με στόχο τον μετασχηματισμό αυτής της σχέσης σε μια κριτική και αναστοχαστική διαδικασία.  Σύμφωνα με τον Mezirow, το ζητούμενο της μάθησης είναι η επανεξέταση του τρόπου με τον οποίο δημιουργούμε τις αντιλήψεις μας, καθώς και ο μετασχηματισμός όταν αποδεικνύονται εσφαλμένες  Ο Bourdieu αναφέρεται στις «βαθιά εσωτερικευμένες σταθερές προδιαθέσεις του ατόμου, που το προσανατολίζουν να σκέφτεται και να συμπεριφέρεται με ορισμένο τρόπο» με τον όρο habitus: «η κοινωνικοποίηση είναι η βασική διαδικασία διαμόρφωσης του habitus, το οποίο καθίσταται δεύτερη φύση του ανθρώπου, ο οποίος δρα με βάση αυτό ασυνείδητα, θεωρώντας το ως φυσική ή έμφυτη ιδιότητα, ενώ είναι ένα κοινωνικό – πολιτισμικό «προϊόν».

Διδασκαλία και Μοντέλα  Στην ιστορική διδασκαλία εντοπίζουμε δυσκολίες στο πεδίο πρόσληψης της ιστορικής παραδοσιακής πληροφορίας (θετικιστική γεγονοτική ιστοριογραφία)  Οπότε καλούμαστε και στο μάθημα της ιστορίας να επιλέξουμε πολυτροπικό υλικό συγκράτησης δίνοντας έμφαση στις οπτικές και ακουστικές καταγραφές, δηλαδή στην εικονική και ηχητική μνήμη  επειδή το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών (90%) εισέρχεται στο μνημονικό σύστημα διά μέσου της όρασης και της ακοής (Howard, 1995 στο Κολιάδης, 2002, Δ. τόμος, 161 κ.ε.).  Συγκριτικές έρευνες έδειξαν ότι η ακουστική μνήμη έχει μεγαλύτερη ικανότητα να διατηρεί πληροφορίες και αυτό φαίνεται να σχετίζεται με την επεξεργασία της γλώσσας και την απόδοση των αφηγημάτων

Αντίληψη και ιστορική αντίληψη  Η αντιληπτική ικανότητα του ανθρώπου ως ψυχολογική- γνωστική λειτουργία αναφέρεται στην αναγνώριση και ερμηνεία των πληροφοριακών ερεθισμάτων:  οι σπουδαστές καλούνται να αναγνωρίζουν/ να επιλέγουν/ να αναλύουν/ να οργανώνουν/ να συνθέτουν και να ερμηνεύουν ιστορικά δεδομένα  Και στην συνέχεια να προσδίδουν νόημα και σημασία στις πηγές της ιστοριογραφίας.

Διδασκαλία και Μοντέλα  Ακολουθώντας τα είδη μάθησης και στην ιστορική διδασκαλία ορίζουμε την μάθηση ως α) αναλυτική-συνθετική β) κατασκευαστική-μετασχηματιστική με στόχο την αξιοποίηση της μνήμης ως μακρόχρονης και σημασιολογικής.  Έτσι κατανοούμε και στοχεύουμε και στην ιστορική διδασκαλία στα είδη γνώσης, τα οποία κωδικοποιούνται ως εξής α) στην σημασιολογική μνήμη ως δηλωτική (τι), διαδικαστική (πώς) και υποθετική (πότε, γιατί) (βλ. Κολλιάδης ό.π., 316), β) στην μνήμη επεισοδίων ή Βιωματική μνήμη που συνίσταται από τα στοιχεία της δηλωτικής γνώσης (τόπο και χρόνο, αυτοβιογραφική μνήμη, αυτοπτική μαρτυρία) και γ) στην διαδικαστική μνήμη (ταξινόμηση Tulving, Squire, ό.π., Κολλιάδης, 315) κινητικές κυρίως δεξιότητες, άδηλη μνημονική διαδικασία.

Διδασκαλία και Μοντέλα  Κωδικοποίηση, συγκράτηση και ανάσυρση ως διαδικασίες ελέγχου που αποτελούν βασικές λειτουργίες μνήμης συμβάλλουν στην διαδικασία της ιστορικής διδασκαλίας  Οι φοιτητές καλούνται να σχηματίσουν νοητικές αναπαραστάσεις με τη βοήθεια σημάτων, συμβόλων, εικονικές και λεκτικές αναπαραστάσεις  Η κωδικοποίηση της δηλωτικής γνώσης υποστηρίζεται από  α) λεκτικούς κώδικες – ιστορική ορολογία  β) προτασιακές μονάδες - αφηγήματα  γ) γνωστικά σχήματα – ιστορικά σενάρια  δ) γνωστικούς χάρτες – εννοιολογικοί χάρτες, δενδρογράμματα, γενεαλογικά σχήματα Οπότε σχεδιάζουμε τις ερωτήσεις αξιολόγησης στο α) πεδίο των ιστορικών γνώσεων / των πληροφοριών («θέλω να ξέρουν»), β) των νοητικών δραστηριοτήτων / Πράξης («θέλω να μπορούν»), γ) της γνωστικής στρατηγικής / Στάση («θέλω να αντιμετωπίζουν»).

Διδασκαλία και Μοντέλα  Στη συνέχεια εφαρμόζουμε τα γνωστικά μοντέλα στην ιστορία της ιστοριογραφίας αναζητώντας τα παράλληλα και τεμνόμενα μοντέλα της ιστορικής αντίληψης με τα μοντέλα διδασκαλίας. Οδηγούμαστε στην διαδικασία της ιστορικής έρευνας και της γνώσης την οποία σε διδακτικό πεδίο ορίζουμε ως «δεξιότητες, έννοιες, στάσεις»  Στην επιστημολογία για την επιστήμη της ιστορίας ορίζονται ως βασικές παράμετροι τα εξής:  το παρελθόν ως ιστορικός χρόνος και περιοδολόγηση, η αιτιακή εξήγηση μέσα από πηγές για τα γεγονότα, η αντικειμενικότητα και η ιστορική αλήθεια.

Μοντέλα Ιστορίας  Το παραδοσιακό μοντέλο απαντά στα ερευνητικά αυτά ερωτήματα που ταυτόχρονα είναι και οι τεχνικές αναζήτησης ως εξής:  Το παρελθόν αποτελεί μια Πραγματικότητα  Ο ιστορικός χρόνος είναι ένας και γραμμικός  Η περιοδολόγηση γίνεται με συμβατικές τομές  Η αιτιακή εξήγηση είναι δυνατή, χωρίς γενικεύσεις με βάση τεκμήρια και λογική επεξεργασία  Οι πηγές συνιστούν τεκμήρια για τα γεγονότα  Η αντικειμενικότητα είναι δυνατή  Η ιστορική αλήθεια είναι μία και εφικτή

Μοντέλα Ιστορίας  ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΙΣΤΟΡΙΑ  ανασυγκρότηση – αναπαράσταση – διάλογος παρόντος- παρελθόντος  πολλοί ιστορικοί χρόνοι διασταυρούμενοι  διαφορετικές προσεγγίσεις ανάλογα με την οπτική και τα ενδιαφέροντα  πολυπαραγοντισμός και πολυπλοκότητα αιτίων-συνδυασμός θεωρίας και πηγών  ίχνη του παρελθόντος – νοηματοδότηση με βάση τις ιδέες, τις οπτικές και τα ερωτήματα των ιστορικών – μετατροπή τους σε τεκμήρια μέσω κριτικής-ερμηνευτικής διαδικασίας  σχετική – ένταξη στα ιστορικά συμφραζόμενα  σχετική – πολλές «αλήθειες»

Μοντέλα Ιστορίας  ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑ  οριστική απώλεια παρελθόντος – σκέψη πάνω στο παρελθόν  ιστορικός χρόνος = χρόνος της αφήγησης (κυριαρχεί η οπτική του παρόντος)  απόδοση σημασίας με βάση τις επιλογές της γλώσσας και της αφήγησης  Σκέψεις πάνω στην ιστορική εξέλιξη – ανάλυση αφηγηματικής δομής  πηγές = ερμηνείες - ίχνη της σκέψης πάνω στο παρελθόν, «γλωσσικά ενεργήματα»  απόλυτος υποκειμενισμός  αδύνατη – τόσες ιστορικές «αλήθειες» όσες οι αφηγήσεις

Στο πεδίο αυτών των προβληματισμών εφαρμόζουμε μεθοδολογικά στην διδασκαλία και στην αξιολόγηση του μαθήματος της ιστορίας α) την εξωτερική κριτική (ιστορικοφιλολογική τεκμηρίωση):  κριτική αποκατάσταση της πηγής, ενδεχομένως και κριτική έκδοσή της (ανίχνευση και διόρθωση λαθών), έλεγχος γνησιότητας, έλεγχος αυθεντικότητας (εξέταση για τυχόν παρεμβολές με παραπομπή στην άμεση και την έμμεση παράδοση του κειμένου), τεκμηρίωση προέλευσης (χρόνος – τόπος δημιουργίας και ανακάλυψης, συγγραφέας – ταύτιση), κατηγορία και είδος πηγής, ένταξη της πηγής στο ιστορικό της πλαίσιο

β) την εσωτερική κριτική (ερμηνευτική):  κατανόηση της πηγής (γλώσσα και ύφος, λεξιλογική ανάλυση, γλωσσική ορθότητα και σαφήνεια, ειδική ορολογία, εκφραστικές συμβάσεις, κυριολεξία και μεταφορά, έμφαση, επαναλήψεις, δομή και διάρθρωση κλπ), αξιοπιστία συντάκτη – ακρίβεια αναφερόμενων συμβάντων – ειλικρίνεια (θέση και ρόλος συντάκτη, σχέση με γεγονότα και πρόσωπα, προθέσεις, κενά και παραλείψεις, πλάνες, τυχόν απόπειρα σκόπιμης παραπλάνησης, προέλευση πληροφοριών κλπ) (Μαυροσκούφης, 2005).

παρατηρήσεις  Από την ταξινόμηση των 50 γραπτών ανά εξάμηνο σε μαθήματα επιλογής για την νεότερη και σύγχρονη ιστορία εντοπίσαμε λάθη στην διάσταση των «κενών, απουσιών, αβλεψίας» στην κατηγορία της  σημασιολογικής μνήμη ως δηλωτικής (τι), διαδικαστικής (πώς) και υποθετικής (πότε, γιατί) στο πεδίο της περιγραφικής σκέψης και λιγότερο στην ανάλυση και ερμηνευτική επεξεργασία στα δεδομένα όταν αυτά δίνονται από την εκφώνηση της άσκησης- ως ανάλυση πηγής-  Έτσι κατανοούμε την ανάγκη μιας διαλεκτικής επιστροφής και συνάρτησης του θετικιστικού με το μοντέρνο μοντέλο ιστοριογραφίας versus στο μεταμοντέρνο με μικρές επιλογές στο πεδίο της γλωσσικής και πολιτισμικής στροφής (Burke, 2010)

ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΟ ΜΟΝΤΕΛΟ

ΜΟΝΤΕΡΝΟ ΜΟΝΤΕΛΟ

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ